Кохинорец : другие произведения.

Прэзiдэнт Л Антона Дыбава

Самиздат: [Регистрация] [Найти] [Рейтинги] [Обсуждения] [Новинки] [Обзоры] [Помощь|Техвопросы]
Ссылки:


 Ваша оценка:
  • Аннотация:
    Перевод выполнен с дозволения и благословения автора Антона Дыбова, данного оным в послесловии к опусу своему.

  Частка 1.
  Беларусь. Верасень 2041 года.
  
  1.
  У галоўнай зале дзяржаўных паседжанняў Адмiнiстрацыi прэзiдэнта на вулiцы Карла Маркса 32 сабралася незвычайна шмат людзей. За велiзарным круглым сталом сядзелi ўсе вышэйшыя чыны дзяржаўнай улады: мiнiстры, кiраўнiкi сiлавых структур, амбасадары i дараднiкi. Каля сцяны тоўпiлiся вымуштраваныя журналiсты дзяржаўных тэлекампанiй, за якiмi зорка сачыў прэс-сакратар.
  Крэсла прэзiдэнта рэспублiкi было пустое. Велiзарны герб Беларусi ззяў над iм золатам у прамянях крыштальных люстраў. Справа па крузе, на прыкметнай дыстанцыi ад пустога крэсла сядзелi трое сыноў кiраўнiка: старэйшы Георгiй, Раман i малодшы - Мiкалай. Злева на гэткай жа адлегласцi: кiраўнiк адмiнiстрацыi, прэм'ер-мiнiстр i старшыня Камiтэта дзяржаўнай бяспекi.
   У зале стаяў цiхi гуд - людзi шапталiся. Усё чакалi прэзiдэнта.
   - Маладыя асобы, вялiкая рэдкасць ў апошнiя гады. У вас новыя намеснiкi? - шапнуў кiраўнiк адмiнiстрацыi сiвавалосаму генералу, якi ўжо шмат гадоў узначальваў КДБ.
   - Прыроду не падманеш. Эпоха сыходзiць, - уздыхнуў генерал i кiўнуў на маладую жанчыну ў мундзiры палкоўнiка, што сядзела на дальнiм канцы стала. - Ганна. Вучылася ў Нямеччыне, выдатнiца i разумнiца, блiскучая кар'ера ў нашай сiстэме. Курыруе iнфармацыйную бяспеку, сацыяльныя сеткi, iнтэрнэт...
   - А другi? - спытаў кiраўнiк адмiнiстрацыi, гледзячы на другога намеснiка - станiстага палкоўнiка гадоў трохi за трыццаць.
   - Мiкiта? Ён з простых, але адданых. Як дварняк. Пляменнiк мой. Пачынаў у Бабруйску, потым я яго забраў да сабе. Правёў яго ад радавога да палкоўнiка. Яму я магу давяраць, як сабе самому. Яны з Ганнай як дзве мае рукi, - прашаптаў генерал.
   - Прадчуванне ў мяне дрэннае, - умяшаўся ў гутарку прэм'ер-мiнiстр. - Калi вось так, без позвы дня, без пратаколу... Нядобра.
   - Я таксама такога не ўзгадаю... Задумаў нешта, - прагаварыў кiраўнiк адмiнiстрацыi.
   Дзверы ў залу паседжанняў адчынiлiся. Спачатку ўвайшлi двое целаахоўнiкаў. Усё ўсталi. Усталявалася поўная цiшыня.
   Прэзiдэнт Беларусi марудлiва ўвайшоў у залу. Яму было 87. З часоў сваiх першых тэрмiнаў ён моцна змянiўся: амаль цалкам аблыселы. Замест пасмаў, якiя некалi прыкрывалi лоб - толькi велiзарная, маршчынiстая, у старэчых плямках лысiна. Сiвыя вусы сталi радзейшыя, але даўжэйшыя, а на адрузлых шчоках серабрылася неахайнае шчацiнне. У шыраце плячэй яшчэ чыталася былая моц, але зараз яны, як цяжкiя вярыгi, цягнулi ўсё цела да зямлi, скручвалi яго. Ён iшоў да свайго крэсла, а ўсе стоячы чакалi, пакуль ён зойме месца.
   Прэзiдэнт сеў на крэсла, акiнуў прысутных арлiным позiркам маленькiх вачэй i нядбайным жэстам дазволiў сесцi. Зашамацелi. Стары паглядзеў на паперку, якую сцiскаў у дрыготкай руцэ, але раптам адклаў яе.
   - Ужо паўстагоддзя я кiрую гэтай зямлёй. Скажу як было, я прыняў Беларусь у разрусе i галечы. Прадпрыемствы стаялi, грошы абясцэньвалiся штодня, у нас не было нi ежы, нi рэсурсаў. Кожная зiма пагражала абярнуцца катастрофай, таму што не было чым плацiць за газ. Беспрацоўе... Разруха... Адчай... Адчужэнне... Мы засталiся адны... Без сяброў, без падтрымкi. У самыя цяжкiя часы. Нас спрабавалi паставiць на каленi... Пазбавiць свайго шляху развiцця. Нахiлiць i знiшчыць... Вы гэтага ўжо не ўзгадаеце, але я памятаю вельмi добра. Мы ўсё кацiлiся ў бездань. I само iснаванне такой краiны - Беларусь... Рэспублiка Беларусь... Дзяржавы ў Цэнтры Еўропы... Было пад пытаннем, - словы давалiся яму не так лёгка як раней. У голасе не было ўжо той харызмы, якая гiпнатызавала народ, прымушаючы яго праседжваць гадзiнамi каля экранаў тэлевiзараў, але сiла яшчэ заставалася. Усе слухалi старога кiраўнiка затаiўшы дыханне. - Я прыйшоў у прэзiдэнты з простых людзей. Быў селянiнам. Вось гэтымi рукамi i араў, i баранаваў... I усё жыццё я думаў толькi пра народ. Скажу адкрыта, я ведаю, што народ мяне любiў... I вы ўсе ведаеце. Насуперак усiм ворагам, усiм "пятым калонам" - любiў...
   Два старэйшыя сыны абмянялiся позiркамi.
   - Мы не прадалi краiну, не прапiлi, не страцiлi. Беларусы жывуць не горш за iншых. Ёсць стабiльнасць, ёсць парадак, ёсць праца i ежа. Дзякуй богу, самi сябе забяспечваем. Нашыя дзеткi не баяцца хадзiць па вулiцах нашых гарадоў, а жанчыны нараджаць. Тут прысутнiчаюць амбасадары нашых суседзяў: Расеi, Еўропы, Украiны... Няма чаго грахi таiць, шмат вы тут дзiд паламалi, спрабуючы ўсталяваць свой уплыў. Змянiць нашу ўладу. Прыбраць прэзiдэнта. Што? Атрымалася?
   Прэзiдэнт суха засмяяўся. Гэта ён дазваляў сабе рэдка i нiколi на людзях. Яго смех быў падобны на кашаль. Амбасадары толькi кiсла ўсмiхнулiся.
   Малодшы сын, якi сядзеў да яго блiжэй за ўсiх, кiнуў на бацьку захоплены, поўны любовi позiрк.
   - Сёння вашая мара спраўдзiцца. Прэзiдэнт сыходзiць. Але не таму, што вы так захацелi, а таму, будзем шчырыя, што час надышоў. Прыйшоў час перакласцi цяжар кiравання на iншых i даклыпаць да дамавiны ўлегцы.
   Ён замоўк. У велiчэзнай зале павiсла цяжкая паўза. Людзi здзiўлена круцiлi галовамi, не разумеючы, як успрымаць гэтыя словы. Старэйшыя сыны прэзiдэнта пераглянулiся зноў - яны ведалi, што будзе далей. Толькi сыны ўсё ведалi загадзя. Мiкалай глядзеў унiз, не паднiмаючы вачэй.
   Стары прэзiдэнт доўга маўчаў. Ён разважаў, здавалася, у апошнi раз, перад тым як прыняць лёсавызначальнае для сябе i краiны рашэнне. Нарэшце, ён схiлiўся да мiкрафона i цвёрда загаварыў.
   - Сёння я падпiшу канстытуцыйны дэкрэт аб новым тэрытарыяльным падзеле Беларусi. Замест шасцi абласцей уводзяцца тры аўтаномныя акругi, тры саюзныя дзяржавы. Заходняя Беларусь. Цэнтральная. I Усходняя. Са сталiцамi ў Гароднi, Менску i Магiлёве адпаведна. У кожную акругу мной прызначаецца кiраўнiк дзяржавы, якi атрымае ўсю паўнату прэзiдэнцкай улады на сваёй тэрыторыi. Беларусь заўсёды была штучнай фармацыяй. Будзем шчырыя з народам, нiякiх гiстарычных меж у яе няма. I праваслаўны, прарасейскi Усход так i не пагаднiўся з каталiцкiм Захадам. I пры Вялiкiм гэтым Княстве, i пры Польшчы, i пры Сталiне - заўсёды гэтую зямлю перакройвалi. Надышоў час зрабiць тое, што рабiлася спакон вякоў...
   Прэм'ер-мiнiстр напiсаў дрыготкай рукой на паперцы: "Ты ведаў?" i паглядзеў на кiраўнiка адмiнiстрацыi. Той адмоўна пакруцiў галавой. Стары генерал поўнымi слёз вачыма глядзеў на прэзiдэнта.
   - Я выгадаваў трох сыноў. Прыгажуноў. Дзяржаўнiкаў. Разумнiкаў.
   Ён паглядзеў на iх з бацькоўскiм гонарам. Старэйшыя сыны ўсталi з месцаў, i аказалася, што гэта дужыя мужыкi гадоў па шэсцьдзесят, якiя i постаццю, i прыгажосцю нагадвалi бацьку ў росквiце сiл.
   - Коля, устань i ты, - далiкатна папрасiў бацька.
   Збянтэжаны Коля, якi быў маладзейшы за братоў амаль на трыццаць гадоў, кiнуў позiрк на людзей i таксама падняўся. Ён быў iншым. Зараз было асаблiва выразна вiдаць, што Коля быў народжаны ад iншай мацi: худзенькi i лёгкi, ягоная прыгажосць была салодкай i кранальнай. Яна адрознiвалася ад цыганскай постацi яго старэйшых братоў. Такi позiрк як у Колi сустракаўся ў анёлаў на абразах.
   Прэзiдэнт паказаў на сыноў.
   - Вось новыя кiраўнiкi краiны. Я iх рыхтаваў замалада. Усё, што заваявана бацькам, усё, што я стварыў i прымножыў, яны захаваюць для народа. Вы скажаце, як так? I чаму? Адкажу адкрыта, як заўсёды я размаўляў з людзьмi. Навошта кiдаць краiну ў бездань нестабiльнасцi? Каму патрэбна нявызначанасць гэтых "псеўдадэмакратычных" працэдур? Гэта не казiно, каб няправiльнай стаўкай разбурыць усе, што мы будавалi дзесяцiгоддзямi. А ў сынах я ўпэўнены як у сабе. Гэта мая кроў... Мая сiла... Мая душа... Каму яшчэ магу даверыць я самае дарагое, што ў мяне ёсць? Беларусь! Тры пялёстка яе... Краiну, якую я гэтымi рукамi адрадзiў з попелу. Яе люблю я, як i iх. Мы - адно цэлае. Цела ад цела гэтай зямлi... I аб гэтай любовi яны зараз вам самi распавядуць.
   Старэйшы Георгiй падняў паперку i нягучна прачытаў:
   - Дабрыдзень. I вам, бацька, i паважаным прысутным. Цяжка знайсцi словы любовi да майго бацькi i вялiкага прэзiдэнта, якiя бы выказалi маю асабiстую падзяку. Бацька з'яўляецца ўвасабленнем усяго найлепшага, што ёсць у Беларусi i ўласцiвага нам, беларусам. Сумленнасць. Прыстойнасць. Шчодрасць. Устойлiвасць. Дальнабачнасць. Усё гэта прысутнiчае ў iм у найвышэйшай ступенi. Шмат дзесяцiгоддзяў ён быў нашым прэзiдэнтам i клапатлiвым бацькам. Не толькi для нас траiх, але для ўсёй нацыi, для усяго народа. Бацькам. Камяк падступае да горла, прабачце, калi я кажу гэтыя словы. Я люблю яго больш за ўсё на свеце i клянуся ва ўсiм слухацца ягоных парад на высокiм дзяржаўным пасту, якi ён мне даверыў. Бацька, ты будзеш мной ганарыцца!
   Тэлекамеры транслявалi яго прамову на ўсю краiну.
   - Табе, мой старэйшы сын, я даручаю Захад, - велiчна прагаварыў прэзiдэнт. - Багаты край. З гандлем, дагледжанымi гарадамi, шырокiмi ўгоддзямi. Край, якi, скажам адкрыта, нiчым не саступае Еўропе.
   - Дзякуй, тата. Цябе не будзе за мяне сорамна.
   Ён сеў, не хаваючы ўсмешкi.
   - Што скажаш ты, Раман? - строга спытаў прэзiдэнт у сярэдняга сына. - Давай. Народ слухае.
   Аб'ектывы тэлекамер сфакусавалiся на сярэднiм сыне прэзiдэнта.
   - Няма дня маркотней для краiны, - забубнiў Раман тэкст, якi напiсаў на паперцы. - Я ведаю, угаворы не дапамогуць. Рашэнне прынята, а твае рашэннi мацней за любыя законы i канстытуцыi. Тваё кiраванне было "залатым векам" для Беларусi. Любоў народа да цябе - бязмежная. Брат мае рацыю, любоў i падзяка да цябе - гэта i ёсць сэнс нашага жыцця. I жыцця нашых грамадзян. Мы кiраваць будзем паводле тваiх запаветаў. А твая ўхвала для нас будзе галоўнай узнагародай.
   Ён замоўк i аддана паглядзеў на бацьку. Стары кiўнуў.
   - Няхай будзе так, - сказаў ён. - Усход за сярэднiм сынам. Рома, для мяне гэтыя землi асаблiва каштоўныя. Вы ўсе тут ведаеце, вы ў школе вывучалi - адтуль каранi прэзiдэнта. Там нашыя продкi. На Магiлёўшчыне - сямейная хата. Яго захоўваць табе я даручаю. Яшчэ глядзi, каб заводы i фабрыкi працавалi, iшла гандаль. Да Расеi там рукой падаць. А гэта наш партнёр, i сябар, i, няма чаго грахi таiць, заступнiк.
   - Я абяцаю. Так i будзе.
   Раман сеў i з палёгкай выдыхнуў. Самы цяжкi момант для старэйшых братоў прамiнуў.
   - Буду шчыры, ёсць у мяне любiмы сын, - сказаў кiраўнiк. - Вы ведаеце яго. Гэткi прыгажун. З яго маленства мы неразлучныя з iм. Усюды, i дома i ў справах працоўных, ён з малых гадоў быў з татам разам. Хлапчук... Цягаўся, падшыванец, за мной, як хвост. Вы памятаеце... I з прэзiдэнтамi, i з Папам Рымскiм, i з народам на маiх сустрэчах малы мой заўсёды быў побач. Яму жадаю даверыць я сталiцу - Менск, i гэтую рэзiдэнцыю. Мiкалай, скажы, што думаеш ты пра свайго бацьку? I пра яго паўстагоддзя прэзiдэнцтва?
   Малады мужчына пачырванеў i праглынуў слiну.
   - Я не рыхтаваў прамову, - амаль шэптам сказаў ён. - I лепш прамаўчу.
   - Не трэба прамовы. Скажы, што думаеш. Ад сэрца. Ад душы, - дапамагаючы яму, параiў бацька. - У нас тут адкрытая гутарка.
   Малодшы сын уздыхнуў.
   - Ад душы... Я як сын, цябе паважаю i люблю, вядома. Ты зрабiў вельмi шмат - гэта факт. Хоць не ўсё, што ты рабiў, было правiльным. I кiраванне тваё не было бясхмарным. Так, былi ўзлёты, але i памылак зроблена нямала.
   Ён замоўк, павiсла цяжкае маўчанне.
   Прэзiдэнт здзiўлена глядзеў на сына. Ён не чакаў такiх слоў. Мiнулi хвiлiны, перш чым стары падаў голас.
   - Пра што ты кажаш?
   - Пра тое i кажу: лiслiвiць я не ўмею. Прабач мне, тата. Праўда заўсёды дзесьцi пасярэдзiне, i добрае заўсёды суправаджаецца благiм. I дабрабыт адных з незадаволенасцю iншых увесь час суседнiчае, - унiклiва растлумачыў сваю пазiцыю сын.
   - I хто ж незадаволены? Такiх я ўжо шмат гадоў не сустракаў, - тон старога станавiўся халаднейшым.
   - Дазволь мне не адказваць, - папрасiў сын.
   - Не, я задаў пытанне.
   - Не тут i не цяпер, - узмалiўся Коля.
   - Тут i цяпер! Перад людзьмi, перад краiнай. Цяпер! Чаго ўтойвацца? Сумленны дыялог. Ты, Коля, усё скажы, як ёсць - хай чуюць. I я таксама буду ведаць...
   Зноў усе позiркi звярнулiся на малодшага сына, якi зараз i сам быў не рады сваёй сумленнасцi. Коля сабраўся з сiламi i прагаварыў.
   - Некаторыя не лiчаць нашу краiну вольнай, - сказаў ён фразу, ад якой у многiх пайшлi дрыжыкi па скуры. - Некаторыя кажуць, што ты ўзурпаваў уладу, а выбары былi несумленныя. А потым ты iх увогуле адмянiў. Так, ты выратаваў краiну ад разрухi, але калi б быў на тваiм месцы iншы чалавек - зусiм неабавязкова дзяржава бы загiнула... Ёсць тыя, хто сядзеў у турмах за свае перакананнi. Яшчэ кажуць, што мы маглi бы быць багацейшыя, калi бы эканомiка развiвалася вольна. I што так шмат ворагаў у нас у свеце праз цябе, i нават суседзi ставяцца да нас з холадам. Так, такiх людзей мiзэрная колькасць, але яны былi...
   - Замоўкнi! - не вытрымаў прэзiдэнт. - Закрый свой брудны рот! Як смееш ты, хлапчук, казаць такое мне? Дык вось яна, твая падзяка за маю любоў? I за шчаслiвае дзяцiнства, якога не было тут нi ў каго? За частку лепшую краiны, якую я табе прызначыў? I за багаццi, якiя вы прыдбалi праз мяне?
   - Прабач, але ўсё неадназначна, - адказаў малодшы сын.
   - Не, адназначна. Здрада. I няўдзячнасць. Ганебнасць. Чэрствасць. Адназначна ўсё!
   - Ты не маеш рацыi, бацька. Я ўдзячны, верны, адданы i занадта паважаю цябе, каб лiслiвiць.
   Кiраўнiк адмiнiстрацыi, адчуўшы, што публiчны канфлiкт можа зайсцi занадта далёка, падняў руку i паводле пратаколу ўстаў.
   - Таварыш прэзiдэнт...
   - Табе чаго? Не лезь. Ты шмат гадоў кiруеш маёй адмiнiстрацыяй i ведаеш, чым гэта можа скончыцца...
   - Не трэба гарачыцца, таварыш прэзiдэнт, - мiралюбна сказаў кiраўнiк адмiнiстрацыi. - Рашэнне прынята, яно выдатнае. А як i што абгаворым заўтра.
   - Ты мне загадваць вырашыў? Сабакай круцiць хвост? Цi з глузду з'ехаў ты? Забыўся? Дык нагадаю я: ты быў нiхто, i зараз ты нiхто перада мной. Цябе я адпраўляю ў адстаўку. Цяпер i неадкладна. Прэч з маiх вачэй, - прэзiдэнт паказаў кiраўнiку адмiнiстрацыi на дзверы. - Чуў? Прэч адгэтуль.
   Кiраўнiк адмiнiстрацыi бачыў ужо такое раней. Рашэннi прэзiдэнта былi канчатковымi, i спрачацца было бессэнсоўна. Ён устаў, кiўнуў галавой астатнiм i накiраваўся да выхаду. Усе апускалi вочы, калi ён праходзiў мiма iх. Перад дзвярыма ён нечакана спынiўся, павярнуўся да малодшага сына i паказаў яму вялiкi палец у знак падтрымкi.
   Прэзiдэнт падумаў некалькi секунд i зноў загаварыў:
   - Я змянiў свой план. Трэцяя аўтаномная акруга будзе падзелена пароўну памiж старэйшымi сынамi, Георгiем i Раманам, якiя ў поўнай меры прадэманстравалi любоў да бацькi i здольнасць працягнуць курс на росквiт беларускага народа, - вырашыў прэзiдэнт. - Мяжа ў Менску пройдзе па праспекце Незалежнасцi. Вось так! - ён сваёй рукой накрэслiў на мапе лiнiю. - Я са сваёй адмiнiстрацыяй буду гасцяваць па месяцы ў дзяржаўных рэзiдэнцыях Гароднi i Магiлёва па чарзе, каб быць упэўненым, што наша мадэль развiцця грамадства прагрэсуе. Што тычыцца цябе, Мiкалай... Эх, Коля, Коля... Хай чуюць усе! I тэлекамеры няхай усё здымаюць. I бачыць бог, калi ён ёсць... Яго любiў я больш за iншых, але ён здрадзiў мне. Ну што ж... Мой малодшы сын пераходзiць на дыпламатычную працу. Хай едзе з краiны... З вачэй маiх. Тут прысутнiчаюць прадстаўнiкi Расеi i Еўрасаюза. Скажу адразу, адмысловых бонусаў ад гэтага амбасадара не чакайце. Такое прызначэнне як высылка. Хто яго прыме?
   Устаў расiйскi амбасадар.
   - Баюся, той узровень адносiн, якi склаўся памiж нашымi краiнамi, патрабуе больш памяркоўнага i ўплывовага амбасадара, - сказаў ён важна.
   - Так, можна пагадзiцца тут. А што ў Еўропе скажуць?
   Сiвавалосы прадстаўнiк Еўрапейскага звяза пашаптаўся з амерыканскiм калегам i ўстаў.
   - Тыя пытаннi, якiя агучыў малады чалавек, для нас зразумелыя i хвалююць нас таксама. Што ж, будзем чакаць адказаў разам. Лiчыце, агрыман ад нас атрыманы. I вiза таксама.
   - Вось i выдатна, - гыркнуў стары прэзiдэнт. - З вачэй далоў, з сэрца вон - ёсць у нас прыказка такая. Усiх вiншую я з этапам новым у жыццi краiны! Усiм дзякуй.
   Прэзiдэнт устаў. Ускочыўшы, усе прысутныя на паседжаннi выцягнулiся ў струнку. Стары акiнуў iх нядобрым позiркам, уздыхнуў i марудлiва выйшаў у тыя ж дзверы, праз якiя ўвайшоў...
   Мiкалай з вiльготнымi ад слёз вачыма павярнуўся да братоў.
   - Так, выйшла горка... Браты мае, старога беражыце. Пра вас усё ведаю, але не буду... Не ў гэтым сутнасць. Любовi вашай паказной я тату даручаю. Хоць, ведаю, са мной яму было бы лепш, - прашаптаў ён так, каб чулi толькi яны.
   - Не трэба нас вучыць, - адказаў старэйшы брат.
   - Колька, мы самi разбяромся, - усмiхнуўся сярэднi.
   - Убачымся няхутка...
   Два старэйшыя браты адышлi да акна. За цяжкiмi гардзiнамi была бачная скрынка Купалаўскага тэатра, прыкметна парадзелы парк i дахi Палаца Рэспублiкi, дамы на Траецкiм i чарговая блiзкаўсходняя гасцiнiцы, цi то Лiванская, цi то Катарская. Вулiцы традыцыйна былi пустымi - народ сядзеў ля тэлевiзараў.
   - Праспект. Мяжа нашых краiн. Адмiнiстрацыя, значыцца, адыходзiць табе, - сказаў старэйшы брат.
   - Затое Дразды - табе, - адказаў сярэднi.
   - А табе Купалаўскi тэатр i Нацыянальная бiблiятэка, - працягнуў пералiчваць новы ўладар Заходняй Беларусi.
   - А табе Оперны i Дом Ўрада. I ГУМ.
   - А табе ЦУМ.
   - А табе МАЗ i Трактарны завод.
   - А табе "Беларуськалiй"...
   Яны ўсмiхнулiся. Пералiчваць новыя валадарствы можна было доўга.
   - Што думаеш пра бацьку? - панiзiў голас Георгiй.
   Усмешка знiкла з твару Рамана. Ён адказаў яшчэ цiшэй.
   - Бачыш, якi ён шалапутны. Тут прызадумаешся. Як ён з Колем паступiў? I гэта з любiмым сынам. У якiм душы не чуў i любiў больш за нас.
   - Узрост, - пагадзiўся Георгiй. - Хоць ён i раней бываў неадэкватны. Кiраўнiка адмiнiстрацыi звольнiў у жывым эфiры. А ён, мiж iншым, яму дзясятак гадоў верай i праўдай служыў.
   - Пабачым, што будзе далей, - сказаў сярэднi сын i ўздыхнуў. Ён абярнуўся i паглядзеў на Мiкалая, якi працягваў сядзець за велiзарным сталом, хоць усе ўжо пакiнулi яго. Юнак безуважна глядзеў у пусты нататнiк, якi ляжаў перад iм. Там не было напiсана нi слова, толькi як быццам дзiцячай рукой было намалявана сонейка.
   - Шкада Кольку. Любiмчык стаў выгнаннiкам. Iронiя, - працадзiў Раман.
   - Сам на ражон палез. Раздурыў яго бацька i вось атрымаў, - сказаў Георгiй. - Лагiчна: калi з дзяцiнства ўсё дазваляць, сядзе на галаву i ногi звесiць... Але ты маеш рацыю, Рома, усёткi яго шкада... Дый бацькi не менш.
   - А калi задумацца? Як даў, так i ўзяў?
   Раман кiнуў на брата шматзначны позiрк.
   - Так... Ёсць пра што падумаць. - прагаварыў Георгiй i дадаў. - Выдатная восень, выдатная...
   Браты замоўклi. Яны глядзелi, як чорны картэж бацькi з дзясятка браняваных аўтамабiляў ад'ехаў ад будынка адмiнiстрацыi. I калi ён схаваўся за паваротам, двое чорных снайпераў, якiя прыкрывалi ад'езд, усталi на даху Купалаўскага тэатра i накiравалiся ў бок дзвярэй на гарышчы.
  
  2.
  Манументальны будынак Камiтэта дзяржаўнай бяспекi, якi размяшчаўся ў Менску на праспекце Незалежнасцi, адрознiваўся пацешнай вежкай, аб прызначэннi якой даўно будавалi здагадкi шматлiкiя гараджане. Парадны ўваход за велiчэзнымi калонамi быў традыцыйна зачынены, i на яго дзень i ноч глядзеў помнiк Фелiксу Дзяржынскаму.
  Па калiдоры трэцяга паверху нетаропка iшла Ганна, другi намеснiк старшынi КДБ. Форма палкоўнiка была ёй да твару, i маладыя афiцэры азiралiся, калi яна праходзiла мiма.
  "Яны глядзяць на мяне, як на цацку, - думала яна. - "Жанчына нiколi не ўзначалiць у Беларусi дзяржбяспеку. Гэта немагчыма". Так ён казаў... "Сiлавыя структуры - гэта мужчынскi свет". I пасля сыходу старога, усё дастанецца пляменнiку Мiкiце. Ну што ж, паглядзiм".
   У яе ў руках была папка для дакладаў, а накiроўвалася яна ў кабiнет да начальнiка. Яна iшла, каб ажыццявiць свой план.
  Стары генерал прыняў яе ў сваiм вялiкiм, цёмным кабiнеце. Ён быў засмучаны падзеямi, якiя адбылiся напярэдаднi.
   - Таварыш генерал, магу ўвайсцi? - спытала яна.
   - I усёткi з сынам ён пагарачыўся, - сказаў старшыня хутчэй сабе, чым ёй. - Не было ў гэтай краiне iстоты больш адданай i ўдзячнай яму, чым Коля. I публiчна высылаць яго ў Еўропу, як быццам гэта тундра або Афрыка, як у бруднае балота, значыць абразiць яшчэ i ўвесь Еўразвяз.
   Ганна не адказала на яго словы, але падышла блiжэй i дзяжурным жэстам працягнула яму папку.
   - Вось справаздача аб допытах асоб, абвiнавачаных у дзяржаўных злачынствах, - адчаканiла яна i выклала з папкi некалькi аркушаў.
   - Яны прызналiся?
   - Прызнаюцца, - усмiхнулася яна. - Яшчэ трохi, i будуць аб памiлаваннi прасiць.
   - А гэта што? - стары паглядзеў на адзiн з аркушаў, якi вылучаўся сярод iншых.
  Ганна працягнула руку.
   - Выбачайце. Пэўна, гэта трапiла ў папку памылкова. Гэта... з iншай справы.
   - Якой справы? - стары чэкiст адразу адчуў нядобрае.
   - З iншай справы. Са справы, якую вядзе служба ўласнай бяспекi, - сказала яна i зноў замоўкла. - Але дакладваць пакуль няма пра што.
   - Тут сказана, што пачалася iнтрыга па дыскрэдытацыi мяне перад новымi прэзiдэнтамi, якая прывядзе да адхiлення мяне ад пасады, - прачытаў ён.
   - Ёсць аператыўная iнфармацыя, але...
   - Хто?
   - Пераправерыць трэба шмат разоў.
   - Хто? - генерал павысiў голас.
   - Я бы нiколi не вырашылася без належных доказаў па такому сур'ёзнаму абвiнавачванню, - цягнула яна час, мучачы старога.
   - Хто? - закрычаў ён.
   - Ваш першы намеснiк, - прашаптала Ганна. Голас яе задрыжаў.
   Здаецца, старшыня камiтэта не адразу зразумеў, што гэта азначае. Ён узяў шклянку з вадой, хацеў быў выпiць, але паставiў яе назад. Стары дрыготкай рукой падняў паперу i ў чарговы раз перачытаў, варушачы вуснамi, нiбы ад гэтага яна магла змянiць свой сэнс на процiлеглы. Затым ён падняў вочы на Ганну.
   - Мой пляменнiк? Мiкiта? Госпадзi, як гэта можа быць...
   - Мы правяралi скрынi ва ўсiх супрацоўнiкаў. Ну пошту электронную... Адмiнiстратар знайшоў адну скрыню, якая не была ўлiчана. Зарэгiстраваны iнкогнiта. Усталявалi вiрус, прасачылi, - распавядала яна, як быццам неахвотна. - Там шмат рознага знайшлося. А галоўнае, цыдулка.
   - Каму прызначаецца лiст?
   - Мне. Аб'яднаецца, каб вас звалiць i знiшчыць - вось сэнс яго прапановы.
   - Падонак, - прашыпеў генерал. - Нягоднiк. Гнюс.
   - Але раптам ён проста тэстуе мяне? Паспешныя высновы ў нашай справе недапушчальныя. Трэба правесцi аб'ектыўнае i поўнае расследаванне.
   - Дай бог, - кiраўнiк КДБ жадаў паверыць у гэтую версiю, але не мог. - Афiцэр, родная кроў... Ён мне як сын быў. Так стукнуць у спiну... Мы дакапаемся да праўды. Прызначыць аператыўную праверку. Выкарыстай усё: праслухоўку, назiранне, любыя сродкi, толькi знайдзi доказ... Жалезны доказ! Вiнаваты альбо не!
   - Так i будзе, - спакойна сказала Ганна.
   Калi кiраўнiк Камiтэта дзяржаўнай бяспекi Беларусi застаўся адзiн, ён дастаў з сейфа бутэльку гарэлкi. Стары пiў толькi адзiн, нiколi на людзях. Ён налiў сабе шклянку гарэлкi i выпiў палову яе.
   - Сын на бацьку пайшоў. Бацька на сына... Так, часы, - прагаварыў ён, звяртаючыся невядома да каго. - Здрада i бунты зараз будуць суправаджаць нас да магiлы.
  
   3.
   Палкоўнiк была задаволена сабой. Яна адчувала сваю сiлу. Яна iшла па калiдоры з усмешкай, якая не знiкла нават тады, калi наперадзе з'явiўся яе калега i канкурэнт - першы намеснiк старшынi КДБ Мiкiта.
   - Што нi кажы, у нас краiна неспадзевак. Цудоўна выглядаеце, Ганна Мiкалаеўна, i бачу, настрой таксама дабры, - прывiтаў яе малады палкоўнiк.
   Яна працягнула яму руку для вiтання.
   - Тут не ведаеш, цешыцца або гараваць, - адказала яна. - Але гэта добра, што я вас сустрэла. Вы куды накiроўвалiся?
   - Да кiраўнiцтва.
   - Да Сяргея Мiхайлавiча?
   - Ну, так, пакуль ён у нас старшыня камiтэта.
   Ганна зазiрнула яму ў вочы, пасля нечакана з даверам ўзяла за руку.
   - Давайце зойдзем да мяне на пяць хвiлiн.
   - Ваш тон не прадугледжвае адмовы, - заўважыў Мiкiта.
   - Не. Гэта ў вашых iнтэрасах.
   Яна правяла яго па доўгiм калiдоры i завяла ў свой кабiнет. Ён быў меншы, чым кабiнет начальнiка i нiшто ў iм не паказвала, што яго займала жанчына. На сцяне вiселi герб i афiцыйны партрэт прэзiдэнта з выраўнаваным, подмалоджаным гадоў на дваццаць аблiччам. У куце - нацыянальны сцяг. На стале - толькi папкi са справамi i дакументамi. Нiчога лiшняга.
   - Пра што вы жадалi пагаварыць? - спытаў Мiкiта, калi яны ўвайшлi.
   Ганна шчыльна зачынiла дзверы за iм, уключыла лямпу i неўзаметку нацiснула пад сталом кнопку, якая запусцiла ўтоены аўдыё i вiдэазапiс.
   - Гэта адзiнае месца, дзе я ўпэўнена, што нас нiхто не слухае, - зманiла яна.
   - А аб чым такiм мы можам гутарыць, каб нас не слухалi? - усмiхнуўся Мiкiта.
   - Аб здрадзе. Подласцi. I антыдзяржаўнай iнтрызе, - пералiчыла яна. - Табе нельга цяпер да кiраўнiцтва.
   - Чаму?
   - Таму што па даносе ворагаў ты трапiў у няласку. Варта табе пераступiць парог кабiнета старшынi - цябе арыштуюць, - спакойна гаварыла яна, не спускаючы вачэй з калегi. - Змаганне за ўладу ў краiне пачалося, i правiл ў iм няма. Скажы, ты не атрымлiваў ў апошнi час падазроных электронных лiстоў?
   - Так. Мне дайшоў лiст, у iм лагiн i пароль ад паштовай скрынi. Я зайшоў ў яго, але там нiчога не было. Я не надаў значэння.
   - Дарма.
   Ганна падышла да яго блiжэй.
   - Ты мне падабаешся, Мiкiта, - нечакана сказала яна. - Ты не падобны на астатнiх: ты сумленны, прыстойны... Iншых сiстэма нявечыць, але ты застаўся чыстым. Як легендарныя чэкiсты з мiнулага. Не агранены, як дыямент. Такiх даўно не сустрэнеш. Будзе шкада, калi цябе пасадзяць.
   - Не, пачакай. Я не разуею ў чым справа. Ганна, ты распавядзi падрабязна.
   - А ў тым, што хтосьцi з той скрынi пачаў iнтрыгу па выдаленнi старога генерала з пасады. I адзiны чалавек, якi да гэтай скрынi меў доступ - гэта ты.
   - Але я там быў толькi раз.
   - I таго хапiла, каб прасачыць, - адрэзала яна. - Я паспрабавала пераканаць старога, каб ён не сек з пляча. Але ты ж ведаеш генералаў "старой школы"... Калi ўжо ён што вырашыў, то вырашыў.
   - Я растлумачу яму, - ён павярнуўся да дзвярэй, але Ганна ўстала памiж iм i выхадам.
   - Што? Словы, словы, словы... Ён спытае, хто ж тады злачынец? Каго прад'явiш?
   Мiкiта ўздыхнуў. Яна мела рацыю: прад'явiць у сваё апраўданне не было чаго.
   - Я гэтую жывёлiну знiшчу. Сцяру ў парашок, калi знайду, - прагаварыў ён. - Ты мне дапаможаш знайсцi гэтую гнiду?
   - Ужо дапамагаю. Але ты павiнен мяне паслухацца, - сказала яна i ўпершыню ў яе голасе праслiзнула пяшчота. - Я ўсё зраблю, i злачынец будзе выкрыты. А ты пакуль павiнен знаходзiцца тут, у маiм кабiнеце. Тут ты ў бяспецы. I адгэтуль, разам мы вылiчым, хто "крот". Мiкiта, я табой вельмi даражу...
   Яна пацягнулася да яго, абняла рукамi за шыю i пацалавала ў вусны.
  
   4.
   Падзел краiны прайшоў спакойна. На праспекце з'явiлася тоўстая жоўтая паласа, якая аддзялiла Заходнюю акругу ад Усходняй. Беларускi народ, якi за апошнiя гады прызвычаiўся прымаць любыя рашэннi свайго кiраўнiцтва, у цэлым спакойна паставiўся i да падзелу Беларусi. Тлумачэннi прапагандыстаў i экспертаў з дзяржаўнага тэлебачання пераканалi насельнiцтва. Сацыялагiчныя апытаннi паказалi, што, калi бы такую прапанову вынеслi на рэферэндум, яна была бы падтрымана абсалютнай большасцю насельнiцтва. Таму вырашылi, што рэферэндум непатрэбны. Сур'ёзныя дыскусii разгарэлiся толькi з нагоды ўладкавання мяжы i строгасцi прапускнога рэжыму. Сышлiся на тым, што кантроль, несумнеўна, неабходны, але ўвесцi яго ў найблiзкай будучынi не ўяўляецца магчымым.
   З Палатай Прадстаўнiкоў паступiлi проста: дэпутаты, абраныя з усходнiх абласцей, утварылi парламент Усходняй Беларусi, астатнiя - Заходняй. Раду Рэспублiкi скасавалi за адсутнасцю такой рэспублiкi.
   Спачатку думалi занесцi змены ў канстытуцыю, а потым вырашылi, што ўсё, што адбылося, выдатна тлумачыцца i ў рамках дзейснай.
   Дзяржаўныя тэлеканалы былi падзелены пароўну i пераназваны: ОНТ стаў Заходнiм нацыянальным тэлебачаннем - ЗНТ, а "Беларусь 1" стала "Усходняй Беларусiяй 1". Долi "Сталiчнага тэлебачання" размеркавалi пароўну, а канал абавязалi раўнамерна асвятляць жыццё Заходняга i Ўсходняга Менска.
   Газеты актыўна каментавалi сiтуацыю:
   "Паляпшэнне сiстэмы адмiнiстрацыйнага кiравання ў Беларусi наспявала даўно, можна сказаць, стагоддзямi. Для простага чалавека Ўсход i Захад Беларусi заўсёды былi чужымi, а iх аб'яднанне ў агульную тэрытарыяльную адзiнку - штучным i нелагiчным", - пiсала ў тыя днi "СБ. Беларусь сегодня", заўважаючы пры гэтым, што "пры вiдавочнай неабходнасцi такога рашэння, усiм бракавала палiтычнай волi i мудрасцi ажыццявiць тэрытарыяльна-адмiнiстрацыйную рэформу. I пры царызме, i пры камунiзме, i пры шкоднiках-дэмакратах палiтыкi камуфлявалi вiдавочную праблему пад рознага роду папулiсцкiмi лозунгамi "адзiнствы нацыi". Толькi першы прэзiдэнт здолеў прыняць адзiна дакладнае рашэнне, якое зыходзiць з аб'ектыўных законаў геапалiтыкi, эканомiкi, сацыяльнага развiцця. Спадзяванняў народа, у рэшце рэшт".
   "Народная газета" высветлiла, што "Сам Пётр Машэраў марыў аб такiм падзеле i нават часта казаў аб яго непазбежнасцi, за што, верагодна, i паплацiўся жыццём".
   Карэспандэнты газеты "Знамя юности" апублiкавалi вялiкае гiстарычнае даследаванне беларускiх акадэмiкаў, якiя знайшлi ў Нацыянальнай бiблiятэцы сярэднявечныя мапы, на якiх было ясна вiдаць, што мяжа, акрэсленая прэзiдэнтам памiж Усходняй i Заходняй Беларуссю, была гiстарычнай.
   "Белгазета" разрадзiлася iранiчным артыкулам з лёгкiм апазiцыйным падтэкстам: "Прэзiдэнт як заўсёды абвёў вакол пальца Захад, якi спадзяваўся на дэмакратызацыю краiны, пасля адыходу ад улады старога кiраўнiка. Зараз замест аднаго старога "дыктатара", Еўропа атрымала дваiх маладых".
   "Хартыя 97" узяла iнтэрв'ю ў трапiўшага у няласку малодшага сына прэзiдэнта Колi, якi з аднаго боку мякка пакрытыкаваў бацьку за аўтарытарныя метады кiравання, з другога паспрабаваў апраўдацца перад iм. Гэтае iнтэрв'ю адразу ж выкарысталi аналiтыкi дзяржаўнага тэлебачання, каб яшчэ раз паказаць, якi няўдзячны, слабы i подлы быў малодшы сын, i наколькi празорлiвы i велiкадушны ягоны бацька.
   Экзархат Рускай праваслаўнай царквы, Каталiцкая, Габрэйская i Мусульманскiя абшчыны выпусцiлi адмысловыя заявы, прызнаўшы, што падзел краiны адлюстроўвае iнтэрасы традыцыйных канфесiй.
   Газета "Культура" бадзёра адрапартавала: "Зараз тэатры Ўсходу i Захаду ўступаюць у паласу сапраўднай канкурэнцыi. Мастацтва Беларусi стане больш рознастайнае, выпрацаваўшы дзве розныя эстэтычныя мадэлi. А у вынiку выйграе глядач".
   Мiжнародная рэакцыя была змяшанай, калi не сказаць разгубленай. Казалi, што прыкладаў падзелу краiн у гiсторыi было мноства: Паўночны i Паўднёвы Судан, Сербiя i Косава, Паўднёвы i Паўночны Кiпр, дзве Карэi, Заходняя i Ўсходняя Нямеччына i нiчога асаблiвага ў гэтым няма. Расея як звычайна заявiла, што гэта ўнутраная справа Беларусi i блакавала любыя спробы асудзiць аўтарытарны падзел у Радзе Бяспецы ААН. Заходнiя краiны дзяжурна выказалi шкадаванне, што падобнае рашэнне было прынята недэмакратычным шляхам. Тым не менш, у гэтых каментарах праглядвала дрэнна схаваная весялосць з нагоды сыходу старога прэзiдэнта i надзея на супрацоўнiцтва з маладымi новымi кiраўнiкамi.
   Для малодшага сына Мiкалая была арганiзавана цёплая сустрэча ў Брусэлi, дзе яго прынялi дыпламаты самага высокага ўзроўню.
   Па роўнай i шырокай шашы з Менска ў Гародню ехаў картэж былога прэзiдэнта. Калона з двух дзясяткаў аўтамабiляў: лiмузiны, джыпы, мiкрааўтобусы спецслужбаў, машыны медыцынскай дапамогi, радыёэлектроннага перахопу, спецсувязi, машыны аўтаiнспекцыi з мiгалкамi.
   У цэнтры калоны як заўсёды ехаў доўгi бранiраваны "пульман", створаны для прэзiдэнта ў Нямеччыне лепшым аўтавытворцам у свеце. I хоць у прасторным салоне з камфортам змясцiўся бы дзясятак пасажыраў, ужо шмат гадоў прэзiдэнт ездзiў ў iм адзiн.
   За акном была пустая дарога (паводле традыцыi, калi ехаў прэзiдэнт, шашу перакрывалi цалкам ад Менска да Гароднi) i ўпадабаныя прэзiдэнтам палi. Ля галоўных дарог яны апрацоўвалiся асаблiва акуратна i вычварна: чыста прыбранае жнiво, на якiм велiзарныя фiгуркi з саломы сiмвалiзавалi сялянскае шчасце. Рож змянялася грэчкай, затым рапс, кукуруза, бульба, памiж якiмi абавязкова размяшчалiся акуратныя надзелы пад марозаўстойлiвыя пароды алiўкавых дрэў, вiнаграднiкаў, бахчавых культур i нават цытрусавыя гаi. Яны былi гонарам прэзiдэнта i сведчаннем яго сельскагаспадарчага генiя. Прэзiдэнт спадзяваўся, што ягоныя сыны прымножаць гэтыя дасягненнi.
   У Гароднi яго сустрэлi пампезна. У горадзе быў абвешчаны выхадны дзень i ўсiх службоўцаў сабралi ў цэнтры. Мiлiцыя i вайскоўцы ў парадных мундзiрах шчыльным ланцугом аддзялiлi радасны народ ад вымытай да бляску цэнтральнай плошчы. Адмыслова завезлi з суседняй Польшчы i высадзiлi новыя кветкi. Тры аркестры: вайсковы, гарадскi i iнвалiдаў некалькi дзён рэпетыравалi ўрачыстую праграму. Акцёрам Гарадзенскага драмтэатра пашылi новыя гарнiтуры ў нацыянальным стылi, каб яны надалi сустрэчы фальклорны каларыт. А лялечны тэатр падрыхтаваў нацыянальную "Батлейку", у якой у займальнай форме распавядалася аб гiсторыi Беларусi як незалежнай дзяржавы, ад яе фактычнага стварэння прэзiдэнтам i да яго апошнiх рашэнняў. На памосце выступiлi зоркi беларускай эстрады i творчыя калектывы горада. Адмыслова для суправаджалых былога прэзiдэнта вызвалiлi дзве самыя прыстойныя гарадзенскiя гасцiнiцы, выселiўшы польскiх гандляроў, нешматлiкiх турыстаў i камандзiровачных. А для самога былога прэзiдэнта падрыхтавалi шырокiя апартаменты ў галоўнай рэзiдэнцыi кiраўнiка Заходняй Беларусi, пад якую быў прыстасаваны гiстарычны каралеўскi палац.
   Былы прэзiдэнт прыняў ушанаваннi годна, з народам гутарыць не стаў, затое на вячэры ў свой гонар, якая ладзiлася ў ратушы, сказаў вялiкую прамову ў гонар свайго старэйшага сына. Ён успомнiў аб тым, як у юнацкасцi адправiў яго служыць у памежныя войскi, як зрабiў яго сваiм дараднiкам, як увёў у Раду Бяспекi i заўсёды прыслухоўваўся да ягоных парад. Колькi антыдзяржаўных змоў, колькi карупцыянераў i шпiёнаў было выкрыта сынам. Успомнiў нябожчыцу мацi сына. Згадаў унукаў.
   Мiнула ўсяго некалькi дзён, i ў краiне нечакана выпаў першы снег. У гэты дзень былы прэзiдэнт падарожнiчаў па Брэшчыне, а Георгiй праводзiў працоўную нараду ў сваiм кабiнеце. Ён слухаў даклад губернатара Гарадзенскай вобласцi.
   - Наш любiмы першы прэзiдэнт праводзiць днi, падарожнiчаючы па вашых гарадах. Клецк, Шчучын, Лiда, Ваўкавыск, сёння ранiцай - Брэст i Кобрын. I шчыра кажучы, ягоныя перасоўваннi ствараюць сур'ёзныя праблемы. Велiзарныя сiлы адцягваюцца на забеспячэнне бяспекi. Перакрыццё дарог стварае сур'ёзныя заторы. А неабходнасць кармiць, i добра кармiць, такое войска службоўцаў i ахоўнiкаў спусташае гарады. Марнаванне бюджэту неймавернае.
   - Так, калi тата аддаў уладу, то практычнага сэнсу ў такiх паездках няшмат, - прагаварыў Георгiй. - Я чуў, нават былi нараканнi...
   - Не хацелася б пра гэта казаць. Усёткi ён ваш бацька i першы прэзiдэнт, - прамямлiў няўпэўнена губернатар.
   - А я прэзiдэнт цяперашнi i павiнен ведаць аб усiм, што адбываецца на маёй зямлi, - павучальна сказаў Георгiй.
   Губернатар кiўнуў, дастаў з папкi аркуш i зачытаў.
   - Паступiлi скаргi, што падчас наведвання аднаго з саўгасаў Клецкага раёна ахова былога прэзiдэнта збiла старшыню, як тут гаворыцца - "за безгаспадарлiвасць i ляноту". Дырэктар не паспеў падрыхтаваць поле да пасадкi зiмавых. Двойчы каралiся афiцэры ДАI за неналежнае перакрыццё дарог. Пацярпелi i карэспандэнты Заходняга нацыянальнага тэлебачання за, як здалося прэс-службе вашага бацечкi, нядосыць захопленыя i вялiкiя рэпартажы аб гэтых паездках. Аператару разбiлi камеру, а карэспандэнтка пасля пагроз з боку службы бяспекi вашага бацькi збегла ў Польшчу. I мабыць, будзе прасiць там палiтычнага сховiшча. За нядосыць смачны абед паплацiлася начальнiца Шчучынскага грамадскага харчавання. Жанчына цяпер у лякарнi з сардэчным прыступам. Тут шмат усякага...
   Ён перадаў начальнiку некалькi аркушаў са скаргамi.
   - Так, гэта пачынае раздражняць, - уздыхнуў Георгiй. - Без Колi тата як з ланцуга сарваўся... Калi вернецца, скажыце, што я заняты. На важнай нарадзе. Хай усвядомiць, што свет не круцiцца вакол яго. I наогул, мы сёе-тое зменiм ў ягоных звычках.
   Картэж старога прэзiдэнта заязджаў у двор былога каралеўскага палаца ў Гароднi. Калiсьцi даўно тут праводзiлi соймы, на якiх выбiралi караля Рэчы Паспалiтай, а зараз тут жылi i працавалi прэзiдэнты: былы i цяперашнi.
   Калi ахоўнiк адчынiў дзверы лiмузiна, стары са здзiўленнем заўважыў, што на лесвiцы адсутнiчае чырвоная дывановая дарожка, якую заўсёды слалi для яго. Яшчэ ранiцай яна была.
   Непадалёк невысокi пажылы чалавек у шэрым гарнiтуры раздаваў указаннi дворнiкам. Па знаку старога ахоўнiкi прыцягнулi яго да машыны, i былы прэзiдэнт са здзiўленнем пазнаў у гэтым заггасе свайго былога кiраўнiка адмiнiстрацыi, якога выгнаў калiсьцi ў жывым эфiры.
   - Ты?
   - Я, таварыш прэзiдэнт, - пакорлiва адказаў былы важны службовец.
   - Як ты тут апынуўся? - спытаў прэзiдэнт.
   - Калi вы мяне выгналi, я спрабаваў уладкавацца на пасаду кiраўнiка, але мяне нiдзе не бралi, - распавёў ён. - За мяжу таксама не выпусцiлi, сказалi, што я валодаю дзяржаўнымi сакрэтамi.
   - Так i ёсць, - пагадзiўся былы кiраўнiк.
   - Так. Я працягваў шукаць працу... Бiзнэсмэны, даведаўшыся, у якой я няласцы, адмаўлялiся нават сустракацца са мной. Пасля падзелу ваш прэм'ер-мiнiстр працуе тут на аналагiчнай пасадзе, ён мне i дапамог. Прызначыў у заггасы, - разгублена сказаў ён. - Зараз я адказваю за венiкi, анучы, смеццевыя бакi i гнiлое лiсце.
   - Ты можаш пазбавiцца i гэтай працы. Дзе дыван, якi ляжаў тут яшчэ ранiцай? - строга спытаў стары.
   - Яго прыбралi па загадзе новага кiраўнiка.
   - Майго сына?
   - Так, бо ён зараз новы прэзiдэнт.
   Нешта ў яго словах i ў яго выглядзе здалося прэзiдэнту кранальным i бездапаможным. I ён палагоднеў, як з iм здаралася не раз.
   - Ты ведаеш, я не злапомны, - сказаў ён. - I тым, хто мне служыў аддана, я многае прабачаў. Таму што я бачу чалавека наскрозь. Калi чалавек праходзiў выпрабаванне нямiласцю i захоўваў вернасць, не сыходзiў у "пятую калону", я заўсёды даваў яму другi шанец. Дам i табе. Кiм ты працаваў у мяне, нагадай?
   - Спачатку памагатым... Галоўным iнспектарам па Магiлёўшчыне. Кiраўнiком справамi. Мiнiстрам iнфармацыi. I нарэшце, амаль дзясятак гадоў - кiраўнiком адмiнiстрацыi, - пералiчыў цяперашнi заггас. - I нi разу нiхто не абвiнавацiў мяне ў тым, што я ўрвiцель альбо здраднiк. Я быў заўсёды з вамi сумленны. I адданы, як сабака.
   - Iншых не трымаем, - усмiхнуўся стары прэзiдэнт. - Праўда, сабака не толькi лiжа руку, але часам i кусаецца. Добра, будзь побач, i занятак якоi-небудзь для табе знойдзецца... З заггасаў ты звольнены.
   Ён велiчна накiраваўся да ўваходу ў палац у суправаджэннi аховы i сваёй адмiнiстрацыi.
   У фае яго сустрэў губернатар Гароднi.
   - Рады прывiтаць вас пасля цяжкага дня, - сказаў ён.
   - Чаму ты сустракаеш мяне адзiн? Дзе сын? - перапынiў яго стары прэзiдэнт.
   - Баюся, ён заняты, - адказаў губернатар, пакланiўся i выйшаў.
   На некалькi секунд павiсла цiшыня. Прэзiдэнт павярнуўся да сваiх людзей.
   - Што гэта было? Жарт? Новы пратакол? Хто-небудзь вярнiце гэтага прыдурка, - загадаў ён. Ахоўнiк кiнуўся выконваць даручэнне. - Нiколi ён тут не зробiць кар'еры! Дарэчы, наконт жартаў, дзе мой прэс-сакратар? Вось той, хто ўмее падняць мне настрой... Ён ачуняў?
   - Удакладнiць? - спытаў працаўнiк службы пратаколу прэзiдэнта.
   - Ну, удакладнiце.
   З прыёмнай выйшаў ахоўнiк з заклапочаным аблiччам. Было вiдаць, што яму нячаста прыходзiлася дакладваць прэзiдэнту такiя весткi.
   - Ну што? - нецярплiва спытаў стары.
   - Ён адмовiўся выходзiць, - сказаў ахоўнiк.
   - Адмовiўся? Чаму?
   - Не жадае, - ахоўнiк разгублена развёў рукамi. - Не жадае.
   Стары прэзiдэнт выпрастаўся, ўсярэдзiне ў яго нешта разгулялася, ён раз'юшана засоп i накiраваўся ў бок прыёмнай. За iм рушыла ўслед i свiта, якая хрыбтом адчула дзiкi гаспадарскi гнеў.
   У прыёмнай губернатар пра нешта гутарыў з сакратарамi. Убачыўшы прэзiдэнта, ён прыкметна збялеў i змяк.
   - Па-твойму, я хто? - спытаў стары.
   - Вы... Вы бацька нашага кiраўнiка, - прамямлiў губернатар.
   - Нiкчэмнасць, вош, гнiда, - спапяляў яго стары. - Я такiх як ты гэтулькi перамалоў, згнаiў у турмах i iзалятарах... Пятая ты калона, здраднiк. Заўтра ты тут працаваць не будзеш, я табе гэта абяцаю...
   - Не вы мяне прызначалi, - паспрабаваў уставiць слова мокры ад поту губернатар Гарадзеншчыны.
   - Маўчаць, пакуль я гавару, гаўнюк! - гыркнуў прэзiдэнт на чынушу, якi зарваўся. - Ты нiхто перада мной. Пыл i гной. Лайно на маiм боце. Я стварыў гэтую краiну, а такiя як ты, губернатары i мэры, валялiся ў мяне ў нагах, тыднямi праседжвалi азадкi ў прыёмнай, цалавалi рукi, каб я проста паглядзеў ў iхнi бок, ратаваў iхнiя прадпрыемствы, кiнуў iм бюджэтную падачку... I ты, падонак, мне грубiянiш?
   Стары раптам размахнуўся i адвесiў яму цяжкую аплявуху. Губернатар схапiўся за шчаку, пабарвовеў i, сабраўшы ў кулак усю сваю адвагу, выпалiў.
   - Я не абавязаны такое трываць!
   Ён накiраваўся да выхаду, але дарогу яму заступiў былы кiраўнiк адмiнiстрацыi.
   - Прэч з дарогi, дворнiк, - прашыпеў яму губернатар.
   - Я больш не дворнiк. Прэзiдэнт вярнуў мяне ў сваю каманду, - ганарлiва адказаў былы кiраўнiк. - I табе лепш праявiць больш павагi да выратавальнiка нашай краiны.
   - Няма больш такой краiны. З дарогi, - ён грубiянскi праштурхнуўся да выхаду, працягваючы трымацца за шчаку, якая гарэла. У спiну яму паляцелi злыя смяшкi i жарты ад суправаджалых прэзiдэнта.
   - А, у нас свята? З чаго бы? - адцягнуў усiх ад гэтай весялосцi яркi, вядомы голас прэзiдэнцкага прэс-сакратара. - Мы зноў ва ўладзе? Зараз мы цешымся, што пакрыўдзiлi дахадзягу ўзроўня правiнцыйнага губернатара? Вось ужо сапраўды смех!
   Прэс-сакратар быў выхадцам з тэлевядучых i тэатральных акцёраў. Калiсьцi яго перадачы i ток-шоў пра агрэсiўныя планы Захаду, падступства, прагнасць i нiкчэмнасць апазiцыi, iмперскiя планы Расеi, прыкоўвалi да экранаў усю краiну. Ён пабыў i кiраўнiком дзяржаўнага канала, i мiнiстрам iнфармацыi, але апошнiя гады прэзiдэнт трымаў яго прэс-сакратаром не столькi для таго, каб фармаваць грамадскую думку - журналiсты i так былi добра вымуштраваны, а сiстэма прапаганды адбудавана - колькi для ўласнай забавы. Нiхто не ўмеў так падняць старому настрой саркастычным жартам альбо вострым каментаром, як гэты чалавек. Нiкому iншаму прэзiдэнт не дазваляў iранiзаваць над сабой або сваiмi рашэннямi.
   - Ён праявiў непавагу, - сказаў дараваны кiраўнiк адмiнiстрацыi.
   - А хто цяпер праяўляе павагу? Толькi былыя дворнiкi.
   Прэзiдэнт прыняў жарт добразычлiва.
   - I што ты прапаноўваеш, шоумэн?
   - Я прапаноўваю, як заўсёды, выкарыстаць найноўшыя тэхналогii чорнага пiяру i iнфармацыйных войн! Напрыклад, давай запусцiм ток-шоў аб стаўленнi да старых пад брэндам - "Старыя нашае ўсё!" Можна арганiзаваць яркае ўсенароднае абмеркаванне пенсiйнай рэформы для былых прэзiдэнтаў. Пераздымем "Бацькi i дзецi" на "Беларусьфiльме". Праўда, для гэтага прыйдзецца iзноў адбудаваць "Беларусьфiльм", бо вы яго знеслi, пасля аднаго выпадку... Я бы не грэбаваў i забаўляльнымi фарматамi. Напрыклад, тэлевiктарына - "Абмяняй уладу на ката ў мяшку!" або яшчэ лепш - "Трэцi лiшнi!" Можаш быць тэлевядучым, калi ўжо iншых пасад табе ў дзяржаве не знайшлося.
   - Ты прыдурак, - кiнуў яму прэзiдэнт. - Таксама жадаеш па пысе?
   - Маўчу, маўчу, маўчу, - падняў рукi прэс-сакратар i павярнуўся да памiлаванага кiраўнiка адмiнiстрацыi. - Ты скажы яму, як завецца зараз ягоная пасада. Сам сабе прэзiдэнт?
   - Цi даўно ты стаў такiм адважным, сябрук? - спытаў яго стары.
   - З тых часоў, як ты сваiх сыноў зрабiў сваiмi таткамi, даў iм у рукi па дубцу i спусцiў штаны, - прашаптаў прэс-сакратар так, каб астатнiя не чулi.
   У гэты момант у прыёмную ўвайшоў Георгiй. За яго спiнай сярод суправаджалых вiднеўся губернатар са шчакой слiвовага колеру.
   - Гоша, ну нарэшце... Я ўжо пачаў выходзiць з сябе. Ты выглядаеш напружаным. Ты што, не ў настроi? - спытаў бацька.
   - А былi часы, калi табе было пляваць, якi ў яго настрой, - працадзiў прэс-сакратар i паспяшаўся адысцi далей пад ледзяным позiркам Георгiя. - Я што? Я - нiчога. Маўчу, маўчу...
   Георгiй загаварыў спакойна i афiцыйна.
   - Непрыемна, калi сур'ёзную дзяржаўную ўстанову ператвараюць у цырк. Непрыемна, калi людзi без афiцыйнага статусу i паўнамоцтваў увесь час падвяргаюць крытыцы законны ўрад. Непрыемна, калi дыскрэдытуюць i не паважаюць дзяржаўную ўладу. Мне здавалася, што вы, бацька, як нiхто разумееце, што такое дысцыплiна i субардынацыя i растлумачыце гэта сваiм людзям. Таму што, калi не, то ў дзеянне ўступяць iншыя механiзмы, - склаў ён.
   - Як гэта ў Шэкспiра? "Зязюля вераб'ю прабiла цемя за тое, што ён кармiў яе ўвесь час", - не ўтрымаўся ад з'едлiвага каментара прэс-сакратар i зноў замоўк пад позiркам Георгiя.
   - Я пачуў слова "бацька". Ты ўпэўнены, што ты да мяне звяртаешся, Георгiй? - спытаў прэзiдэнт.
   - Я цябе вельмi прашу мяне пачуць, тата. Што тлумачыць, i так тут усё зразумела, - сказаў сын.
   - Не, растлумач. Ну растлумач, - загадаў прэзiдэнт.
   - Я думаю аб выгодзе дзяржавы. Як... Як яе кiраўнiк. I дзеля гэтай выгоды я пайду на ўсё, не зважаючы на асобы, як ты мяне заўсёды вучыў, - адказаў сын.
   - А я асоба? Асоба... Дзякуй, што не асобнiк, - адгыркнуўся прэзiдэнт.
   - Бацька.
   - А я думаў, я першы прэзiдэнт краiны пад назвай Рэспублiка Беларусь. Прэзiдэнт, якi з бруду падняў гэтую краiну i пяцьдзесят гадоў нёс на вось гэтых руках, як крыштальную пасудзiну. Можа быць, мяне не пазнаюць? - няшчыра здзiвiўся стары.
   - Так, у людзей без пасады пазнавальнасць у нас у краiне рэзка падае, - падкiнуў у топку агню прэс-сакратар.
   - Хто я такi, мы разбяромся. Але вось хто перада мной? Няўжо той чалавек, якога нарадзiў я i за руку вёў па жыццю? Няўжо мой сын?
   - Я ў тыя гульнi не гуляю, - адказаў спакойна Георгiй. - Дый табе скакаць, як блазну, пазнавата, гады не тыя, статус, час. Ты правiльна сказаў, для нас ва ўсiм ты эталон i ўзор. I нiшчыць гэты вобраз нам не трэба. Ты помнiк, iдал i абраз. Ну хочаш, статую табе паставiм, вялiкую, у цэнтры Гроднi? З мармуру, з бронзы - толькi загадай. I варту вечную? Ну, як? Але свой балаган ты лепш спынi. I па краiне, быццам табар качавы, з дурным галёканнем, ды з п'янкай, са скандалам - не ездзi болей. Годзе ўжо. А хочаш ездзiць? Едзь у санаторый. Адпачывай. Ды толькi разганi сваю 'тусню". Прабач, адмiнiстрацыю. Ну, дармаеды... Ты сам паразважай. Сядзяць на шыi ў бюджэту, клянчаць, а лiшнiх грошай мы не маем. Рабуем медсястру, пенсiянера, каб iм напхаць кiшэнi й жываты. Нядобра гэта...
   - Ты вылюдак! - раптам загарлапанiў стары прэзiдэнт. - Хай чуюць усе! Ты - вылюдак! Бяздушны робат! Прабач, што дакучаў табе... Прабач, што быў табе я бацькам i покрываў твае злачынствы я ў мiнулым. Прабач, што здуру зрабiў цябе я прэзiдэнтам i даў табе на разграбленне краiну памерам з Аўстрыю. Я зразумеў усё! I ты мне больш не сын. Усе збiраемся, з'язджаем на Радзiму. У любiмы Шклоў, на землi Магiлёва.
   - Цябе нiхто не турыць. Проста не трэба скандалаў, не трэба збiваць маiх губернатараў, не трэба лаяць маiх службоўцаў, палохаць маiх журналiстаў, толькi i ўсяго, - паспрабаваў прытушыць бацькоўскi гнеў Георгiй, але было позна.
   - Не трэба мне расказваць, што рабiць! Я прэзiдэнт i ведаю я сам! Сынок, сынок... Цябе пазнаў я надта позна, - расчаравана сказаў бацька.
   Гэтую карцiну i заспеў прэм'ер-мiнiстр, якi ўвайшоў у прыёмную да Георгiя. Ён перайшоў на працу да новага кiраўнiка i зараз быў прэм'ер-мiнiстрам Заходняй Беларусi. Гэта таксама быў чалавек са "старой гвардыi" былога прэзiдэнта, добры гаспадарнiк i цiхi, адданы чалавек сталага ўзросту. Пачуўшы, што разгараецца канфлiкт, ён паспяшаўся ў прыёмную, але спазнiўся.
   - Ты з iмi зараз? Ну, давай! Дабi мяне, - кiнуў ён прэм'еру. - Падрыхтаваць машыны! Мы з'язджаем.
   - Не трэба хвалявацца. Давайце пагутарым спакойна.
   - Ты! Прэч пайшоў!... Подбрэхiвай яму. Цяпер ён гаспадар табе, - ён накiраваўся да дзвярэй, але раптам спынiўся. - Хоць маеш рацыю, але я не дамовiў. Дык вось, Георгiй... Калi цябе я юнаком зялёным прызначыў у Саўбез, хоць усе былi i супраць. Калi дазволiў прызначаць хаўруснiкаў тваiх ў пракуратуру, у МУС, выведку. Калi прыяцелям тваiм даваў участкi я пад забудову, а банкi прымушаў даваць крэдыты... Калi з барыгамi мой сын рабiў мiльёны, аб дэвальвацыi даведаўшыся ... Так, я не чапаў вас, хоць таўро ўжо не было куды паставiць. Тады другiя песнi ты спяваў, падняць баяўся вочы... Цяпер яны вакол цябе, як зграя. Вунь, зубы шчэраць, - ён паказаў у бок губернатара. - Дам табе прагноз: ты доўга так не пратрымаешся, Георгiй. Цi мабыць, верыш ты, што ўладу утрымаеш на багнетах? Тады ты дурань, горай за таго, каму надоечы я даў у зубы. Каб кiраваць народам, трэба больш, шмат больш. Нiчому ты не навучыўся, i ў гэтым плане ты дурны, як бот. Ды дзякуй богу, ёсць мазгi ў Рамана. З iм аб'яднаюся i сiлу я вярну... I тады папярэджваю, табе мала не пакажацца.
   Гэтую апошнюю фразу стары прэзiдэнт сказаў так, як казаў у былыя часы тысячу разоў, як брытвай рэжуць вока... Сын завагаўся.
   Стары выйшаў, за iм пайшлi яго суправаджалыя. Апошнiм выходзiў прэс-сакратар, якi не ўтрымаўся i зажартаваў напрыканцы.
   - Ведаў бы, дзе павалiшся, саломкi бы паслаў.
   Георгiй паглядзеў на прэм'ер-мiнiстра, якi непрыхiльна ўздыхнуў.
   - Ты гэта чуў? Ён мне пагражаў.
   - Я чуў, - сказаў прэм'ер-мiнiстр. - Не варта было да яго так ставiцца.
   - Цябе не спыталi. Займiся кароўнiкамi лепш, - грубiянскi абарваў яго малады прэзiдэнт Заходняй Беларусi. - Альбо прэм'ер-мiнiстр у нас у краiне стаў палiтычнай асобай?
   Прэм'ер апусцiў вочы i адмоўна пахiстаў галавой. Георгiй паклiкаў збiтага губернатара.
   - Бацька слоў на вецер не кiдае. Ахова ў яго немаленькая. Брыгада афiцэраў, загартаваных як сталь, узброеных да зубоў, спецтэхнiка, выбухоўка, - шматзначна сказаў ён. - I гэта ў пару метрах ад маёй спальнi. Дзякуй богу, уся гэтая раць з'язджае... Шкада, што да брата. Не думаю, што ён будзе вельмi рады такому суседству. Ты паедзеш да Ромы. Усё распавядзеш падрабязна i адвязеш лiст. Не давяраю я нi тэлефонам, нi электроннай пошце. У бацi кдбэшнiкi ў сябрах. Дзясяткi гадоў мы ўсе пад каўпаком, i хутка гэта не зменiш. Стучалi i стучаць...
   - Я зразумеў, - сказаў губернатар. - Паеду, перадам.
   - I галоўнае... Бацька мой нязгодлiвы, пакуль з iм гэтая хеўра. Перад iмi ён шалее, - нягучна сказаў Георгiй. - Падпарадкаваныя заўсёды яго распальвалi. Адзiн на адзiн - чалавек як чалавек. Але варта з'явiцца пары вачэй, усё роўна, саўмiнаўскiх, саўбезаўскiх, ды хоць афiцыянтаўскiх, як пачынаў раўцi ён, як бялуга, зiхацець вачыма i кiдацца на людзей. Пазбавiм яго гэтых лiслiвых, захопленых гледачоў, i можна будзе са старым мець справу.
   - Зразумела, - кiўнуў губернатар. - Вы мне можаце давярць абсалютна, спадар прэзiдэнт Заходняй Беларусi.
   Здаецца, у гэты момант Георгiй расслабiўся. Ад'езд бацькi азначаў, што жыццё вернецца ў звыклыя рамкi, без выведнiкаў i навучанняў. Ён ужо надумаў прапалiць лазню, склiкаць сяброў: афiцэраў, бiзнэсмэнаў, спартоўцаў, закацiць баль, на якiм будуць спяваць зоркi шансона. I абавязкова шмат прыгожых жанчын...
   Толькi цяпер ён заўважыў, што прэм'ер-мiнiстр усё яшчэ стаiць у куце прыёмнай. Ён падумаў, наколькi гэта ўсёткi шэры i маленькi чалавек. Бацька чамусьцi любiў прызначаць на пасады прэм'ер-мiнiстра менавiта такiх: цiхiх, адданых, непрыкметных.
   - Ён папiхаў цябе, як анучу, - сказаў яму, выходзячы, Георгiй. - I я буду рабiць тое ж самае. Ты зразумеў?
   - Я ўсiм задаволены, - цiха адказаў прэм'ер-мiнiстр.
   - Вось i добра. Iдзi працуй, - загадаў Георгiй i пайшоў аддаваць загады наконт сённяшняй вечарынкi.
  
   5.
   Ад'езд прэзiдэнцкага картэжа з Гароднi атрымаўся не такiм урачыстым, як уезд. Зборы зацягнулiся да глыбокай ночы. Ахова некалькi разоў прапаноўвала старому прэзiдэнту застацца i пераначаваць у рэзiдэнцыi. Людзi былi стомленыя пасля паездак па рэгiёнах, ды i бяспеку на начных дарогах будзе забяспечыць цяжка. Але стары адмовiўся. Ён жадаў паказаць сыну, як моцна iм пагарджае, i што нiводнай лiшняй секунды не збiраецца карыстацца яго гасцiннасцю. Сярод адмiнiстрацыi чулiся нараканнi. Не ўсе былi на баку былога кiраўнiка, лiчачы яго iнiцыятарам канфлiкту. Некалькi чалавек нават папрасiлiся застацца пад рознымi падставамi, спадзяючыся знайсцi працу ў новага кiраўнiка. Па Гароднi iмгненна разнеслiся чуткi. Да поўначы польскiя апазiцыйныя парталы ўжо ва ўсю смакавалi гэтую навiну.
   Стары прэзiдэнт у суправаджэннi прэс-сакратара i кiраўнiка адмiнiстрацыi выйшаў у цёмны двор Гарадзенскага каралеўскага палаца, дзе яго чакаў лiмузiн. Аб чырвоных дарожках зараз ужо нiхто не думаў. Выпраўляць яго не выйшаў нi сын, нi высокiя службоўцы. Яго выпраўлялi толькi прадстаўнiкi службы пратаколу i аховы палаца.
   - Ну, вось табе i шанец даказаць сваю адданасць, - сказаў стары свайму былому кiраўнiку адмiнiстрацыi. - Паедзеш да Ромкi. Указ аб прызначэннi цябе спецпасланцам падпiсаны. Толькi паспяшайся, да нашай сустрэчы там усё павiнна быць гатова. Я спачатку заеду ў Менск. Пабачу старога сябра - старшыню камiтэта дзяржбяспекi. З iм ёсць пра што пагутарыць... Потым на Магiлёўшчыну... Гэта мой родны край, трэба паказаць, не ў прыклад гэтым "заходнiкам", як ён любiць свайго першага прэзiдэнта...
   - Ува мне можаце быць упэўнены, - сказаў спецпасланец. - Усе будуць стаяць на вушах. Гэта будзе такая весялосць, якой яшчэ не ведаў свет! Салют i фанфары я абяцаю.
   Ён рашуча накiраваўся да джыпа, якога яго чакаў, каб паiмчаць на Ўсход.
   - Ага, трымай кiшэнь шырэй, - усмiхнуўся прэс-сакратар i даволi смешна працытаваў вядомы фiльм. - "Будзе табе i ванна, будзе табе i кофэ, будзе табе i какава з чаем... Паехалi".
   Стары як заўсёды сеў у лiмузiн адзiн, кiнуўшы позiрк на ярка асветленыя вокны палаца, за якiмi iшоў вясёлы баль "маладых ваўкоў". Яны святкавалi перамогу. Здаецца, нават скрозь бранiраванве шкло лiмузiна прабiвалiся рытмы вясёлага шансона. Зашчымела сэрца. Ён кiўнуў кiроўцу, i калона прэзiдэнцкага картэжа рушыла ў шлях...
  
   6.
   Ранiцай чорная службовая машына намеснiка старшынi КДБ Ганны Мiкалаеўны ехала па заходняй частцы праспекта Незалежнасцi з Бараўлян, дзе ў яе быў дом, у цэнтр горада.
   Дарога была пустая - на праспекце вялiся будаўнiчыя працы, i звычайныя машыны пускалi ў аб'езд. Выключэннi рабiлi толькi для службовага транспарта па спецпропусках.
   На месцы жоўтай лiнii падзелу горада паспешна ўзводзiлi памежныя загароды - лёгкiя, сучасныя канструкцыi: слупы з вiдэакамерамi, памiж якiмi нацягвалi струны з токам невысокай напругi. Удар, калi iх крануць, быў нямоцным, ён не мог бы пашкодзiць нават дзiцяцi, але непрыемным. Сiгнал адразу ж перадаваўся ў службу памежнага кантролю. Усёткi Захад i Ўсход зараз былi рознымi дзяржавамi. I адносiны памiж iмi з кожным днём станавiлiся ўсё халадней i напружаней.
   Галоўнай перапонай былi эканамiчныя пытаннi. Золатавалютны запас, банкаўская сiстэма, эмiсiя нацыянальнай валюты выклiкалi бурныя спрэчкi памiж урадамi Захаду i Ўсходу. Натуральна, у даляглядзе кожная краiна павiнна была перайсцi на ўласную валюту, але арганiзаваць гэта было не так проста. Кожны з братоў наняў эканамiчных дараднiкаў, якiя давалi розныя, часам узаемавыключальныя рады. Давер да адзiнага беларускага рубля падаў рэкорднымi тэмпамi, а гэта выклiкала небывалы валютны ажыятаж, iнфляцыю i як вынiк - таварны дэфiцыт у крамах.
   Не маглi кiраўнiкi дамовiцца пакуль i аб лёсе газа- i нафтаправодаў, у прыватнасцi, нацыяналiзаванага некалькi гадоў назад "Белтрансгаза". Спрачалiся з-за ваенных баз. Нават сам горад стаў аб'ектам жорсткага гандлю: на баку Рамана апынулiся ўсе аэрапорты i вакзалы, затое Георгiй кантраляваў усе следчыя iзалятары i кафедральныя цэрквы i саборы.
   Для мiнчукоў быў уведзены прапускны рэжым. Дапушчальнымi падставамi для жыхароў адной паловы знаходзiцца на тэрыторыi другой лiчылiся: месца працы (пры прад'яўленнi працоўнага пасведчання або кантракту), наведванне культурных i спартовых мерапрыемстваў (пры наяўнасцi квiтка), вакзалаў (таксама патрэбен быў квiток) i сваякоў (патрэбна была даведка з пашпартнага стала). Выключэнне зрабiлi для афiцыйных таксiстаў, якiя са спецпропускамi маглi ездзiць па ўсiм горадзе.
   Кальцавую аўтадарогу пакiнулi для агульнага карыстання ўсiмi жыхарамi, але заезды ў горад абсталявалi сучаснымi турнiкетамi.
   Зрэшты, засталiся ў Менску i месцы, якiя бесперашкодна мог наведаць любы мiнчук: першым чынам гэта нацыянальная бiблiятэка. Месца гэта лiчылася сакральным для любога беларуса як бачны сымбаль велiчы нацыi i дасягненняў прэзiдэнта. Нават у думках немагчыма было дапусцiць, каб доступ да бiблiятэкi быў абмежаваны. Для сустрэч гараджанам таксама пакiнулi плошчы Перамогi, Незалежнасцi i Якуба Коласа.
   Ганна пад'язджала да будынка Камiтэта. Нягледзячы на тое, што фармальна ён знаходзiўся ў Заходнiм Менску, у рэальнасцi ён усё яшчэ працаваў у старым рэжыме - адразу на дзве часткi. Падзялiць КДБ аказалася значна складаней, чым парламент альбо ўрад. Шматлiкiя расследаваннi i спецаперацыi камiтэтчкi ажыццяўлялi адначасова i на Ўсходзе, i на Захадзе, i там i там мелася сакрэтная агентура, якая каардынавалася з адзiнага цэнтра, некаторыя адмыслоўцы проста былi ў адзiным экземпляры. Юрысдыкцыя крымiнальных спраў супраць дзяржавы, якiя расследвалiся, таксама патрабавала яснага азначэння: супраць якой менавiта дзяржавы дзейнiчалi злачынцы i апазiцыянеры, якiя запаўнялi iзалятар КДБ, як iх падзялiць?
   Адмыслова для рашэння спрэчных пытанняў, у тым лiку па падзеле КДБ у Менск вярнуўся сярэднi сын прэзiдэнта Раман з сям'ёй. Дразды дасталiся старэйшаму брату, а для сябе ён забраў квартал "мзсаўскiх" рэзiдэнцый у раёне плошчы Перамогi. Для дзяцей i ўнукаў прэзiдэнта зачынiлi парк Горкага, i мiнакi з маста над Свiслаччу зрэдку маглi бачыць, як там яны шпацыруюць у суправаджэннi нянi i аховы.
   Ганна запаркавала машыну ў двары КДБ i ўвайшла ў будынак. Пасля неабходных працэдур кантролю i iдэнтыфiкацыi яна зайшла ў кiраванне iнфармацыйнай бяспекi. Вялiкая зала, абсталяваная найноўшымi кампутарамi, была перадавой мяжой палiтычнай кiбервайны. Менавiта адгэтуль былыя выдатнiкi БНТУ i БДУIРа "тролiлi" i "д-досiлi" апазiцыйныя сайты, узломвалi скрынi актывiстаў, палiтыкаў i журналiстаў, рассылалi вiрусы i "траяны". Апошнiм дасягненнем аддзела быў узлом крэдытных картак шэрагу апазiцыйна настроеных бiзнэсмэнаў i палiтыкаў. Тады атрымалася спiсаць значныя сумы. Зараз ў аддзела былi грошы на навагоднi карпаратыў у добрым начным клубе. Хлопцы былi маладыя, многiя з глыбiнкi, так што ў зале заўсёды стаяў вясёлы гоман. Сваю начальнiцу яны сустрэлi паважлiва.
   Ганна забрала падрыхтаваныя для яе дакументы па дыскрэдытацыi Мiкiты. Зараз у яе былi дадатковыя доказы ягонай "змовы", якiя стварылi таленавiтыя кампутарнiкi.
   Яна зазiрнула ў "педагагiчны аддзел". Так гэты аддзел празвалi за тое, што яго супрацоўнiкам у асноўным прыходзiлася праводзiць прафiлактычныя гутаркi з юнымi апазiцыянерамi i iхнiмi бацькамi. У КДБ выдатна разумелi, што лепш папярэдзiць дзяржаўную праблему, чым потым з ёй разбiрацца. Асноўным прыёмам тут было запалохванне, таму i супрацоўнiкаў падбiралi дужых, панурых, але з добра падвешаным языком. Калi гутаркi не дапамагалi, тады звярталiся да правакацый, вынiкам якiх заўсёды былi адмiнiстрацыйныя арышты i крымiнальныя справы ў мэтах педагагiчнага ўздзеяння. У вялiкiм пакоi, абклееным фатаграфiямi i тэлефонамi маладых бунтароў, яна i знайшла таго, хто ёй быў патрэбен.
   Аператыўную сiтуацыю ёй далажыў начальнiк кiравання iнфармацыйнай бяспекi КДБ.
   - Я толькi што ад дзеда. Будуць вялiкiя ўзрушэннi. Сёння ў яго прызначаная сустрэча з Раманам Аляксандравiчам, - сказаў ён.
   - Дзе?
   - Тут, у нас, - ён шматзначна паглядзеў на начальнiцу. - Здаецца, прэзiдэнцкi сынок збiраецца прапанаваць дзеду вельмi выгодную ўгоду. Не сакрэт, што адносiны памiж Раманам Аляксандравiчам i Георгiем Аляксандравiчам у апошнi час не фантан. I той, на чыiм баку ў гэтай спрэчцы будзе КДБ, атрымае вельмi вялiкую фору.
   - Усё так дрэнна? - спытала яна.
   - I будзе толькi горш, - упэўнена сказаў палкоўнiк. - Мы ж усiх чуем, усё чытаем i ўсё ведаем. Апроч таго сюды з Гароднi накiроўваецца стары прэзiдэнт. Пэўна, з Гошам ён палаяўся канчаткова. I зараз ускладае i на Ромку, i на нашага дзеда вялiкiя надзеi.
   Ганна выдатна разумела ўсю складанасць сiтуацыi. I разумела, што для яе гэта вялiкi шанец.
   - А што наконт Мiкiты? - нiбы няўзнак кiнула яна.
   - Усё зроблена як вы прасiлi, - ён перадаў ёй папку, развiтаўся i выйшаў.
   Ганна бегла прагледзела справаздачу, усё было зроблена правiльна.
   Адданыя супрацоўнiкi ўжо правялi на кватэры Мiкiты ператрус, i вядома, знайшлi там лiтаратуру антыдзяржаўнага зместу, замежную валюту i перапiску з лiдэрамi падпольных палiтычных партый. Некаторыя лiдэры гэтых партый якраз знаходзiлiся ў ШЫЗА i ўжо давалi патрэбныя паказаннi супраць Мiкiты. Справа была практычна зроблена.
   Ганна разумела, што Мiкiту трэба было прыбраць да таго, калi пачнецца рэальны падзел ведамства.
   Яна ўвайшла ў свой кабiнет i замкнула за сабой дзверы. Мiкiта яе чакаў у пакоi адпачынку за кабiнетам, дзе ён i жыў усе апошнiя днi. Ён ужо ведаў, што яго кватэру абшукалi i апячаталi. Што яго тэлефон i крэдыткi заблакавалi. Што стары генерал падпiсаў загад аб ягоным арышце - Ганна паказала яго Мiкiце перш за ўсё. Аб гэтым яму штодня дакладвала Ганна, паказваючы ўсе новыя доказы, якiя фабрыкавалi супраць яго "ворагi". Мiкiта ёй верыў. Верыў, што яна ўсiмi сiламi спрабуе знайсцi зламыснiкаў i высвятлiць, хто стаiць за ўсёй iнтрыгай з яго адхiленнем ад пасады. Ды i як было не верыць, калi яна з iм спала?
   - Усё дрэнна, - сказала яна проста. - Цябе могуць арыштаваць з хвiлiны на хвiлiну. Яны чакаюць высокiх гасцей i будуць правяраць усе кабiнеты без выключэння. Калi цябе схопяць, то надоўга кiнуць у ШЫЗА. Думаю, год будуць вырашаць толькi пад чыёй юрысдыкцыяй расследаваць: Усходняй або Заходняй. Хутчэй за ўсё, i гэты год ты не працягнеш, мяркуючы па ўзлаванасцi i сiле тваiх ворагаў.
   Яна абняла яго i па-жаночаму прытулiлася.
   - Я вельмi табой даражу, - сказала яна пранiзлiва. - Госпадзi, ты ўсяго гэтага не заслужыў.
   Яна пацалавала яго так горача, як толькi жанчына можа цалаваць мужчыну.
   - Што рабiць? - спытаў ён, гледзячы ёй у вочы.
   - Сыходзь. Збяжы. Проста зараз жа. Iнакш сядзем мы абодва. Я дам табе тры хвiлiны i ўключу трывогу.
   - Скажы, ты хоць трохi кахала мяне? - спытаў Мiкiта, нiбы нейкi глыбокi сумнеў кальнуў яго.
   - Тры хвiлiны. Гэта ўсё, што я магу табе даць, - прашаптала яна, i сляза пакацiлася па яе шчацэ.
   Мiкiта iмклiва выйшаў з кабiнета Ганны. Камеры вiдэаназiрання здымалi зверху, таму ён нацягнуў фуражку на лоб.
   Ганна, якая засталася ў кабiнеце, глядзела на гадзiннiк. Калi секундная стрэлка адлiчыла роўна тры хвiлiны, яна падняла трубку.
   - Трывога. У будынку падазраваны. Блакаваць выхады. Абвясцiць узровень небяспекi чатыры, - сказала яна.
   Паклаўшы трубку, Ганна падышла да люстэрка. Яна паглядзела на сябе: памада на вуснах была размазаная пацалункамi, а з-за слёз па твары пацякла туш. Яна зняла пругкую шпiльку, якая сцягвала валасы на патылiцы. Пасмы рассыпалiся. Ганна схапiла каўнер блузкi i цвёрдым рухам парвала яго. Затым падняла спаднiцу i пазногцем шаснула па калготах. Гэтага ёй здалося мала. I цi то для таго, каб надаць сваёй знешнасцi пераканаўчы выгляд, цi то для таго, каб спынiць шчырую слязу, яна прыкусiла сабе губу i пусцiла з куточка рота сукравiцу.
   У кабiнет уварвалiся некалькi ўзброеных чэкiстаў. Ганна зрабiла выгляд, што ногi падагнулiся, i звалiлася на падлогу. Яе паднялi i аднеслi на канапу. Яна адкрыла вочы толькi тады, калi ў кабiнет увайшоў сам старшыня Камiтэта дзяржаўнай бяспекi.
   - Ён хацеў мяне згвалтаваць, - прашаптала яна.
   - Падонак. Быдла. Няўжо ў маёй сям'i мог нарадзiцца такi вырадак. Ганьба ўсяго чэкiсцкага саслоўя, - генерал гатовы быў узарвацца. - Дзе ён?
   - Не ведаю. Шукайце, - сказала яна. - Калi ён мяне душыў на гэтай канапе, ён мне ва ўсiм прызнаўся. I што жадаў пазбавiцца ад вас. Ну а мяне ў наложнiцах пакiнуць. Ён закаханы ў мяне, як вар'ят. А вас ён таксама моцна ненавiдзiць...
   - Злавiць! Тэрмiнова, падняць на вушы ўсiх на Ўсходзе i на Захадзе! Перадаць арыентоўку мiлiцыi i пагранцам, на вакзалы, у рэстараны i гасцiнiцы, - закамандаваў стары чэкiст. - У яго зямля павiнна гарэць пад нагамi! Ад нас яшчэ нiхто не збягаў...
   - Будзе выканана, таварыш генерал, усе сiлы на гэта кiнем, - адрапартаваў афiцэр i з калегам паспешна выйшаў.
   - Ты не параненая?
   - Не.
   - Ён...
   - Ён не паспеў, - апярэдзiла яго пытанне Ганна. - Я не далася.
   - Ты мне як дачка будзеш, - з бацькоўскай пяшчотай сказаў генерал, правядучы жылiстай рукой па яе валасах. - А тую любоў, якую я да яго адчуваў, я памножу i табе вярну. Ты малайчына. Ты, Аня, сапраўдная чэкiстка.
   - Паспрабую апраўдаць, таварыш генерал, - адказала яна, упершыню ўсмiхнуўшыся.
   У гэты час Мiкiта яшчэ знаходзiўся ў велiзарным будынку Камiтэта. Натуральна, усе ўжо ведалi аб ягоных праблемах, але не ўсе верылi, што ён здраднiк. Хадзiлi нават чуткi, што справа супраць яго фабрыкавалася ўсярэдзiне самога Камiтэта. Выхады былi перакрытыя. Арыентоўкi разасланыя. Так што для ўцёкаў патрэбен быў план...
  
   7.
   Раман, у адрозненне ад старэйшага брата, любiў "мажорныя" машыны. У ягоным картэжы было некалькi "Паршэ", "Бентлi", "Мазэрацi" i "Астон Марцiнаў". Апроч таго, за легкавымi машынамi заўсёды цягнулася нейкая жалезная самаходная ўстаноўка, на якой красавалiся дзве выфарбаваныя ў жоўты колер ракеты. Цяжка сказаць, цi баяўся Раман паветранага налёту, але гэтыя ракеты падабалiся яго ўнукам. Кажуць, яму прэзентавалi iх кiтайцы, каб ён не згортваў будаўнiцтва тэхнапарка пад Смалявiчамi памерам з Шанхай.
   Картэж спынiўся ля параднага ўваходу ў Камiтэт. На статус вiзiту паказвала тое, што на тры кварталы вакол: ад Купалаўскай да Незалежнасцi, i ад стадыёна Дынама да гандлёвага дома на Нямiзе раён быў вычышчаны ад людзей i машын. Ад ганка да праспекта распасцерлi жоўтую дарожку (гэта быў улюбёны колер Рамана). Выстраiлi ганаровую варту, аркестр КДБ, дзяўчынак-пiянерак з кветкамi...
   Але асаблiва ўрачыстай сустрэчы не атрымалася - пайшоў моцны дождж. Раман выскачыў з цюнiнгаванага "Паршэ" i таропка, амаль бегма рушыў да калон. За iм з парасонам бег каржакаваты Мiнiстр унутраных спраў i некалькi ахоўнiкаў.
   Iх чакаў сам старшыня КДБ у парадным мундзiры. Гэта быў сапраўдны герой Беларусi, стары i ганарлiвы арол. На яго грудзях ззяла больш ордэнаў, чым было зняволеных у перапоўненым iзалятары КДБ. Ён глядзеў на новага кiраўнiка спакойна i без страху.
   Апроч яго на прыступках стаялi генералы, начальнiкi кiраванняў i ў цэнтры - Ганна, якая ўжо прывяла сябе ў парадак. Нiшто ў яе выглядзе не выдавала таго, што адбылося напярэдаднi. Наадварот, строгiя чорныя панчохi яна змянiла на крэмавыя i як быццам з ледзь прыкметнай лайкрай. Гэта спрацавала: Раман спачатку паглядзеў на яе ногi, потым на яе i толькi ў трэцюю чаргу на генерала.
   Усё выслухалi куплет нацыянальнага гiмна. Гралi стары, таму што новыя гiмны краiн, ужо замоўленыя вядомым кампазiтарам Сяргею Ждановiчу i Iгару Карнелюку, яшчэ не былi канчаткова гатовы. Раман слухаў гэтую музыку, вiдавочна гнятучыся.
   - Дабрыдзень таварышы, - бадзёра сказаў ён, калi аркестр змоўк.
   - Таварыш прэзiдэнт Усходняй Беларусi, - пачаў генерал.
   - Беларусii, - перабiў яго Раман.
   - Што?
   - Беларусii. Мы тут параiлiся, i вырашылi вярнуць гiстарычную назву. Вы павiнны яе яшчэ памятаць i любiць, генерал. Як у старыя добрыя савецкiя часы... А "заходнiкi" як сабе хочуць.
   - Усходняй Беларусii, - паўтарыў кiраўнiк КДБ. - Як загадаеце. Мы вельмi рады прывiтаць вас у сценах Камiтэта дзяржаўнай бяспекi - апоры сiлы i адзiнства нашай дзяржавы.
   - Ну пра адзiнства ўжо не так актуальна, а вось сiла... Сiла - гэта актуальна заўсёды. Рады вас бачыць, генерал, - усмiхнуўся Раман. Ён моцна пацiснуў генеральскую руку i запанiбрата паляпаў па плячы.
   - Вы не праводзiце мяне ўнутр, Ганна Мiкалаеўна? - сказаў ён Ганне. - Дрэннае надвор'е...
   - Прашу за мной, спадар прэзiдэнт, - сказала яна, прапускаючы яго наперад. - "Беларусiя" сапраўды гучыць значна арыстакратычней... Як "Мазэрацi"...
   Раман засмяяўся з яе жарта. Мiнiстр МУС i стары генерал пайшлi ўслед на iмi.
   - Я чуў, што ў вас не ўсё тут добра, - нягучна сказаў мiнiстр. - Спачуваю.
   - Мы разбяромся. Паршывая авечка ёсць у любым статку, - адказаў кiраўнiк дзяржбяспекi. - Iншым бы таксама пачысцiць так шэрагi, як чысцiм мы.
   - Раман Аляксандравiч даручыў нам аказваць усялякае садзейнiчанне ў гэтай справе, - сказаў мiнiстр. - Я асабiста паставiў справу на кантроль. Скажыце, гэты ваш Мiкiта часам не быў у хаўрусе з апазiцыяй?
   - Iдзе расследаванне, - ухiлiўся ад адказу генерал. - Аб вынiках паведамiм. А сёння, я так разумею, мы мусiм абмеркаваць справы значна больш сур'ёзныя, чым здрада аднаго дурня.
   - Скажу наўпрост, ён з апазiцыяй быў звязаны, - сказала Ганна Раману.
   - Так, вiдаць, гэтая навалач i падбухторвала яго, - адказаў Раман. - Гвалтаўнiкi, забойцы i падонкi - вось i ўвесь iхнi кантынгент. Толькi i чакаюць, каб расцягнуць народнае багацце, якое наша сям'я захоўвала на працягу паўстагоддзя.
   - Я чуў, менавiта вы, Ганна Мiкалаеўна, выкрылi змову, - сказаў мiнiстр МУС. - I выявiлi сябе як выбiтны прафесiянал сваёй справы.
   - Стаяць на варце iнтэрасаў кiраўнiцтва i дзяржавы - мой адзiны абавязак, - адказала яна.
   - Гэта праўда. Ганна Мiкалаеўна - наш гонар, - сказаў стары генерал КДБ.
   Яны ўвайшлi ў пампезную залу, цэнтрам якой быў дубовы стол для перамоў. Кдбэшнiкi селi з аднаго боку, Раман i яго людзi - з другога. Раман кiсла паглядзеў на мiнералку на стале, затым з натугай ўсмiхнуўся Ганне i генералу.
   - Ну добра, пачнем, - сказаў ён. - Не сакрэт, што нас з братам Георгiем звязваюць жыццёвыя iнтэрасы i цесная крэўная сувязь. Усёткi мы блiзкiя людзi. Ды яшчэ выгадаваныя такiм бацькам.
   - Так, ваш бацька - гэта глыба, - падтрымаў кiраўнiк КДБ.
   - Глыба, глыба, - кiўнуў Раман. - Але цяпер ён на адпачынку. А нам усё разграбаць... I так здарылася, што не па ўсiх пытаннях у нас з братам кансенсус. Ёсць шмат кропак напружання.
   - Напрыклад? - пацiкавiўся стары.
   - Напрыклад... Напрыклад па атамнай станцыi ў Астраўцы, - сказаў Раман. - Вы ведаеце, яна цяпер забяспечвае электрычнасцю ўсю краiну. Усю былую краiну. Яна ў брата. I час ад часу ён нас ад яе адсякае, каб памучыць. А дзарждаўгi за яе будаўнiцтва нiбыта падзеленыя пароўну ў лiку iншых дзяржаўных абавязкаў. Два дзясяткi мiльярдаў даляраў. Вось i атрымлiваецца... Мы i электрычнасць купляй па рынкавых коштах, мы i даўгi плацi...
   - Затое ў вас нафтаперапрацоўка, Нафтан i Мазыр, - сказаў стары.
   - Гэта праўда, козыры ёсць i ў нас. Жадаюць рабаваць нас на электрычнасцi, хай удвая плацяць за бензiн, - падтакнуў мiнiстр МУС.
   - Мы разбяромся, - спынiў яго Раман. - Усё ж браты... Але мне патрэбны надзейныя тылы i ваш прафесiяналiзм. Я не проста так, я з прапановай. Я хацеў бы папрасiць Ганну Мiкалаеўну ўзначалiць сiстэму дзяржаўнай бяспекi Ўсходняй Беларусi. У нас таксама досыць змоўшчыкаў, якiх трэба выкрываць i караць. Працы шмат, праца цiкавая. З нас... Што з нас, мiнiстр?
   Мiнiстр унутраных спраў адкрыў папку i зачытаў.
   - Генеральскае званне. Прэзiдэнцкi ўказ ужо гатовы...
   - Зарплату павысiм. Прэмiруем шчодра, - з усмешкай гледзячы на Ганну, падхапiў Раман. - Натуральна i ваша каманда не застанецца пакрыўджанай. Возьмем усiх годных. А для вас, таварыш генерал, у нас таксама ёсць прапанова, - сказаў ён старшыне КДБ. - Мы вашы заслугi перад краiнай шануем. Досвед ваш - незаменны. Таму мы просiм узначалiць нашу раду па абароне i бяспецы. Пасада ганаровая, заслужаная, на якой вы бы маглi сваiм аўтарытэтам i багатым досведам накiроўваць маладых...
   Ён замоўк i пытальна паглядзеў на камiтэтчыкаў.
   - Навошта вам патрэбен стары хрэн з тых часоў, калi яшчэ тут стаялi чырвоныя сцягi? А на месцы той скульптуры, - ён кiўнуў на бюст старога прэзiдэнта, усталяваны, як i мае быць, на самым ганаровым месцы, - быў бюст Ленiна. Хоць яны чымсьцi падобныя, вы не знаходзiце?
   Раман пацiснуў плячыма. Мiнiстр МУС не ўтрымаўся i ўсмiхнуўся.
   - Вы глядзiце ў корань, як заўсёды. Прычына сапраўды ёсць. I яна ў тым, што вы стары сябар бацькi... Вы ведаеце, што адбылося ўчора ў Гароднi? Вядома, ведаеце... Гэта сур'ёзны канфлiкт ва ўмовах складанага палiтычнага становiшча. Мой бацька, несумнеўна, усё яшчэ самы папулярны палiтык у нашых краiнах. Для большасцi насельнiцтва ён асацыюецца з "Залатым векам" былой Беларусi. З цягам часу, калi дабрабыт простых людзей узрастаў, калi камбайнёрам i механiзатарам раздавалi машыны i тэлевiзары, а кожны месяц адчынялi новы свiнакомплекс... Праўда, потым не ведалi, куды гэтую свiнiну падзець i выкiдвалi на могiльнiкi... Але пры ўсёй яго велiчы тады, сёння ён адрокся ад улады. Нiхто яго не зрынуў, не прымусiў, ён сам, добраахвотна... Ён павiнен быў пайсцi ў адпачынак. Але яго "адпачынак" ужо занадта клапатлiвым аказаўся. Брат напiсаў мне лiст, дзе распавёў, як усё адбылося. Напiсаў мне i бацька. Яго былы кiраўнiк адмiнiстрацыi зноў на службе i прывёз яго пасланне... Сядзiць чакае на Карла Маркса. Але каб разабрацца аб'ектыўна, я жадаю, каб вашае ведамства падрыхтавала аналiтычную цыдулку, дзе ўсё бы тлумачылася.
   - Мы гэта зробiм, - сказала Ганна замест генерала, якi маўчаў. - Неадкладна зоймемся...
   - I калi ў бацькi праблемы... Неразуменне свайго статусу, - Раман шукаў правiльныя словы. - Вы, яго стары сябар, маглi бы растлумачыць, але вельмi далiкатна, што, магчыма, не варта абвастраць...
   Раман шматзначна паглядзеў на генерала. Ён чакаў яго адказу, i нiхто не асмельваўся перапынiць гэтую паўзу. Стары кдбэшнiк уздыхнуў.
   - Добра. Давайце думаць, - нарэшце, сказаў ён.
  
   8.
   У будынку былой прэзiдэнцкай Адмiнiстрацыi па адрасе Карла Маркса 32 было нешматлюдна. Апарат старога прэзiдэнта з'ехаў разам з iм, яшчэ частку супрацоўнiкаў, якiя засталiся на службе ў новага прэзiдэнта, адправiлi ў Магiлёў. Многiх звольнiлi. Раман Аляксандравiч актыўна абнаўляў сваю каманду.
   Адзiным людным месцам ва ўсiм будынку была прэзiдэнцкая сталовая. Яшчэ з 90х гадоў мiнулага стагоддзя яна славiлася як лепшы пункт грамадскага харчавання ў Менску. У апошнiя гады тут працавала каманда французскiх кухараў на чале з шэфам П'ерам - уладальнiкам двух "мiшленаўскiх" зорак. Пры гэтым кошты заставалiся аднымi з самых нiзкiх у горадзе. Пажылыя супрацоўнiкi аддавалi перавагу трусяцiне або асятрыне, моладзь насядала на модныя стэйкi i канапе з фуа-гра. Пры старым прэзiдэнце ў сталовай спiртное не налiвалi, але Раман гэтую забарону адмянiў. Можна было ўзяць чэшскага цi нямецкага пiва, каньяку або вiскi.
   Гутаркi за сталамi былi трывожныя. Абмяркоўвалi навiны апазiцыйных сайтаў аб скандале ў Гароднi. Зрэшты, дзяржаўныя СМI навiну праiгнаравалi, наадварот адрапартаваўшы аб тым, што вiзiт былога прэзiдэнта ў Заходнюю Беларусь прайшоў вельмi паспяхова i паводле плана.
   Абмяркоўвалi рашэнне Еўрапейскага Звяза i Амерыкi вылучыць дадатковую дапамогу грамадзянскiм сiлам у Беларусi. Казалi, што гаворка iдзе аб дзясятках, а можа, i сотнях мiльёнах даляраў на "дэмакратызацыю". Аб тым, як моцна актывiзавалася эмiгранцкая апазiцыя ў Лондане, Брусэлi i Варшаве.
   Неспакойна было i на "ўсходнiм фронце". Дзевяностагадовы прэзiдэнт Расеi Пуцiн вельмi пакрыўдзiўся, што стары прыяцель не папярэдзiў яго аб сваiх планах. Падзел Беларусi, якая ўваходзiла ў дзясятак сумесных iнтэграцыйных фармацый, стаў для яго поўнай нечаканасцю. Што дзiўна, не было нават звыклай уцечкi, не гледзячы на тое, што ў найблiзкiм асяроддзi беларускага прэзiдэнта працавала некалькi высокапастаўленых iнфарматараў. А Раман, якi зараз атрымаў кантроль над прымежнай Расеi Ўсходняй Беларуссю, быў для Пуцiна абсалютна "цёмным конiкам". Кажуць, Пуцiн быў такi раззлаваны, што нават не патэлефанаваў новым кiраўнiкам з вiншаваннем, што было знакам крайняй няласкi. Казалi аб мiлiцэйскiх сутычках памiж праваахоўнiкамi Захаду i Ўсходу. А таксама аб тым, што браты ўсёткi дамовяцца перад пагрозай вяртання старога прэзiдэнта да ўлады... Такi далягляд сур'езна абмяркоўвалi i ў кулуарах ведамстваў, i на вулiцах.
   Былы кiраўнiк адмiнiстрацыi, а зараз спецпасланец вячэраў ў адзiноце за сваiм упадабаным столiкам каля акна. Так ён абедаў тысячы разоў у былыя гады. Яго, вядома, пазналi, але супрацоўнiкi абыходзiлi былога начальнiка бокам, нiбыта ад яго зыходзiў дух нямiласцi.
   Ён з асалодай еў тыя стравы, якiя калiсьцi сам адбiраў для меню прэзiдэнцкай сталовай. Запрасiць французскiх кухароў было яго iдэяй, хоць гэта каштавала гэтулькi ж, колькi гадавы выдатак на адукацыю ў якiм-небудзь Чэрвенскiм раёне. Ён лiчыў, што калi кухня для службоўцаў тут будзе лепш за еўрапейскую, то i кадры будуць менш думаць пра эмiграцыю...
   Нечакана да яго за столiк падсеў губернатар Гароднi - пасланец прэзiдэнта Заходняй Беларусi. Ён паставiў на стол бутэльку з дарагiм каньяком i талерку з фуа-гра.
   - Не перашкоджу?
   Спецпасланец яму не адказаў.
   - Выдатная кухня, - сказаў губернатар. - Нават не верыцца -- гэткiя вынаходствы ў звычайнай дзяржаўнай сталоўцы... Гэта называецца - усё для народа. Размаўляў з кухарамi, будзем пераваблiваць. Так. Георгiй Аляксандравiч ужо ўхвалiў... Дорага, але што рабiць? Калi мы канадскiм i амерыканскiм трэнерам плацiм мiльёны з дзяржбюджэту, чаму не заплацiць i кухарам?
   Ён закiнуў сабе ў рот канапе i налiў у куфель каньяку.
   - Каньячку? - спытаў ён, паказаўшы бутэльку "Хеннесi".
   - Устрымаюся, - адказаў спецпасланец былога прэзiдэнта.
   - Шкада... Выдатны напой. Умеюць рабiць. Гэта вам не шняга з гомельскага вiнаграда, якi завуць "беларускiм каньяком". Усёткi, скажу крамолу, але iмпартазамяшчэнне павiнна мець свае межы, - развязана сказаў Гарадзенскi губернатар. - Я проста хачу пасябраваць...
   - Пасябраваць... Хм, - працадзiў скрозь зубы былы кiраўнiк адмiнiстрацыi.
   - А чаму б не? Няўжо тая дурная сцэна ў палацы можа перашкодзiць двум разумным людзям дамовiцца? Мы ж вас не кiнулi ў цяжкi момант. Далi месца.
   - Дворнiка.
   - Начальнiка гаспадарчага кiравання па пытаннях уборкi палаца, - паправiў губернатар.
   - Дворнiка, - цвёрда сказаў спецпасланец. - Хай галоўнага, але дворнiка.
   - Але мы вас узялi. Прэм'ер пераканаў маладога прэзiдэнта, а я быў не супраць. Разумееце? Затое зараз перад вамi адкрываюцца выдатныя далягляды.
   Звольнены кiраўнiк адмiнiстрацыi маўчаў. А губернатару яшчэ было што сказаць.
   - Мне трэба ведаць, што напiсаў Раману шалапутны стары. Чаго ён хоча? Пра што яны дамовяцца? Мы ведаем, што стары яшчэ не ў Менску. Кажуць, па дарозе ў яго прыхапiла сэрца, i ён спынiўся ў Пружанах у санаторыi Нацбанка... Паслухай. Будзь з намi, яму ўсё роўна нядоўга засталося, - проста прапанаваў ён. - I мы цябе паднiмем вельмi высока... Ты зможаш вярнуцца ў абойму. I людзi больш не будуць кiдацца ад твайго стала...
   Спецпасланец глядзеў на губернатара i ўспамiнаў, як калiсьцi сам, калi быў другiм чалавекам у дзяржаве, адабраў гэтую падлу ў прэзiдэнцкi кадравы рэзерв. Прынцыпы адбору былi выпрацаваны яшчэ яго папярэднiкамi на пасту кiраўнiка адмiнiстрацыi: абсалютная лаяльнасць, правiнцыяльнасць (лепш з Магiлёўшчыны), працаздольнасць, уменне трымаць язык за зубамi, палахлiвасць... Бясстрашныя ў адмiнiстрацыi былi сапраўды непатрэбны. Балбатлiвыя, прагныя, занадта хiтрыя - таксама. Але i зусiм тупых не трымалi... Гэты губернатар быў як раз iдэальным кандыдатам. Тады ён быў загаддзелам iдэалогii Бабруйскага райвыканкама. Яму далi шанец... I вось зараз ужо ён дыктаваў свае ўмовы былому кiраўнiку.
   - А прэзiдэнт? Сапраўдны прэзiдэнт, абраны прэзiдэнт? - спытаў былы кiраўнiк адмiнiстрацыi.
   - Ну i што! Адзiн раз абраны ў нейкiм там барадатым годзе! А потым ён сам сябе выбiраў - усе гэта ведаюць. А потым i выбары адмянiў за непатрэбнасцю. I так было ўсё зразумела... Ён - усё, фiнiш, вычхаўся. Два разы ў адну ваду не ўвойдзеш. У нас у краiне так - адзiн раз уладу страцiў i ўсё, больш не вернеш, - пераканана сказаў губернатар.
   - I ты мне прапаноўваеш яму здрадзiць?
   - Чаму не? Гэта частка нашай працы, - губернатар рагатнуў са свайго дасцiпнага жарту i глынуў каньяку.
   Дапiць ён не паспеў. Спецпасланец перакулiў на яго талеркi, якiя стаялi на стале.
   - Ты што? - ускрыкнуў губернатар.
   - Двудушны крывадушнiк! Лiслiвец, гатовы на любое паскудства, каб выслужыцца перад гаспадаром! Падлiзнiк i падхалiм! Халоп i быдла!
   - Але не дворнiк, - адгыркнуўся былы кадр прэзiдэнцкага рэзерву i тут жа атрымаў у зубы. Спецпасланец наляцеў на яго. Яны ўзялiся за грудкi так, як могуць узяцца мажныя мужыкi перадпенсiйнага ўзросту. Некалькi секунд яны патузалiся, па меры магчымасцяў працягваючы абражаць адзiн аднаго, затым страцiлi раўнавагу i павалiлiся на адзiн са сталоў. Былы кiраўнiк адмiнiстрацыi вiдавочна перамагаў, дзякуючы хутчэй не воiнскiм уменням або перавазе ў вазе, але энергii нянавiсцi i зняважанай годнасцi. Ён бы зусiм разбiў канкурэнту твар, калi б не велiзарныя ахоўнiкi, якiя ўбеглi ў сталовую i разбаранiлi iх.
   На ахоўнiках былi гарнiтуры i жоўта-чырвоныя гальштукi, што выдавала iхнюю прыналежнасць да персанальнай службы аховы Рамана Аляксандравiча. Яны, як i большасць прадстаўнiкоў iхняй прафесii, адмысловым iнтэлектам не валодалi, таму, затрымаўшы задзiр, разгубiлiся. Кiраўнiк атрада аховы звязаўся са сваiм начальнiкам - кiраўнiком службы бяспекi Рамана. Той у сваю чаргу далажыў Мiнiстру МУС. Аказалася, што прэзiдэнт Усходняй Беларусi i яго дэлегацыя ўсё яшчэ знаходзiлiся на перамовах у будынку КДБ. З прычыны таго, што гаворка iшла аб дыпламатычных пасланцах, было прынята рашэнне даставiць iх туды.
   У наручнiках iх адвялi ўнiз, пасадзiлi ў розныя машыны i павезлi ў будынак КДБ на праспекце Незалежнасцi. Па вулiцах, расчышчаных ад людзей i машын, дарога заняла некалькi хвiлiн.
   Да гэтага часу афiцыйныя перамовы ўжо завяршылiся. Спачатку Рамана i яго суправаджалых адвялi ў адмысловы дубовы кабiнет, дзе быў падрыхтаваны фуршэт. Прамаўлялi тосты аб мудрасцi старога прэзiдэнта, аб светлай будучынi новых дзяржаў, аб афiцэрскiм гонары i непрымiрымай барацьбе з "пятай калонай". Малады кiраўнiк выпiў там шмат "Марцiнi" i захацеў экскурсiю па будынку. Яго павялi...
   Ахоўнiкi з затрыманымi задзiрамi заспелi кiраўнiцтва ў следчым iзалятары КДБ.
   - А гэта ў нас легендарная камера, - расказвала Ганна. - У ёй сядзелi дваццаць сем кандыдатаў у прэзiдэнты. Мы яе завем "прэзiдэнцкi люкс". Жадаеце? - прапанавала яна зазiрнуць туды Раману.
   - Мабыць, адмоўлюся, - аджартаваўся Раман. - Я усёткi не кандыдат, а прэзiдэнт. А прэзiдэнты тут яшчэ не сядзелi...
   Ён павярнуўся да Мiнiстра МУС.
   - Шкада, такое багацце i на тэрыторыi брата... Нам трэба таксама такi iзалятар, i офiс для КДБ, - сказаў ён. - Можа гэту адмiнiстрацыю прыстасуем. На Карла Маркса 32? Усё роўна я там сядзець не буду. Нязручна мець рэзiдэнцыю ў прымежнай зоне. Дый сталiца зараз - Магiлёў.
   - У прынцыпе, можам, - пагадзiўся мiнiстр.
   - А вы бы пагадзiлiся там працаваць? - спытаў кiраўнiк Ганну. - Можаце забраць сабе кабiнет бацькi.
   - Так, вельмi зручна для нашых службаў. I узаемадзейнiчаць са старым будынкам тады лягчэй, - сказала будучы кiраўнiк КДБ Заходняй Беларусi.
   Ахова Рамана прывяла спецпасланца прэзiдэнта i губернатара Гароднi. Выглядалi яны пашматанымi. Кашуля губернатара была уквэцаная фуагрой, а твар гарэў ад кухталёў. У спецпасланца быў падраны пiнжак i падрапана падбароддзе.
   Кiраўнiк КДБ адразу iх пазнаў.
   - Што гэта значыць? - спытаў ён.
   - А... Вось нашы дыпламаты. Ганцы ад брата i ад... таты, - з дакорам сказаў Раман i рагатнуў. - Што, пабiлiся? Гэта, Ганна Мiкалаеўна, ваша першая справа як кiраўнiка сiстэмы нашай дзяржбяспекi. Разбярыцеся.
   Гэта быў выклiк, i яна яго прыняла.
   - У бойцы ўдзельнiчалi толькi гэтыя двое? - спытала яна ў ахоўнiкаў. Тыя кiўнулi.
   Яна падышла да затрыманых блiжэй.
   - Хто вы такi? - спытала яна ў пабiтага губернатара.
   - Я амбасадар па адмысловых даручэннях Заходняй Беларусi, - з годнасцю сказаў ён i працягнуў ёй паперу. - Звяртаю вашу ўвагу, паводле Венскай канвенцыi ў мяне дыпламатычны iмунiтэт.
   - А вы? - кiнула яна позiрк на змрочнага спецпасланца. Усе, хто прысутнiчаў у пакоi, працавалi з iм або пад яго кiраўнiцтвам шмат гадоў, але падкрэслена не пазнавалi яго.
   - Я пасланец першага прэзiдэнта Рэспублiкi Беларусь, - сказаў былы галоўны адмiнiстратар краiны.
   - Вы, прабачце, дыпламат якой дзяржавы? - спытала Ганна.
   - Я адмысловы пасланец першага прэзiдэнта i вашага, малады чалавек, бацькi, - адказаў ён з непрыхаваным раздражненнем, утаропiўшыся на Рамана.
   - Вы не адказалi на пытанне. Якую дзяржаву вы прадстаўляеце як дыпламат? - спакойна, як удаў, перапытала яна.
   - Рэспублiку Беларусь.
   - Няма такой дзяржавы, - не вытрымаў i ўставiў свае "пяць капеек" мiнiстр унутраных спраў Беларусi. Раман непрыхiльна зiрнуў на яго, i мiнiстр знiякавеў, як школьнiк.
   - Рэспублiку Беларусь, - упарта паўтарыў спецпасланец.
   - Прабачыце, вы не можаце прадстаўляць Рэспублiку Беларусь. Такая дзяржава скасавана па ўказе папярэдняга кiраўнiка, - мякка сказала яна. - Дык якая юрысдыкцыя дала вам дыпламатычны iмунiтэт?
   - Мой iмунiтэт мне даў чалавек, якi некаторым тут даў жыццё i прэзiдэнцтва, другiм кар'еру, трэцiм шанец, нягледзячы на iх вiдавочную дурнаватасць, - ён ганарлiва дастаў дакумент з пячаткай старога прэзiдэнта, ягоным гербам i асабiстым размашыстым подпiсам i кiнуў позiрк на губернатара. - Гэта чалавек, якi i ёсць улада! I гонар нашага народа! А ён, - паказаў пасланец на губернатара, - ён здраднiк, стукач, i жадаў мяне такiм жа зрабiць. Ён жадаў падгаварыць мяне шпiёнiць за прэзiдэнтам! На карысць Гошы. Чалавека, якi нагадзiў у руку, якая дала яму ўладу. Вось мудак i атрымаў у зяпу... I атрымаў бы яшчэ, калi бы нас не разбаранiлi.
   - Я мяркую, яго варта адвезцi да былога прэзiдэнта, упэўнены, ён яго жорстка пакарае за самаўпраўнасць, - прапанаваў старшыня КДБ.
   - А я мяркую, што мы не дурнi i самi разбяромся, - адказаў Раман. - Усёткi iнцыдэнт адбыўся на нашай тэрыторыi. Працягвайце, Ганна Мiкалаеўна.
   - Iншымi словамi, - сказала Ганна спецпасланцу, - дыпламатычнай абароны ў вас няма. Зразумела. Хто завадатар бойкi?
   Ахоўнiкi кiўнулi ў бок спецпасланца.
   - Як у гэтай сiтуацыi будзем паступаць? - спытала яна i кiнула позiрк на Рамана.
   - Выключна паводле закона. Мы былi, ёсць i будзем у вышэйшай ступенi прававой дзяржавай, - сказаў Раман i паглядзеў на мiнiстра ўнутраных спраў.
   - Абсалютна. Я думаю пятнаццаць сутак не менш, - проста сказаў той.
   - Закон ёсць закон. I ён для ўсiх, - усмiхнулася Ганна. - У камеру яго...
   Такога нахабства былы кiраўнiк адмiнiстрацыi не чакаў. Супрацоўнiкi КДБ узялi яго пад рукi i пацягнулi да камеры.
   - Вы звар'яцелi... Прэзiдэнт вам не прабачыць! - крычаў ён.- Вы забылi галоўнае правiла, без ягонай вiзы, нiякiх арыштаў дзяржслужачых вышэйшага рангу...
   - Няма больш правiл, - адказаў яму кiраўнiк МУС. Чулiся яшчэ нейкiя крыкi, але адказам iм быў зларадны смех iншых зняволеных з перапоўненых камер.
   На гэтым вечар маладога прэзiдэнта Ўсходняй Беларусi ў будынку КДБ скончыўся. Ён жадаў расслабiцца i з'ехаў з аховай у нейкi модны начны клуб.
   Ганна паехала дадому ў Бараўляны. Дзень быў цяжкi, але, мабыць, самы паспяховы за ўсю яе кар'еру. Дома яе чакалi гарачая ванна з лавандай i любiмы сiямскi кот Цэзар.
  
   9.
   Калi ўсё сышлi, стары кiраўнiк КДБ вярнуўся ў свой кабiнет. Увесь гэты вечар ён не пiў. Ён назiраў, як Раман выпiў бутэльку "Марцiнi", як мiнiстр унутраных спраў жлукцiў гарэлку, як каўтнула каньяку Ганна. Усе гучныя тосты ён запiваў мiнеральнай вадой.
   Але застаўшыся адзiн, ён дастаў гарэлку. Ён пiў без закускi. На стале стаялi фатаграфii розных гадоў: з былым прэзiдэнтам, з былым кiраўнiком адмiнiстрацыi, з былым прэм'ер-мiнiстрам... З Мiкiтам, маладым прыгажуном у фарсiстым мундзiры супрацоўнiка КДБ. Ён выпiў яшчэ.
   Яго кар'ера канчалася. Ён разумеў, што не зможа працаваць нi з адным з братоў. Калi рэформа КДБ завяршыцца, калi ягонае ведамства "расцярушаць", парвуць на кавалкi, парэжуць па жывым, ён будзе ўжо не патрэбен.
   Кiраўнiку КДБ было 26 гадоў, калi будучы прэзiдэнт заўважыў яго пасля адной важнай аперацыi. Задача стаяла iмiтаваць замах на маладога дэпутата, якi балатаваўся на першых прэзiдэнцкiх выбарах. Многiх удалося пераканаць у тым, што на гэтага кандыдата быў здзейснены напад, i ён выратаваўся цудам. Кандыдат стаў прэзiдэнтам.
   Але ратаваў ён прэзiдэнта не раз i па-сапраўднаму. Складаны момант быў у 2010 годзе, калi ўсе ворагi прэзiдэнта аб'ядналiся ў адзiны кулак, каб раздушыць яго вулiчнай рэвалюцыяй. Бiцца з гэтым натоўпам азначала мора крывi. Крывi, якую бы "павесiлi" на прэзiдэнта... У тую далёкую ноч кiравалi натоўпам двое: адзiн з iх ужо памёр, другi эмiграваў. Наймацнейшага верхавода выключылi з гульнi людзi генерала ў завулку па дарозе да пляца. Ужыўшы шумавыя гранаты, яны напалi на калону апазiцыянераў i збiлi верхавода да непрытомнасцi. Страцiўшы каардынацыю, уся структура кiравання апазiцыянераў развалiлася. Не прыняўшы нiякага рашэння, натоўп раскiс... Засталося толькi затрымаць завадатараў i актывiстаў.
   Або калi ён выратаваў прэзiдэнта ад рэальнага замаху, якi здзейснiў на яго звар'яцелы кiнарэжысёр на "Беларусьфiльме". Здарылася гэта пасля таго, як прэзiдэнт адмянiў выбары ў 2019 годзе. У той час сталi папулярнымi керамiчныя нажы. Рэжысёр пранёс яго ў рукаве - металадэтэктары не зрэагавалi. Калi прэзiдэнт гаварыў пра тое, як трэба здымаць кiно, як важна распавядаць аб гераiчных дасягненнях краiны i як неабходна цвёрдая iдэалогiя ў мастацтве, пра што шматлiкiя творцы не жадалi памятаць, кiнарэжысёр адштурхнуў мiнiстра культуры, выхапiў нож i паспрабаваў зарэзаць прэзiдэнта. Менавiта стары генерал настаяў на тым, што кiраўнiк дзяржавы павiнен на публiчных сустрэчах насiць бронекамiзэльку пад кашуляй. Прэзiдэнт аднекваўся, але генерал прыстрашыў, што пойдзе ў адстаўку, i кiраўнiк здаўся. Гэта выратавала яму жыццё. Рэжысёра тады прывезлi ў КДБ, i генерал асабiста выбiў яму ўсе зубы да аднаго так, што на судзе яму ўстаўлялi пластмасавыя каронкi. Закрыты суд вынес смяротны прысуд. I генерал асабiста суправаджаў злачынца на Валадарскага. Ён памятаў, як кiнарэжысёр малiў аб лiтасцi i роў, як баба. Яго расстралялi з аўтамата Калашнiкава.
   Стары генерал дапiў бутэльку, узяў з сейфа яшчэ адну, устаў i пайшоў па начным будынку. Каравульныя аддавалi яму чэсць.
   Былы кiраўнiк адмiнiстрацыi вельмi здзiвiўся, калi дзверы камеры адчынiлiся, i ў яе, хiстаючыся, увайшоў генерал.
   - Хоць вольных нумароў у нас няма, для цябе знайшлi, - усмiхнуўся ён. - Не перашкоджу?
   - Заходзь, - сказаў экс-кiраўнiк адмiнiстрацыi, устаючы з драўлянай нары.
   - Гэй, - крыкнуў генерал i з калiдора зазiрнуў канвойны. - Праслухоўку тут адключы. I прыцягнi мне крэсла i дзве шклянкi.
   - Слухаюся, таварыш генерал.
   Першую чарку яны выпiлi моўчкi.
   - Ты меў рацыю тады, на паседжаннi, эпоха сыходзiць, - сказаў спецпасланец. - А тое, што прыходзiць на змену, выклiкае жах. Хоць, я так думаю, пэўна i мы, маладыя, выклiкалi ў кагосьцi жах...
   Яны моўчкi налiлi яшчэ гарэлкi.
   - Лес сякуць, трэскi ляцяць, - сказаў генерал. - Мы секлi, адны трэскi ляцелi. Зараз iншыя сякуць... Усёткi Рома паступiў няправiльна. Праз галаву бацькi, караць ягонага чалавека. Вядома, ён зараз гаспадар, але я паспрабую ўступiцца.
   - Не трэба.
   - Чаму?
   - Не трэба прынiжацца перад iмi, - цвёрда сказаў былы кiраўнiк адмiнiстрацыi. - Не дачакаюцца. Хоць высплюся тут, у дарозе не спаў зусiм. Можна сказаць, мой першы адпачынак за дзесяць гадоў.
   - Так, стары нам адпачываць не даваў. Працавалi, як тыя рабы на галерах, па 14 гадзiн, затое i парадак быў, - сказаў генерал. - У мяне за сем гадоў нiводнага мiтынгу... Нiводнай гадзiны тут камеры не пуставалi.
   - Дый цяпер не пустуюць. Дапамагаем выконваць план, - усмiхнуўся затрыманы.
   - Ну, за план! План у нашай краiне быў усё, - выпiў генерал. - А зараз плану няма. Толькi хаос...
   - Ведаеш, хто мне напiсаў учора? - ён вытрымаў доўгую паўзу, перш чым вымавiць. - Коля.
   - Коля? Сын прэзiдэнта? Выгнаннiк? - генерал быў здзiўлены.
   Былы кiраўнiк адмiнiстрацыi кiўнуў.
   - Хлапчук, прыгожанькi падшыванец, якому мы ўсе дарылi цацкi i спявалi дзiцячыя песенькi, - успомнiў ён.
   - I перад якiм хадзiлi па струнцы, не забывай, - прабурчаў генерал. - Памятаеш гэтую яго ўлюбёную фразу: "Калi са мной не пагуляеш, тата цябе звольнiць"... Так i хацелася даць яму добры падсрачнiк.
   - Або, калi ён лез са сваiм залатым пiсталецiкам, рука прасiлася ўляпiць ў яго прыгожанькi тварык, каб не соплi свае, а кроў размазваў, ды тата пiльна сачыў... I што? Хм... Зараз ён гэткi ж няўдачнiк, як i я, - сказаў спецпасланец. - На оппо-сайтах напiсалi пра канфлiкт, ён прачытаў, i прапанаваў мне дапамогу. Бацьку ён любiць i хоча змiрыцца.
   - Лепш позна, чым нiколi, - сказаў генерал.
   - Яны не далi мне патэлефанаваць прэзiдэнту, - прагаварыў спецпасланец. - Адабралi ўсё i тэлефон у тым лiку.
   Раздзел КДБ кiўнуў i дастаў з кiшэнi мабiльнiк.
   - Заўтра на "шмоне" скажаш, што я забыўся. Па п'янi...
   Кiраўнiк адмiнiстрацыi ўдзячна паглядзеў на старога сябра.
   Яны працягвалi пiць, пакуль у бутэльцы была гарэлка. Калi яна скончылася, стары генерал пайшоў спаць у кабiнет, а былы кiраўнiк адмiнiстрацыi яшчэ вельмi доўга сядзеў на нарах i думаў аб памылках, якiя здзяйсняюць нават самыя выбiтныя i разумныя людзi. I як дорага для ўсiх гэтыя памылкi абыходзяцца...
   Пакуль генерал i яго стары прыяцель пiлi гарэлку ў iзалятары КДБ, Мiкiта рыхтаваўся да ўцёкаў. Калi па будынку гойсалi людзi Ганны, а пасля i ахоўнiкi Рамана, Мiкiта сядзеў у бочцы з-пад рэактываў у каморцы лабараторыi. Эксперт накрыў бочку ўсякай атрутнай дрэнню i, натуральна, нiхто туды не зазiрнуў. Сабакi таксама яго не ўчулi - у памяшканнi стаяў магутны пах амiяку i серы.
   Пакуль Мiкiта сядзеў у бочцы, прыцiснуўшы да твару рэспiратар, ён думаў аб сваiм становiшчы. Ганна яму не здолела дапамагчы. Стары яму здрадзiў i загадаў узяць пад варту. У гэтым мог быць зацiкаўлены хтосьцi з тых карупцыянераў, якiх ён саджаў раней. Некаторыя з iх былi наблiжаныя да бiзнэс-iнтэрасаў братоў. Ворагаў у любога добрага следчага было хоць адбаўляй. Мiкiта таксама курыраваў i контрвыведку. Колькi разоў яго малойцы перакрывалi каналы дастаўкi валюты з-за межы мясцовым здраднiкам, раскрывалi мудрагелiстыя схемы фiнансавання апазiцыi праз Расею, Украiну, Лiтву i Польшчу. Колькi ўтоеных камер i жучкоў яго спяцы ўсталявалi ў месцах сустрэч апазiцыянераў, ў iхнiх машынах i кватэрах, колькi гадзiн прысвяцiлi iх аператыўнай распрацоўцы. Праслухоўвалi яны i пасольствы. Лавiлi шпiёнаў. Закрывалi ўезд дэпутатам i журналiстам. Вядома, яны ўсё мелi на яго зуб. Але чаму толькi на яго? А астатнiя супрацоўнiкi? А МУС? А пракуратуры i суды? Усе яны ў адзiнай сiстэме працавалi на задушэнне любой антыдзяржаўнай актыўнасцi. А тут напад быў персанальны. Выразны. Дакладна супраць яго.
   Мiкiта вылез з бочкi пад ранiцу. Патрэбен быў план, як пакiнуць будынак. Яго ведалi ў твар i затрымалi бы на любым выхадзе. Але сядзець у турме ён не жадаў. Мiкiта на ўласным досведзе ведаў, што сфабрыкаваныя справы "развалiць" у судзе складаней за ўсё. Яны маналiтныя, добра прадуманыя, са знарочыста бясспрэчнай доказнай базай. Суддзя па такiх справах заўсёды "падрыхтаваны" i ведае, што рабiць. А артыкул "здрада радзiме" - "пажыццёвае" альбо растрэл з "калашоў".
   Для таго, каб збегчы, Мiкiта змянiў знешнасць. Яму каштавала велiзарных высiлкаў не закрычаць, калi стары эксперт браў шкляную пiпетку i асцярожна пырскаў яму ў твар салянай кiслатой. Калi скуру прапальвала i карабацiла, эксперт гасiў кiслату шчолачным растворам. Кiслотны апёк змянiў аблiчча Мiкiты да непазнавальнасцi. У яго нават пацяклi цурком слёзы не толькi ад болю, але i ад усведамлення таго, што яго мужчынскай прыгажосцi, ад якой не раз гублялi галаву найпрыгажэйшыя жанчыны Менска, больш не iснуе. Зараз ён вырадак, iзгой i чалавек без будучынi.
   Ранiцой эксперт выклiкаў службу вывазу адыходаў лабараторыi. Мiкiта ў белым камбiнезоне выйшаў як адзiн з грузчыкаў па бiяметрычным пропуску эксперта. Днём крымiналiст заявiць аб яго страце. Мiкiту вывезлi ў самы занядбалы i змрочны раён Заходняга Менска - Малiнаўку, смуродны чалавечы мурашнiк, гета для пенсiянераў i нiзкааплатных службоўцаў, i высадзiлi на перапоўненым прыпынку. Сярод шэрых, патрэсканых, гнiлых шматпавярховак, якiя, здаецца, займалi кожны метр прасторы Малiнаўкi, ён лёгка згубiўся ў натоўпах мiнчукоў, якiя ехалi на працу...
  
   10.
   У санаторыi "Ружанскi" Нацыянальнага Банка старому прэзiдэнту сервiравалi сняданак. Ён еў аўсяную кашу на алiўкавым алеi, тварог з мёдам i натуральны ёгурт. Запiваў сырадоем, якi даставiлi з найблiзкай фермы. Калi падалi каву i цукаты, за стол прэзiдэнта дапусцiлi прэс-сакратара. Стары ў апошнiя гады займеў звычку атрымлiваць агляд прэсы i навiн у канцы сняданку.
   Прэс-сакратар у гуллiвай, забаўляльнай форме распавёў, што ў дзяржаўных СМI канфлiкт не заўважылi, затое замежная i эмiгранцкая прэса ўчынiла сапраўдны iнфармацыйны шабас. Прэс-сакратар адзначыў, што Коля адмовiўся ад каментароў сямейнага канфлiкту, затое ўсе антыдзяржаўныя эксперты, журналiсты i эмiгранцкiя палiтыкi вырыгвалi цэлыя струменi зласлiвай жоўцi i хлуснi. На шырокiя пласты насельнiцтва гэта адмысловага ўплыву не мела - вонкавыя каналы iнтэрнэту ў Беларусi даўно былi перакрытыя, стаялi лепшыя фiльтры - дапамога Кiтая. Але некаторыя беларусы прыстасавалiся i падключалiся да вонкавага сегмента сеткi праз спадарожнiкавыя мадэмы. Адмыслова для купкi "гiкаў" i заможных грамадзян Еўразвяз запусцiў спадарожнiк коштам некалькi дзясяткаў мiльёнаў эўра, якi забяспечваў доступ ў iнтэрнэт, прагляд апазiцыйнага тэлеканала "Белсат" i трансляцыю некалькiх польскiх радыёстанцый. Зрэшты, спажыўцоў гэтага кантэнту было вельмi мала... Звычайныя людзi не жадалi праблем з КДБ, бо такi мадэм мог стаць падставай да неадкладнага звальнення, а то i поўнамаштабнага следства.
   Да прэзiдэнта падышоў начальнiк аховы i паведамiў, што яму тэлефануюць па спецсувязi. Гэта быў затрыманы спецпасланец з ШЫЗА КДБ. Прынеслi тэрмiнал i ўлучылi гучную сувязь.
   - Ты дзе? - спытаў былы прэзiдэнт.
   - Я арыштаваны. Я тэлефаную з камеры ў iзалятары КДБ.
   - О, выдатнае месца для камфортнага размяшчэння, - не ўтрымаўся i пракаментаваў прэс-сакратар.
   - Не зразумеў. Хто асмелiўся? Генерал там выжыў з розуму? - зароў стары.
   - Не. Гэта загад вашага сына Рамана, - адказаў голас арыштаванага.
   - Не можа быць, - не паверыў былы прэзiдэнт.
   - Гэта так.
   - Гэтага не можа быць!
   Стары абрынуў кулакi на стол, перакулiўшы талеркi i кубкi.
   - Не, ён бы не асмелiўся... Ён быў заўсёды як шаўковы, - грымеў стары. - Гоша, той сапраўды з характарам, з норавам аслiным, але Рома... Ён бы не асмелiўся.
   - Асмелiўся, - адказаў голас.
   - Не веру, - адмаўляўся ён прызнаць вiдавочнае. - Быць гэтага не можа! Ты - мой амбасадар. Ты прадстаўляў мяне. Ты - гэта як бы я. Мой голас. Я! Гэта плявок у твар мне! Абраза горш за забойства.
   Калi наступiла цiшыня, з камутатара зноў загучаў голас былога кiраўнiка адмiнiстрацыi.
   - Дакладваю. Я накiроўваўся ў Магiлёў, у сталiцу, каб арганiзаваць ваш трыўмфальны ўезд, але мабыць, туды ўжо дайшлi навiны. Раман i яго адмiнiстрацыя нечакана ў поўным складзе выехалi ў Менск. Арганiзоўваць сустрэчу не было каму, - казаў ён хутка. - Тады я адразу ж накiраваўся за iм. У Менску Раман Аляксандравiч мяне прыняў. Я перадаў яму ваш лiст. Але тут жа, пры мне ён прыняў i пасланца ад Гошы - гэтага мудака, губернатара, якi вам хамiў...
   - Пры табе?
   - Так, пры мне, - сказаў спецпасланец. - I пры мне яго лiст чытаў... I пры мне сказаў, што будзе рады сустрэчы з братам у Менску. Што ёсць пытаннi, якiя яны павiнны абмеркаваць на вышэйшым узроўнi.
   - А пра мяне? - без адмысловай надзеi спытаў прэзiдэнт.
   - А пра вас нi слова, - адказаў голас. - Затое потым гэты мудак губернатар спрабаваў мяне схiлiць да здрады i шпiянажу супраць вас, за шта быў узнагароджаны ўдарам у пысу. I вось я ў камеры.
   Раптам у камутатары з'явiлiся староннiя галасы i гукi.
   - Прабачыце, у нас "шмон", - сказаў голас былога кiраўнiка адмiнiстрацыi. - Я адключаюся.
   У камутатары прычулiся кароткiя гудкi. Некалькi секунд прэзiдэнт сядзеў моўчкi.
   - Што там ў яго? - нечакана перапытаў прэзiдэнт.
   - Шмон, - сказаў ахоўнiк i прыбраў тэрмiнал.
   - А я ўжо думаў, мы тут сканаем ад нуды, - пракаментаваў прэс-сакратар. - Але здаецца, нашыя прыгоды толькi пачынаюцца.
   - Рот закрый!
   - Маўчу! Маўчу! Маўчу! - падняў рукi прэс-сакратар, быццам яго бралi ў палон немцы, i ў пацверджанне сваiх слоў засунуў у рот кавалак банана.
   - Мы едзем у Менск. Неадкладна, - сказаў стары прэзiдэнт. - Патэлефануеце старшыне КДБ, я хачу яго бачыць. Хай сустракае, - ён раптам уздыхнуў. - Што ж гэта за людзi такiя? Iзноў заныла сэрца...
   Лекар, якi дзяжурыў ля ўваходу ў банкетную залу, тут жа кiнуўся да прэзiдэнта з вымяральнiкам цiску i сардэчнага рытму.
   Падчас ад'езду картэжа з санаторыя высвятлiлася, што шэрагi адмiнiстрацыi старога прэзiдэнта зрадзелi. Каля двух дзясяткаў чалавек напiсалi заявы аб звальненнi па ўласным жаданнi або заявiлi аб нечаканых хваробах. Гэта раз'юшыла былога кiраўнiка канчаткова: ён загадаў занесцi здраднiкаў у кадравы "чорны спiс", каб потым абавязкова разабрацца з кожным персанальна. Ахова ўзмацнiла кантроль за астатнiмi. Працаўнiкi, якiя засталiся, выглядалi змрочнымi i стомленымi. У гутарках яны старанна абыходзiлi тэмы палiтычнага характару i магчымыя далягляды развiцця сiтуацыi. Хоць некаторыя давалi зразумець, што доўга так не вытрымаюць.
   Ехалi хутка. Калi раней прэзiдэнт часта спыняў картэж, каб агледзець чарговую плантацыю бахчавых або абрыкосавы гай, i заўважыўшы якiя-кольвек недапрацоўкi (а нягледзячы на ўсе высiлкi, гэтыя культуры на беларускай зямлi раслi не вельмi добра) неадкладна выклiкаў начальства калгасу, сельсавета i раёна, то ў гэты раз ён прапускаў i дрэнна апрацаваныя землi, i непафарбаваныя кароўнiкi, i трактары, якiя без справы стаялi на зiмовых палях.
   Да Менска ён пад'ехаў з боку Драздоў i праспекта Пераможцаў. У грудзёх старога зашчымела. Тут, у гэтых лясах ён пражыў не адзiн дзясятак гадоў. Яму падабалася яго першая рэзiдэнцыя. Хоць яна была значна меншай за палац, якi прэзiдэнт пабудаваў сабе да шасцiдзесяцiпяцiгоддзя, з велiзарнымi заламi, дзясяткамi залатых ракавiн, унiтазаў, венецыянскiх люстраў i эксклюзiўных плазменных панэляў. Яму заўсёды было няёмка апаражняцца ў залатую дзiрку, таму што кожны раз яму дакучлiва ўспамiналася драўляная дзюра ў вулiчным сарцiры ў ягонай вёсцы пад Шкловам. "Якая рознiца куды гадзiць?" - думаў ён у гэты момант, i яму станавiлася ўнутрана няёмка. Праўда, у вынiку, ён прызвычаiўся i да залатых унiтазаў.
   Ён глядзеў на пабудаваныя ў перыяд "залатога веку" пампезныя спартовыя будынкi. На "Менск-арэне" вiсеў велiчэзны банэр: "Сергей Лазарев. 40 гадоў на сцэне".
   - Галубятня, - прашыпеў пагардлiва стары, непрыхiльна хмыкнуў i адкiнуўся на канапе лiмузiна.
   Картэж без праблем перасёк мяжу памiж Захадам i Ўсходам. Простыя гаiшнiкi i памежнiкi аддавалi чэсць услаўленаму лiдэру. Большасць людзей усё яшчэ лiчылi яго рэальным кiраўнiком дзяржаў, адмаўляючыся верыць, што прэзiдэнт здольны добраахвотна аддаць уладу нават часткова i нават сваiм сынам. Гэта было за гранню разумення звычайнага беларуса. Усе думалi, што стары пачаў нейкую чарговую гульню. Цi то ад нуды. Цi то каб абдурыць Захад або Пуцiна.
   На парозе адмiнiстрацыi старога чакаў кiраўнiк КДБ, прэм'ер-мiнiстр Усходняй Беларусi - гэтую пасаду займала былы старшыня цэнтральнай выбарчай камiсii (ЦВК быў скасаваны пасля адмены выбараў) i яшчэ некалькi службоўцаў рангам нiжэй. Рамана сярод iх не было. Гэта быў непрыемны ўдар для былога прэзiдэнта.
   Стары не зiрнуў на каравай, якi яму паднесла нейкая мадэлька ў нацыянальным строi, не стаў слухаць гiмн. Неабходныя працэдуры з усмешкай выканаў за яго прэс-сакратар. Ён адкусiў ад каравая i паляпаў па шчочцы мадэль.
   - Дзе мой сын? - спытаў прэзiдэнт перш за ўсё.
   - Раман Аляксандравiч вельмi перапрошвалi, што не змаглi сустрэць вас асабiста, - прагаварыла прэм'ер, апусцiўшы вочы. - Але iм нядужыцца. Учора трохi загулялi ў клубе.
   - Я бачу, хлусiць ты не навучылася, Лiда, - паставiў ён на месца старую паплечнiцу. - Толькi мне можна хлусiць. Дзе ён?
   - Тут ён, тут, - прызнаўся генерал.
   - У банкетнай зале вам сервiравалi стол... I... Прапанавалi сустрэнецца пазней, - сказала былы кiраўнiк ЦВК. - Не варта бытавую i, скажам так, медыцынскую праблему ўспрымаць занадта эмацыйна. Усёткi вы ведаеце, што такое быць прэзiдэнтам.
   - Так, гэта я ведаю. А вось што такое быць бацькам, здаецца, я не ведаў... Я стары, але не дурань, - адказаў ён iм. - Усё гэта адгаворкi. Прычым дэбiльныя... Дзе ён цяпер? У кабiнеце? Або... Можа, ён сапраўды хворы, а я дарма псiхую? Тады тым больш майму сыночку трэба бацькоўская ўвага. Раней бацькаўскага клопату Ромка атрымлiваў менш за астатнiх, прыйшоў час выправiць становiшча. Лепш позна, чым нiколi. Генерал, праводзь мяне да яго зараз жа.
   Стары рашуча ўвайшоў у будынак. Прэм'ер-мiнiстр i генерал пераглянулiся i паспяшалiся за iм.
   - Так, чакае ён твой клопат, як жа, - усмiхнуўся прэс-сакратар. - Хоць бы стол накрылi, ужо нядрэнна. У страўнiку паднывае...
   Стары прэзiдэнт iшоў шляхам, якi за апошнiя паўстагоддзя праходзiў не адну тысячу разоў: туды i зваротна. Ногi самi вялi яго праз фае i калiдоры. Супрацоўнiкi выцягвалiся па струнцы, калi ён праходзiў мiма. Цяглiцавая памяць была мацнейшая за любыя новаўвядзеннi.
   - Табе, генерал, яшчэ адно прэзiдэнцкае даручэнне: неадкладна вызвалiць майго пасланца, - тонам, якi не церпiць пярэчанняў, сказаў стары. - Ты зразумеў? I прывязеш яго да мяне сюды!
   - Але ёсць рашэнне суда, - нясмела паспрабавала ўмяшацца прэм'ерша.
   - Лiда, значыць, скажаш, каб перавырашылi. Не трэба са мной спрачацца. Ты ж ведаеш, чым гэта канчаецца... Гэта мой чалавек. I без мяне яго нiхто не кране. Калi вiнаваты - сам разбяруся! Каб праз дзесяць хвiлiн ён быў тут.
   Ён зiрнуў на прем'ершу так грозна, што тая вырашыла лепей прамаўчаць.
   - Генерал, ты зразумеў?
   - Так, таварыш прэзiдэнт, - кiраўнiк КДБ па звычцы прыклаў руку да брыля фуражкi, адчуўшы даўно забытую радасць ад выканання загада, сказанага гэтым голасам. Ён тут жа даў указаннi па тэлефоне начальнiку iзалятара.
   Яны паднялiся на вялiкiм лiфце i вышлi ў "прэзiдэнцкую зону". Сюды немагчыма было трапiць простым службоўцам адмiнiстрацыi. Рамонт гэтага паверху рабiлi iтальянскiя майстры, тут стаялi жывыя кветкi, каля кожных дзвярэй - ахоўнiк, абавязкова прыгажун у гарнiтуры "Хьюга-бос". У вокнах - куленепрабiвальныя шыбы з адмысловым напыленнем, якое рабiла немагчымай вонкавую "праслухоўку".
   Праўда, у гэты момант у зоне было неспакойна: выносiлi такую-сякую ранейшую мэблю, дэмантавалi свяцiльнi i карцiны, нешта змянялi... Але ўсё рабiлi вельмi цiха i неўзаметку.
   - Колькi трэба размясцiць людзей? - нягучна спытала прэм'ер-мiнiстр у прэс-сакратара.
   - Наша свiта растае. Так што мы прывезлi прыкладна ў палову менш ратоў, якiх прыйшлося кармiць Георгiю, - шэптам адказаў прэс-сакратар. - Калi ўжо сыны так любяць свайго бацьку, што казаць пра простых смяротных... Такой любовi многiя не вытрымлiваюць, як выявiлася.
   Прэм'ер-мiнiстр усмiхнулася.
   Не звяртаючы ўвагi на галашэнне сакратароў, стары накiраваўся наўпрост да свайго былога кабiнета. Яго паспрабавала паклiкаць ахова, але кiраўнiк КДБ грозна пакруцiў галавой i велiзарныя, коратка астрыжаныя хлопцы адступiлi. Прэм'ер-мiнiстр з выглядам асуджанага на смерць плялася за iмi.
   У сваiм былым кабiнеце стары знайшоў сына Рамана разам з мiнiстрам унутраных спраў. Яны гулялi ў бiльярд. Раней стала тут, вядома, не было, але Раман загадаў паставiць да свайго прыезду i зараз апрабаваў яго. На iм былi джынсы i iтальянская тэнiска. Мяркуючы па шараватым колеры аблiчча i мяшках пад вачыма, прэм'ер-мiнiстр не хлусiла: малады прэзiдэнт сапраўды добра адпачыў гэтай ноччу.
   - Прывiтанне, сынок! - сказаў былы ўладальнiк кабiнета i, расправiўшы рукi для абдымак, пайшоў да яго.
   Раман пераглянуўся з мiнiстрам, уздыхнуў i паклаў кiй.
   - Прабач, тат, так башка балела... Сорамна свяцiцца... Ды i не ў тым я выглядзе, каб сустракаць афiцыйныя дэлегацыi. Не люблю я ўсё гэта, усю гэтую ўрачыстую мудацень, - працадзiў Раман, абняўшы бацьку.
   - Ну, ну... Што значыць, не люблю? Трэба сябе прымушаць, ты ж зараз прэзiдэнт, сынок, аблiчча дзяржавы, - паўшчуваў яго стары.
   - Рады вас бачыць у добрым здароўi, - прывiтаўся мiнiстр унутраных спраў.
   - А ты, сынуля, рады мяне бачыць? - спытаў прэзiдэнт Рамана, не звярнуўшы ўвагi на мiнiстра.
   - Вядома, тат. Я нудзiўся, - сказаў той нявiнным голасам. - Я чуў, што ў цябе былi праблемы з братам.
   - Калi бы ваша мацi была жывая, i ведала, як ён са мной паступiў, то пашкадавала бы, што нарадзiла такога нягоднiка, - цвёрда сказаў прэзiдэнт. - Яна верыла, што дзецi будуць мне, бацьку, апорай.
   - Спадар прэзiдэнт, вашага пасланца вызвалiлi, - далажыў кiраўнiк КДБ. - Праз хвiлiну ён будзе тут, у прыёмнай.
   - Так? Вось выдатна. З iм наогул нейкая дурасць атрымалася, - сказаў Раман. - Я з самага пачатку быў супраць гэтага арышту.
   Гэтая была хлусня, але ўсе прамаўчалi. Рома ўсмiхнуўся i развёў рукамi...
   - Добра, з iм потым, - махнуў рукой стары прэзiдэнт. - Рома, ты мой сын... Ты павiнен ведаць i тату абаранiць. Твой брат Георгiй адмыслова паранiў мяне ў сэрца. Зняважыў. Абразiў. Прылюдна ўтаптаў у гной, як быццам я - не я, а нейкi старшыня сельсавета. Як пачынаю пра яго казаць, усяго трасе...
   - Тата, супакойся, - сказаў сын. - Ну што ты, на самай справе... Чорт, як балiць башка. Налiце мне "Марцiнi".
   Даручэнне кiнулася выконваць прэм'ер-мiнiстр.
   - Бацька, мне здаецца, тут усё неадназначна, - уздыхнуў сярэднi сын.
   - Як гэта разумець?
   Раман сербануў вермуту i кiнуў на бацьку асцярожны позiрк.
   - Ну... Гэтулькi гадоў мы ўсе адзiн аднаго ведаем. Сямейная разборка. Цьфу, пытанне. Мог Гоша трохi зарвацца? Мог. Але каб не любiць цябе або не паважаць - гэтага проста немагчыма, - уступiўся за брата Рома. - Хутчэй ты мог усё не так зразумець...
   Ён выказаў гэтую здагадку мякка, не настойваючы, з пытальнай ноткай. Стары моўчкi глядзеў на яго. Павiсла брыдкая паўза. Нiхто не асмельваўся варухнуцца.
   - Я растлумачу, - нарэшце, з высiлкам сказаў сярэднi сын. - Наколькi я разумею, гаворка iшла аб тым, што ты ствараеш у яго "захаднiцкiм краi" залiшнюю... эээ... напругу. Не тое каб ты асабiста... Не ты! Але твае людзi. Твая адмiнiстрацыя. Ахова. Iх занадта шмат. Плацiць, кармiць, сялiць, яны ж яшчэ i патрабуюць... А брат...
   - Ды будзь ён пракляты! - абарваў сына былы прэзiдэнт. - Хто пытае яго меркаванне? Мала яму далi?
   Раман уздыхнуў.
   - Тат, ну ты ўжо не хлопчык. Восемдзесят з гакам. Чаго скандалiць? Аб вечным думаць трэба, аб нятленным, - асцярожна разважаў сын. - Вось з Папам Рымскiм можна сустрэцца. Або з'ездзiць на Валаам, у Iерусалiм. А гарэзаваць па раёнах, палохаць там тутэйшых - ну неяк гэта дробна, несур'ёзна. I брата можна тут зразумець.
   - Ты што, яго апраўдваеш? - ашаламiўся прэзiдэнт.
   - Хочаш - вер, хочаш - не, але мы, твае дзецi, усе жадаем табе дабра. Не ўсё заўсёды памыляюцца, як гэта часта ў цябе бывае. Не ўсе ворагi. I скажу самую непрыемную рэч, тата: калi ёсць два меркаваннi - адно тваё, адно чужое, то не заўсёды чужое меркаванне няправiльнае. Таму што блiзкiя людзi ведаюць тваю прыроду, тата, так выдатна, што лепш за цябе разумеюць, што будзе для цябе дабром.
   - Ды што ты? - з'едлiва сказаў прэзiдэнт.
   - А што тут такога, тата? Ты ж заўсёды казаў, што ведаеш беларускi народ так добра, што лепей за яго разумееш, што яму трэба, як яму лепш, - сказаў сын. - Так? Так i мы з табой... Карацей, калi табе цiкава маё меркаванне, табе бы лепш прытрымлiвацца плана - вярнуцца ў Гародню i з братам змiрыцца.
   - Але ён не перапросiць!
   - Ён - не. Але ты мудрэйшы, старэйшы, скажы, што памылiўся i перапрасi, - нязмушана выпалiў Рому i наiўна залыпаў вачамi. - А ў чым праблема?
   - У чым праблема? - стары прэзiдэнт выбухнуў дзiкiм рогатам. - У чым праблема? А вось у гэтым!
   Ён нечакана падышоў да Ромы i стаў перад iм на каленi. Стары генерал кiнуўся да яго, каб спынiць, але былы прэзiдэнт жэстам загадаў не наблiжацца.
   - Сынок мой родны, так, я - грыб стары, нiкчэмнасць, нуль, пустое месца, - юродстваваў ён. - Вы гэта мне выразна паказалi, i я ўсё зразумеў. Вось на каленках я стаю прад вамi. I надалей я буду сваё месца ведаць i вас малiць аб крошцы хлеба, аб вопратцы, пасцелi, аб усiм. Я, першы прэзiдэнт тваёй краiны! Такой жа бацька ёй, як i табе, цяпер, у свае гады, стаю тут ракам i поўзаць буду, ногi цалаваць, каб лiтасць заслужыць. I у каго? Не ў падлы-змагара, не у Дзярждэпа, i не ў расiйскага прэм'ера -- у цябе, цябе, мой родны сын! Вось да чаго дайшлi мы ў Беларусi!
   - Тата, тата, - перапынiў яго Раман. - Ну што сказаць. Артыст ты супер. Оскар! Нават два! Мы з братам заўсёды глядзелi твае прамовы, як кiно. Як серыял. Але ў такiм узросце блазнаваць ужо пазнавата. А хочаш, блазнуй. Але ў Гароднi.
   З прэзiдэнцкага кабiнета ў прыёмную не даносiлася нiводнага гуку. Спецпасланец, якога вызвалiлi з камеры КДБ i прывялi ў прыёмную, чакаў на крэсле. На iм быў усё той жа брудны, падраны гарнiтур, валасы - зблытаныя. Мiлавiдныя сакратаркi Рамана, усё як адна нiбы са старонак глянцавых часопiсаў, кiдалi на яго асцярожныя позiркi. Ахоўнiкi таксама глядзелi на яго варожа. Пасланец не ведаў, што там адбываецца, але адчуваў, што нiчога добрага. Яго адчуваннi пацвердзiлiся, калi ў прыёмную ўвайшоў яго сапернiк - губернатар Гарадзенскай вобласцi. Ахоўнiкi адразу напружылiся.
   Губернатар паведамiў сакратару, што верталёт з прэзiдэнтам Заходняй Беларусi наблiжаецца да Менска, i Георгiй Аляксандравiч будзе тут з хвiлiны на хвiлiну. Сакратар адказала, што даложыць Раману Аляксандравiчу, як толькi гэта будзе магчыма. Пакуль у кабiнеце iдзе нарада. Губернатар кiўнуў i сеў у iншы кут прыёмнай, далей ад экс кiраўнiка адмiнiстрацыi. Ворагi абмянялiся позiркамi. Калi бы ад нянавiсцi ўспыхваў сапраўдны агонь, то ад усяго Менска засталося бы папялiшча.
   У былога кiраўнiка адмiнiстрацыi была адна надзея, што стары прэзiдэнт сiлай свайго пераканання паспее схiлiць сярэдняга сына на свой бок. Верагодна, даведаўшыся аб гэтай сустрэчы, i iмчаўся сюды як ашалелы Георгiй Аляксандравiч. Iмчаўся на верталёце, якi падарыў яму бацька. На тым самым верталёце, на якiм калiсьцi стары ўладар з маладымi сынамi аблятаў усю Беларусь i асабiста назiраў за сяўбой i ўборачнай, за галоўнымi будоўлямi i дарогамi.
   У кабiнеце стары прэзiдэнт ужо падняўся з кален i сеў за стол. Жэстам ён запрасiў прысесцi i ўсiх астатнiх, нiбы гэта была дзяжурная працоўная нарада. Ён змянiў тон i тактыку гутаркi. Зараз ён здаваўся абсалютна сабраным, спакойным, як ледзяная глыба, нават дзелавым.
   - Пакiнем эмоцыi. Пагаворым па сутнасцi, - сказаў ён, адкашляўшыся. - Будзем шчырыя, з Георгiем пакончана, як з сынам, ды i як з кiраўнiком мы таксама хутка разбяромся. Гэта чалавек, якi сябе дыскрэдытаваў перада мной, а значыць, перад народам Беларусi. Вы тут усе людзi дасведчаныя i выдатна разумееце, што гэта значыць. Гэта значыць, што ён будзе адхiлены ад улады.
   Гэта прагучала страшна. Ад голасу старога прэзiдэнта, здаецца, здрыгануўся ўвесь кабiнет. Раман прыкметна ўцiснуўся ў крэсла i сербануў алкаголю.
   - Яго раздушаць сiлы, якiм ён не зможа процiстаяць, - працягнуў прэзiдэнт. - I я, i верныя мне людзi, i мой народ, якi гатовы загiнуць за свайго прэзiдэнта, i вымуштраваныя газеты i каналы, сiлавiкi i ты, мой сын Раман, дапаможам гэтым сiлам. Мы гадзiну дадушым. I з неба твая мацi цябе блаславiць. Паслухай сын, я ведаю ўсiх генералаў ў яго войсках, я сам iх прызначаў, даваў iм званнi i дачы. Там людзi сумленныя, яны дапамогуць. Пад намi КДБ i МУС. Мы перакрыем яму Расею, нафту i газ, i Заходняя Беларусь за тыдзень задыхнецца. Галодныя бунты яго змятуць. Мы знiмем яго за некампетэнтнасць. I астатак жыцця ён правядзе ў той камеры, дзе яшчэ ранiцай сядзеў мой пасланец.
   - А калi раптам я наклiчу твой гнеў, ты таксама раздушыш i мяне? - спытаў Раман.
   Гэтае пытанне павiсла ў паветры. Яно было зададзена проста i наiўна. Дасведчаныя службоўцы пераглянулiся, адказ яны ведалi. Але стары прэзiдэнт адказаў па-iншаму.
   - Не, Рома. Вядома, не. Не думай нават... Ты iншы. Навошта ты так сказаў? - ашаламiўся бацька. - Твой рахманы нораў мне не дазволiць, Ромка. Твая любоў i падзяка. Тое, што ты заўсёды быў i цiхоня, i нават тугадум, i разгiльдзяй, палiтыкай не цiкавiўся, я, грэшнай справай, думаў - недахоп. Але зараз я разумею, лепш быць добрым тугадумам, чым хiтрай падлай, як твой брат.
   Раман кiнуў позiрк на Мiнiстра ўнутраных спраў. Той ледзь прыкметна пацiснуў плячыма.
   - Зараз ты будзеш рабiць тое, што загадвае табе абавязак сына, - сказаў ён. - Запiсвайце. Лiда, ты аглухла? Пiшы! Перш за ўсё я жадаю аднавiць маю адмiнiстрацыю ў поўным складзе. Усе кiраваннi i аддзелы. Падвоiць фiнансаванне. Мы будзем iнспектаваць раёны, а пасля ты, мой сын, па вынiках, прымаць рашэннi. Са мною разам. Ну што, Раман, мы дамовiлiся? Другое пытанне: каго прызначым адказным за тое, што майго супрацоўнiка асмелiлiся пасадзiць без майго дазволу? Я жадаю, каб гэта было ў апошнi раз! Хтосьцi павiнен за гэта заплацiць. Як хочаце мяне разумейце. Я вам адкрыта скажу, такiя рэчы спускаць мы не будзем. Вырашайце самi, хто. Але гэтае пытанне я не пакiну. Так i ведайце.
   Усё пытальна паглядзелi на канчаткова патухлага Рамана. Ён сядзеў i хваравiта тарашчыўся ў стол. Здаецца, моц яго бацькi раздушыла маладога прэзiдэнта, як гранiтная плiта пяшчаную кучу. Раптам зазванiў камутатар. Раман з палёгкай выдыхнуў i ўключыў яго.
   - Раман Аляксандравiч, магу я ўвайсцi? Гэта тэрмiнова, - спытала сакратар.
   - Так, так, вядома, - тут жа пагадзiўся Раман.
   Дзверы адчынiлiся i ўвайшла памагатая. Праз адчыненыя дзверы стары прэзiдэнт убачыў губернатара Гароднi i ўсё зразумеў. Вырашальны момант надышоў.
   - Георгiй Аляксандравiч толькi што прызямлiўся на верталётнай пляцоўцы на даху, - сказала яна. - Ён гатовы да сустрэчы.
   - I мы з сынам гатовыя, - сказаў стары прэзiдэнт з усмешкай. - Давай яго сюды.
   - Сюды? - перапытала сакратар, гледзячы на Рамана.
   - Сюды, сюды, ты што, аглухла? - раўнуў стары, яна пачырванела, развярнулася i выбегла. - I што тут робiць гэты Гарадзенскi прыдурак? З яго ўсё пачалося. Генерал, яго правучым перш за ўсё. Нахабны, сука, упэўнены, што Гоша абаронiць. Не абаронiць!
   Дзверы адчынiлiся, i ў кабiнет увайшоў Георгiй. Ён быў у чорным, выгалены, з зухаватымi чорнымi вусiкамi, высокi i мажны. За iм працiснуўся i губернатар Гароднi. На твары Рамана з'явiлася дрэнна ўтоеная палёгка. Ён неадкладна накiраваўся да брата, каб пацiснуць яму руку.
   - Рома, табе не сорамна яму руку падаваць? Махляру i дурню, - спытаў, ледзь хаваючы злараднасць, стары прэзiдэнт.
   - Яму не сорамна. I руку мне падасць, i сардэчна абнiме, - адказаў Георгiй i ў доказ сваiх слоў спачатку пацiснуў руку, а затым з цеплынёй абняў калегу. - Брат, спадзяюся, я своечасова. Я рады цябе бачыць.
   - I я табе рады, - адказаў Раман.
   - Што вы тут абмяркоўвалi? - спытаў Георгiй.
   - Мы абмяркоўвалi агульныя пытаннi. Мае i сына, - сказаў стары прэзiдэнт. - Працуем з iм разам. Вось абмяркоўвалi, хто вiнаваты, што майго пасланца па памылцы адправiлi на нары. Хто асмелiўся?
   - Так, Рома, скажы яму, хто асмелiўся. I чаму, - прапанаваў брату Георгiй.
   - Мы так вырашылi, таму што, - Раман набраўся адвагi i прагаварыў. - Таму што гэта нашае права. I яшчэ мала яму далi за хулiганскi ўчынак, якi ён здзейснiў. Што вы думаеце, мiнiстр?
   - Гэта крымiнальшчына, - падтрымаў яго мiнiстр МУС. - Можна сказаць, мы папярэдзiлi беспарадкi. Ён бандыт, а бандыт павiнен сядзець у турме. Так заўсёды ў нас у Беларусi было.
   - Так гэта, Рома, ты? А я не верыў...
   Раман павярнуўся да бацькi. Прысутнасць брата надала яму сiл.
   - Тата, цябе я слухаў, i зразумеў, што займацца палiтычнымi iнтрыгамi ўжо не час. I так праблем па горла. Куды табе цягаць такую ношку як улада? Ды за паўстагоддзя, табе яна вось тут павiнна быць, - ён паказаў жэстам, дзе менавiта. - Дай дарогу маладым. А ты, разумна скарацiўшы свой штат, едзь вось да брата ў Гародню. Усё паводле плана. Я ў Менску сам гасцюю. Вырашаем тут пытаннi... А у Магiлёве... Так не гатова нiчога для сустрэчы! Ты ж захочаш, каб усё самавiта было! I з пiянеркамi, аркестрамi, банкетамi... Салютам.
   - Ты кажаш мне скарацiць мой штат?
   - Напалову мiнiмум, - цвёрда сказаў Георгiй.
   - Не, лепш я пайду ў пасольства да амерыканцаў або здамся ў суд Гаагi, чым на роднай зямлi буду трываць гэтую знявагу. Або патэлефаную Колi, буду служыць ў яго пiсарчуком у пасольстве за тры капейкi. I хай народ пра гэта даведаецца, - прыстрашыў стары.
   - Тата, ты забыўся, ты за мяжу невыязны. Гадоў трыццаць пяць ужо, - нагадаў Рому.
   - Ды больш... А зрэшты, хай робiць што хоча. Можа, Колька i выпрасiць яму вiзу. У Гаагу, - саркастычна пракаментаваў Георгiй.
   - Гоша, не зводзь мяне з розуму, - нечакана пранiзлiва адказаў бацька. - Каб не звар'яцець, я не буду цябе трывожыць. Мы больш не ўбачымся. Клянуся. Але ўсёткi ты мой сын. Я цябе парадзiў, выхаваў, выгадаваў, ты - мае гены, не лепшыя, як паказаў час, але ўсёткi мае. Цябе я не лаю. Спадзяюся, што сумленне ў генах усёткi прачнецца. Хай час усё расставiць па месцах. Пакуль жа мы дамовiлiся з Ромам, што буду жыць я на Ўсходзе. З адмiнiстрацыяй.
   - Не, гэта ты сказаў, - перапынiў яго Раман. - А я маўчаў.
   - Але ты згодзен, мой любiмы сын?
   - Згодзен. Але часткова... Прыняць цябе яшчэ мы не гатовы. Не чакалi мы цябе так хутка, а тут справы, падзел краiны, праблемы... Ды i наконт адмiнiстрацыi брат мае рацыю. Я, напрыклад, наогул лiчу, навошта табе яна? Пакiнь ахову i годзе. Дзясяткi тры або два. Навошта ўсе гэтыя бюракраты? Ты ж супраць бюракратыi, бацька. Ты ж з ёй змагаўся! Ты сам казаў, што лiшнiя чынушы - клопат дзяржаве. Што лепш адзiн рабацяга, чалавек з рукамi, чым два дзясяткi пiсак. Вось, падай прыклад.
   - Гэта мы абмяркоўваць не будзем.
   - Што абмяркоўваць тады? - спытаў Георгiй. - А Рома мае рацыю. Ён мае рацыю. Чым яго супрацоўнiкi горшыя? Або мае? У рэшце рэшт, гэта тыя ж самыя людзi, якiя гадамi працавалi ў цябе. Вось яны сядзяць i за гэтым сталом.
   Ён паказаў на мiнiстра, прэм'ера, старшыню КДБ i прэс-сакратара, якiя ўсё яшчэ сядзелi за сталом.
   - А калi яны табе не дагодзяць або будуць праяўляць недастаткова павагi, мы iх пакараем. Ой, пакараем, - паабяцаў Раман i зноў яго вочы наiўна залыпалi.
   - Калi наўпрост казаць, то двоеўладдзе заўсёды прыводзiць да смут i праблем. Ты сам нам гэта часта казаў. Не казаў, а ўбiваў. Таму i распусцiў парламент. Для гэтага разжалаваў прэм'ер-мiнiстра да заггаса, - проста растлумачыў сiтуацыю Рыгор. - Для гэтага ты кожны год сур'ёзна "ператрахiваў" каманду. Мы гэта бачылi...
   - Я ўсё вам даў.
   - I своечасова, бацька, - пагадзiўся Раман, якi адчуў, што самы небяспечны момант мiнуў, i зараз ён зноў усмiхнуўся.
   - Я папрасiў вас толькi аб адным: мець звыклы штат памагатых, аховы, каб пара сотняў адданых мне людзей мелi прытулак i хлеб з гэтых рук, - былы прэзiдэнт падняў дзве велiзарныя старэчыя далонi. - I усё... Такая дробязь... Нiкчэмная ўмова, у абмен на ўладу, на землi, на мiльёны людзей i мiльярды грошай. На любоў народа, якому я даў iншых улюбёнцаў замест сябе!
   Упершыню за доўгiя гады ў голасе старога праскочылi па-сапраўднаму шчырыя ноты, у якiх чулася просьба. Ён прасiў. Стары прэзiдэнт прасiў. Гэта адчулi ўсе: i сыны, якiя шмат гадоў чулi толькi загады i навучаннi, якiя не церпяць пярэчанняў, i яго былыя паплечнiкi - генералы МУС i КДБ, экс кiраўнiк ЦВК, якая ўсё жыццё прахадзiла перад прэзiдэнтам "па струнцы", i нават тупаваты губернатар з Гароднi.
   Сыны пераглянулiся. Гэта было пераломны момант.
   - Толькi ахова. Два дзясяткi, не больш, - нарэшце, сказаў Раман.
   - Так, Ромка, усё пазнаецца ў параўнаннi. I той, каго лiчыў я нягоднiкам, i не такi ўжо падонак, калi ёсць побач яшчэ горшы. Рома, я скажу табе адкрыта, ты мяне падламаў... Можа, i праўда да цябе, Георгiй, вярнуцца... Хай са скарачэннямi, але ўсё ж прэзiдэнтам... З адмiнiстрацыяй.
   - Ну, сказаць па праўдзе, тата, што са скарачэннямi, што без - адмiнiстрацыя табе непатрэбна зусiм. Ахова таксама. Мы табе дамо, сакратароў, ахову i сядзелак. Прыгожых курачак, як ты любiў калiсьцi... Каго захочаш. Правiльна, братачка? - звярнуўся ён да Ромы.
   - Вядома. Любiмага бацьку ўсiм забяспечым. Усё неабходнае. Нiкога не трэба, - з ўласцiвай яму наiўнай прастатой пагадзiўся Рома.
   У словах сыноў не было пагрозы, не было сарказму, не было жорсткасцi. Прынцыповае рашэнне ў братоў было прынята даўно. План быў распрацаваны Георгiем i перададзены брату ў тым самым лiсце з губернатарам. Яны iшлi па тым шляху, па якiм усю iх свядомае жыццё iшоў бацька - узяўшы ўладу, яе трэба толькi ўмацоўваць. Яны жадалi, каб бацька зразумеў, наколькi яны добрыя вучнi i скарыўся.
   Стары прэзiдэнт глядзеў на сваiх сыноў i думаў: зусiм нядаўна было досыць аднаго знака, каб двух гэтых самаздаволеных вылюдкаў знiшчылi... Нават тыя, хто знаходзiўся цяпер у пакоi: генерал, мiнiстр МУС, прэс-сакратар, Лiда, i нават паўдурак з Гароднi штурхнуў бы iх нагой, а iх уласная ахова надзела бы на iх наручнiкi. Секунда, i яны ў турме, а ўсе тэлеканалы прадстаўляюць iх як здраднiкаў Радзiмы. Яго падмывала гыркнуць: "Я адмяняю свой указ. Арыштаваць iх". I паглядзець, што будзе далей.
   Але нешта падказвала яму, што цяпер гэта ўжо немагчыма. Ён не мог сфармуляваць чаму менавiта, але адчуваў сваiм хрыбтом - ужо немагчыма. Закон? Ён перадаў уладу паводле закона, то бок паводле дэкрэта, якi ў Беларусi заўсёды быў мацнейшы за любыя парламенцкiя законы. Але стары прэзiдэнт разумеў, што нi для яго самога, нi для каго ў гэтым пакоi, закон нiколi не меў нiякага значэння. Ён сам, калi быў прэзiдэнтам, змяняў гэтыя законы тысячы разоў. I выконваў iх толькi тады, калi яму гэта было выгодна. Ён прабачаў невыкананне закона, калi гэта было трэба для краiны, i караў без усякага закона, калi гэта быў вораг. Субардынацыя - так, лаяльнасць - так, вынiк, перамога - так. Але не закон... Значыць, не ў законах справа... Нешта iншае прымушала ўсiх гэтых людзей падпарадкоўвацца яму дзесяцiгоддзямi, выконваючы любыя яго капрызы ад забойстваў палiтычных апанентаў i фальсiфiкацый выбараў да дарагiх гадзiннiкаў i цацанак. Але што тады? Выгода? Страх? Любоў? Мэтазгоднасць? Патрыятызм? Што, у вынiку, iх прымушала быць абсалютнымi рабамi яму i вiнцiкамi ў механiзме, якi ён пабудаваў? У гэтую секунду, гледзячы на сыноў, якiя сцяной стаялi перад iм, ён спрабаваў уразумець, што ж адбылося? Ну не мог жа ён страцiць сваю абсалютную ўладу з-за некалькiх дурных слоў, якiя ён вымавiў у запале падчас той чортавай нарады? Калi гэтую ўладу не маглi пахiснуць нi тысячы апазiцыянераў, нi Захад, з ўсiмi яго грашыма i санкцыямi, нi Пуцiн, з яго вечным нафта-газавым шантажом, нi сам народ, якi, быў час, за яго не галасаваў i раз'юшаны выходзiў на плошчы... Нiхто i нiшто. Першы прэзiдэнт спрабаваў успомнiць, дзе ж той момант, калi ён гэтую непахiсную ўладу страцiў, а двое яго сыноў яе атрымалi? Альбо не атрымалi?
   Стары паглядзеў на сваiх былых падпарадкаваных. Прэм'ер-мiнiстр Лiда з рыбiным выразам твару тарашчылася ў сцяну, нiбы старую прыцягнулi з прытулку для састарэлых, хворых на сiндром Паркiнсана. Прэс-сакратара перакрывiла, быццам ён жаваў цытрыну. Мiнiстр МУС падлiзнiцкi глядзеў на братоў. Ён свой выбар зрабiў i ўсiм сваiм выглядам гэта дэманстраваў. Старшыня КДБ глядзеў на прэзiдэнта чырвонымi, вiльготнымi вачыма. Яны былi мокрымi не толькi ад выпiтай учора гарэлкi i дрэннага сну, але i таму, што ў яго слёзы наварочвалiся ад болю, якi ён адчуваў за свайго былога гаспадара. Стары генерал з радасцю б выканаў любы загад прэзiдэнта i загiнуў за яго, як любы сумленны афiцэр, але ведаў, што гэта нiчога не вырашыць... Усё i так непазбежна кацiлася да катастрофы.
   Стары прэзiдэнт прамаўчаў. Нiводная цяглiца не варухнулася на ягоным твары. Ён проста накiраваўся да дзвярэй i выйшаў.
   Георгiй i Раман паглядзелi на прэс-сакратара. Для таго гэта быў шанец, але ён яго не выкарыстаў. Ён таксама ўстаў i пайшоў за сваiм гаспадаром.
   - Я iх выпраўлю, - наштосьцi сказаў стары генерал КДБ i таксама выйшаў з гэтага кабiнета, дзе яму сёння прыйшлося перажыць самыя непрыемныя хвiлiны ў жыццi.
   У прыёмнай за iмi ўвязаўся i былы кiраўнiк адмiнiстрацыi прэзiдэнта. Яго непрыемныя прадчуваннi спраўдзiлiся. Тым больш у гэты цяжкi момант ён не мог пакiнуць свайго прэзiдэнта.
   Яны ўсё зашлi ў вялiкi прэзiдэнцкi лiфт, i дзверы за iмi зачынiлiся.
  
  11.
   У лiфце стары глядзеў на сябе ў люстэрка. Штосьцi ў ягоным аблiччы змянiлася. Астатнiя людзi iмкнулiся на яго не глядзець...
   - Яны сказалi, што дадуць мне ўсё неабходнае, - нечакана сказаў стары. - Неабходнае. Але нават самы збяднелы беларус i той у галечы сваёй мае чаго-небудзь з лiшкам. Бульбачку... Альбо ваду... Альбо газ... Я што, беларусам даваў толькi самае неабходнае? Не, я казаў, яны хочуць грошай - надрукуйце iм грошай, нават калi яны iх не зарабiлi, калi няма iх у бюджэце, я заўсёды казаў дайце iм больш... Накiньце... Хай старыя што-небудзь сабе купяць. Калi звесцi жыццё чалавека толькi да неабходнасцi, хто ён будзе? Жывёла. Свiння ў хляве.
   Ён пытальна паглядзеў на паплечнiкаў. Тыя маўчалi.
   - Цярпенне... Цяпер нам трэба цярпенне. Яны жадалi, каб я сарваўся. Заплакаў. Прынiжаць iх стаў. Прызнаў сваю мiзэрнасць перад iмi. Так? Так я зразумеў? Правiльна? Дачакалiся? Не! Не, слёз не будзе. А што будзе? Скажу вам адкрыта, будзе помста. Я адпомшчу. Яшчэ не ведаю як, але адпомшчу. I гэта будзе страшна, - паабяцаў стары. - Пра мяне кажуць, быццам я помслiвы. Так i ёсць. Усе, хто выходзiў супраць мяне на прэзiдэнцкiх выбарах, апыналiся за кратамi. Усе, хто iнтрыгаваў супраць мяне - былi зламаныя. А некаторыя апынулiся ў магiле. Я нiколi нiчога не дарую сваiм ворагам. I вось сёння ўпершыню ў жыццi я скажу, скажу проста i адкрыта: мае сыны - гэта мае ворагi.
   Тое, што ён сказаў, прагучала жудасна нават у будынку адмiнiстрацыi прэзiдэнта, якое за свой век пабачыла ўсякае.
   - Я адкажу iм годна. Прэс-сакратар, ты дзе? Ты тут. Паслухай. Мы можам арганiзаваць мне вялiкае iнтэрв'ю на ўсiх тэлеканалах? Памятаеш, як я рабiў? Зганялi ўсiх пiсак, усiх журналюг, i некалькi гадзiн я прамаўляў у жывым эфiры? Можам гэта зрабiць? Бо кiраўнiцтва трох тэлеканалаў яшчэ не зменена. Я раздушу iх словам, размажу, як камароў газетай. Я скажу такое, што ўся валасня iх стане дыбарам. Ты зробiш?
   Прэс-сакратар апусцiў галаву. Вядома, нiчога арганiзаваць ужо было нельга. Не гледзячы на тое, што на каналах сапраўды нiякiх перастаноў не адбылося, але па тым, як ледзь прыкметна змянiўся тон рэпартажаў, прэс-сакратар адчуў незваротныя змены. Ён ведаў, што нават прастытуткi так абачлiва не рэагуюць на жаданнi клiента, як добра вымуштраваныя з першага курсу журфака БДУ журналiсты - на найменшыя павевы ва ўладзе. Нiхто больш не скажа нi слова ў падтрымку былому прэзiдэнту, не кажучы ўжо аб тым, каб пусцiць яго ў нацыянальны эфiр.
   - Зараз з табой, мой генерал, дружа, - звярнуўся стары да Кiраўнiка КДБ. - А дзе тыя людзi, якiя без страху i папроку выконвалi нашыя самыя далiкатныя даручэннi? Такiя даручэннi я бы даў. I ўзнагародзiў бы шчодра за вернасць.
   - Баюся, яны на пенсii даўно. Або на могiлках, - адказаў генерал. - А маладымi займаўся ваш Георгiй. Вы самi так хацелi, каб ваш сын трымаў у руках адмысловыя спецслужбы.
   Стары прэзiдэнт скрывiўся.
   - Так, хацеў... I цяпер губляю розум ад усiх сваiх памылак, - сказаў ён, накiроўваючыся да машыны.
   У банкетнай зале браты абедалi з наблiжанымi людзьмi. Стол быў багатым, тут французскiя кухары пастаралiся. Амары, з дзясятак гатункаў рыбы i мяса, труфелi. Ганаровае месца на чале стала, якое прызначалася для былога кiраўнiка, было пустое. Справа сядзеў Георгiй i яго людзi. Злева - Раман з наблiжанымi. Спачатку елi моўчкi.
   - I усёткi мы былi аб'ектыўна не гатовыя да яго прыезду, - апраўдваючыся, сказаў Раман. - Працэдуры, людзi, пратакол. Не ўсё так проста.
   - Сам вiнаваты. Навошта з Гароднi было з'язджаць? Яму ў каралеўскiм палацы было аддадзена цэлае крыло - рабi, што хочаш, толькi кроў маю не пi. Не! Мала!
   - Так, таце заўсёды ўсяго было мала, - падтрымаў яго Раман. - Усё жыццё хацеў выглядаць сцiплым чалавекам, а хапаў - будзь здароў. То яму мала адсоткаў на выбарах - трэба б дадаць (прэм'ер-мiнiстр Усходняй Беларусi закiвала), то ў дзяржавы мала ўласнасцi - трэба б адабраць. Памятаеш, як людзi з кiраўнiцтва справамi гойсалi па Менску i граблi пад сябе ўсе будынкi, якiя iм падабалiся. Прыватныя - не прыватныя, адбiралi ўсё хоць трохi прыстойнае...
   Георгiй кiўнуў i нават дадаў.
   - А як праз "залатую акцыю", падатковыя праверкi i крымiнальныя справы забiралi прадпрыемствы, варта iм толькi трошкi ўстаць на ногi? Толькi прыбытак нейкi з'яўляўся, адразу "фас" - "вярнiце дзяржаве яго долю, а лепш усё вярнiце"...
   - Не, тату я бы прыняў без пытанняў, але не яго "ваўчарню", - зноў, здаецца, ужо ў дзясяты раз паўтарыў для ўсiх Раман.
   - Тут нават спрэчкi быць не можа. Вось, ганаровае месца, яно заўсёды для бацькi i першага i любiмага нашага прэзiдэнта, - пагадзiўся з братам Георгiй, паказаўшы на пустое крэсла на чале стала.
   У банкетную залу вярнуўся кiраўнiк КДБ.
   - А, генерал, далучайцеся. Выбiрайце, злева або справа, дзе вам зручней? Усюды вам будуць рады, - з выразным падтэкстам прапанаваў Георгiй.
   - Дзякуй, я сыты. Бацька ваш у гневе. Дзярэ i кiдае. Вырашыў з'ехаць, але не сказаў куды.
   - Што ён задумаў? - наўпрост спытаў Георгiй.
   - Не ведаю.
   - Ну i не трэба яму замiнаць, - мiралюбна сказаў Раман. - Чалавек дарослы, хай робiць, што жадае. Яго права.
   - Я мог бы паспрабаваць яго ўгаварыць, - пачаў стары служака, але яго спынiў Георгiй.
   - Не трэба.
   - Наадварот, хай прапсiх уецца, - падтрымаў брата сярэдненькi. - З iм батальён аховы, узброеных да зубоў i дзёрзкiх гiцляў, якiя могуць нешта ўчынiць. Я iх баюся. З iм у гэтым памежным стане паблiзу небяспечна знаходзiцца. Наадварот, трэба закрыць усе буйныя гарады на Захадзе i на Ўсходзе. I Менск закрыць.
   - Згодзен. Нам "кiпеж", стралянiна непатрэбны. Хацеў глядзець правiнцыю - хай глядзiць. Вёскi, лясы, лугi, кароўнiкi... Але ў гарадах гэтая банда - нежаданы госць.
   Гэта Георгiй сказаў, як адрэзаў.
  
   Частка 2.
   12.
   Восень 2041 года выдалася агiдна ледзяной. Сiноптыкi фiксавалi анамалii надвор'я. Раннi снег змяняўся амаль трапiчнымi лiўнямi, пасля якiх раптам пачыналiся сапраўдныя зiмовыя маразы. Нават у рэдкiя днi адлiгi ўсю краiну накрывала густая, вiльготная смуга, так што цяжка было разгледзець што-небудзь i на выцягнутую руку. Але асноўная прыкмета той восенi - ледзяны, пранiзлiвы вецер, якi прадзiмаў наскрозь любую адзежу. Ад яго нельга было схавацца нiдзе: нi ў пад'ездах, нi ў машынах, ад яго не абаранялi нi шклопакеты, нi прамысловыя цяплiцы.
   Адно за другiм гiнулi алiўкавыя i памяранцавыя гаi, бахчавыя плантацыi, замярзалi вiнаграднiкi i страўсiныя фермы, нiбы сама прырода адкiдвала неўласцiвыя ёй культуры, за адным разам знiшчаючы тое, што стары прэзiдэнт асцярожна i скрупулёзна ствараў дзесяцiгоддзямi. Няўмольныя сiлы сцiралi з мапы Беларусi сляды мiнулага кiравання. Знiшчалi, выпальвалi ледзянымi ўраганамi, змывалi дажджавымi патопамi сымбалi "залатога веку", на якiя першы прэзiдэнт марнаваў амаль усё, што зарабляла краiна. Магчыма, многае можна было бы выратаваць, але не было каму гэта рабiць. Усё пачало развальвацца без жалезнай рукi кiраўнiка. Кожны ў першую чаргу ўцяпляў сваю хату, шукаў сабе дровы, ратаваў свае запасы бульбачкi i закатак, грэў сваiх свiнняў i кароў. I калi справа даходзiла да калгасных палёў i свiнарнiкаў, часцяком аказвалася, што ўцяпляць ужо няма чаго...
   Неўладкаванасць у прыродзе накладвалася на праблемы ў грамадстве. Падзел краiны iшоў цяжэй, чым чакалася. Браты спрачалiся на любой падставе: фiнансы, мытнi, войскi, аб'екты ўласнасцi, кошты на ўсё i ўся. Пачалiся спробы нацiснуць адзiн на аднаго. Спачатку нясмелыя намёкi, дробныя ўколы, затым дайшло i да шырокамаштабных дзеянняў. Амаль чатыры днi не было электрычнасцi ва Ўсходняй Беларусii - Георгiй перакрыў электрычнасць з Астраўца. У адказ на гэта ў самыя халады без мазуту на колькi дзён засталiся топачныя на Захадзе. Людзi ледзь не змерзлi насмерць у сваiх дамах.
   Дзяржаўныя СМI Усходу i Захаду грызлiся ў адчайнай пiяр-вайне, вiнавацячы адно аднаго ва ўсiх смяротных грахах.
   Пакуль у краiне хадзiў толькi беларускi рубель, браты дамовiлiся, што грашовая маса павiнна кiравацца з адзiнага эмiсiйнага цэнтра - Наднацыянальнага банка ў Менску. Так i было, пакуль Раман Аляксандравiч, на радасцях раздаўшы кучу сацыяльных абавязкаў, не зразумеў, што выконваць iх няма чым. Для абяцанага павышэння зарплат i пенсiй ён употай ад брата надрукаваў неабходную суму, размясцiўшы замову на Лiтоўскiм манетным двары. Раман Аляксандравiч свае абяцаннi выканаў: пасля гэтага ў Беларусii людзi атрымалi зарплаты на 40 адсоткаў больш, чым у Беларусi. Тэлеканал "Усходняя Беларусiя 1" рапартаваў аб гэтым эканамiчным трыумфе. Ва ўмовах iнфляцыi, атрымаўшы грошы, людзi на Ўсходзе кiнулiся скупляць валюту. Гэта натуральна прывяло да абвальнай дэвальвацыi. Кошт даляра ў Магiлёве прыскокнуў напалову, а ў Гароднi - застаўся ранейшым. Жыхары Ўсходняй Беларусii кiнулiся скупляць танную валюту ў Заходняй Беларусi i затым перапрадаваць яе дома. Навар атрымлiваўся амаль 100 адсоткаў. Людзi сталi масава звальняцца з працы, каб займацца валютнымi спекуляцыямi.
   У Рыгора быў выбар: альбо дэвальваваць беларускi рубель на сваёй тэрыторыi, альбо зачынiць мяжу, каб спынiць уцечку валюты да суседа. Ён ужыў адразу абодва варыянты. Межы з Усходняй Беларусiяй былi намертва зачыненыя. А кошты на рубель абрынулiся яшчэ мацней, чым у брата... Заадно Георгiй зачынiў мяжу i з Лiтвой, якая подла надрукавала Раману гэтыя грошы. Ён прыстрашыў прыбалтаў, што калi такое яшчэ раз паўторыцца, то радыёактыўныя адкiды з Астравецкай станцыi "суцэль выпадкова" могуць трапiць ў якую-небудзь рачулку, якая цячэ ў Лiтву. Яго пачулi. Еўразвяз увёў супраць Заходняй Беларусi хваравiтыя гандлёвыя санкцыi.
   У сваю чаргу ва Ўсходняй Беларусii, адчуўшы адток працоўнай сiлы ў валютную спекуляцыю, распачалi энергiчныя меры па барацьбе з незаконным узбагачэннем. Пры найменшым падазроне супрацоўнiкi МУС i КДБ урывалiся ў кватэры падазраваных i адбiралi ўсю валюту. Не заўсёды пад гарачую руку сiлавiкоў траплялi рэальныя спекулянты: былi i тыя, хто збiраў грошы на кватэры цi машыны, альбо проста, не давяраючы рублю, якi стабiльна абесцэньваўся, захоўвалi зберажэннi ў валюце. У краiне зноў расквiтнела стукацтва, якое дзяржаўныя каналы, натуральна, усяляк заахвочвалi i апраўдвалi еўрапейскiм досведам. Банкi таксама прымусiлi паведамiць аб найбольш падазроных валютных клiентах, i iхнiя рахункi падчысцiлi. Людзi ў панiцы кiнулiся забiраць уклады , але позна - быў уведзены дзяржаўны мараторый на здыманне дэпазiтаў. Затое пасля гэтага Ўсходняя Беларусiя магла пахвалiцца самымi вялiкiмi ў рэгiёне золатавалютнымi рэзервамi i небывала высокiм узроўнем жыцця супрацоўнiкаў сiлавых ведамстваў.
   Спачатку насельнiцтва ва ўсiм падтрымлiвала сваiх прэзiдэнтаў - усёткi пераходны перыяд, складаны час, беспрэцэдэнтная сiтуацыя. Тэлеканалы i газеты рапартавалi аб поспехах маладых дзяржаў i спiсвалi дробныя няўдачы на падкопы ворагаў, надвор'е, змову масонаў, дыверсii апазiцыi, падступства Пуцiна, мiжнародны валютны фонд i амерыканскi iмперыялiзм. Казалi, што жыццё вось-вось наладзiцца i нават стане значна лепшым. Але спакваля бясконцае, здавалася б, цярпенне беларусаў пачынала даваць збоi. З'явiлiся нясмелыя прыкметы незадаволенасцi.
   Першым трывожным званочкам стаў павышаны попыт на спадарожнiкавыя мадэмы. На фоне iнфармацыйнай вайны гледачы раптам выявiлi дзiўную рэч: на адну i тую ж падзею можа быць два розных погляда ў дзяржаўных СМI на Ўсходзе i на Захадзе. Стала незразумела, якi з iх правiльны. Такога не было ўжо шмат дзесяцiгоддзяў... Не ў сiлах разабрацца, людзi сталi звяртацца да трацейскiх крынiц iнфармацыi. Аўдыторыя замежных апазiцыйных сайтаў рэзка вырасла. Толькi там можна было даведацца аб будучых павышэннях коштаў, скачках курсаў, адключэннях электрычнасцi i ацяплення, знiкненнi з гандлёвых сетак тых або iншых тавараў i iншых неспадзеўках для насельнiцтва.
   Другiм трывожным знакам стала актывiзацыя рознастайных нездаровых элементаў у грамадстве. Адзiночкi-псiхапаты, юродзiвыя апазiцыянеры, проста палiтычныя хулiганы павылазiлi невядома адкуль i то там, то тут упадалi ў iстэрыю. Гэта былi адзiночкi, якiя не ўяўлялi сабой нiякай палiтычнай сiлы. Але, як птушкi-буравеснiкi прадракаюць сваiм з'яўленнем штормы i буры, так i гэтыя жабракi i вар'яты прадракалi палiтычную нестабiльнасць. "Педагагiчныя аддзелы" КДБ працавалi кругласутачна, кожны дзень суды адпраўлялi вар'ятаў у ШЫЗА на тыднi i месяцы за "брыдкаслоўе" або "нелiцэнзiйнае праграмнае забеспячэнне". Гэта не дапамагала. Як катоў увесну жывёльныя iнстынкты прымушаюць выць на дахах, так i сацыяльныя праблемы абуджалi ў гэтых палiтычных клiкушах iрацыянальнае жаданне пратэставаць.
   Зрэшты, асобай небяспекi гэтыя адзiночкi не ўяўлялi i былi хутчэй гэткiмi ж непрыемнымi знакамi гэтай восенi, як ледзяны вецер i раннi снег.
   Стары прэзiдэнт, як i абяцаў, спрабаваў адпомсцiць. Ён пачаў з вялiкай iнтрыгi, ў якую збiраўся ўцягнуць вышэйшы генералiтэт абодвух рэспублiк. Напачатку генералы, мабыць, не вельмi разабраўшыся ў сiтуацыi, ахвотна сустракалiся з iм, выслухоўваючы яго грандыёзныя планы па звяржэннi ўлады сваiх сыноў. Але з кожным тыднем такiя сустрэчы станавiлiся ўсё радзейшыя. Хтосьцi раптам аказваўся хворым, хтосьцi нечакана з'язджаў у камандзiроўку, некаторыя не маглi знайсцi час для сустрэчы ў шчыльным раскладзе, iншыя адмаўлялi ў сустрэчы, матывуючы гэта тым, што iх "слухаюць".
   Не ўвянчалася поспехам i спроба старога выступiць па нацыянальным тэлебачаннi. Кiраўнiкi каналаў, якiх, дарэчы, яшчэ ён сам прызначаў i якiя дзесяцiгоддзямi "вылiзвалi" яго ў кожным рэпартажы з ног да галавы, зараз доўга вадзiлi яго за нос, тлумачачы, чаму такi эфiр адкладваецца. I ў вынiку проста перасталi браць слухаўку, калi ён тэлефанаваў.
   Тады былы прэзiдэнт даў iнтэрв'ю важнай замежнай тэлекампанii (натуральна, у свеце ён быў постаццю легендарнай, а пасля ягоных рашэнняў, якiя змянiлi геапалiтычную мапу свету, шматлiкiя замежныя СМI былi гатовы на ўсё дзеля эксклюзiўнага каментара). Iнтэрв'ю атрымалася вострым, нават сенсацыйным, але яго нiхто не ўбачыў, таму што адразу пасля яго невядомыя лысагаловыя людзi выкралi карэспандэнтаў i забралi ў iх усё: камеры, флэшкi i нават вопратку. Пасля з завязанымi вачыма iх, голых, доўга вазiлi дзесьцi па дарозе, тлумачачы, што ва Ўсходняй i Заходняй Беларусi яны больш непажаданыя госцi. Каб замежнiкi зразумелi гэта больш ясна, iх галышом кiнулi ў свежавыкапаныя долы, прысыпалi зямелькай i доўга разважалi аб лёсах Завадскага, Захаранка i Ганчара. Пасля iх вызвалiлi з магiл, давезлi паводле традыцыi да мяжы з Украiнай i прымусiлi бегчы ў бок Кiева. А каб журналiстам было весялей, стралялi iм услед з табельнай зброi па дрэвах.
   Пасля гэткага намёку больш не знайшлося тых, хто жадаў бы ўзяць iнтэрв'ю ў былога прэзiдэнта.
   Ён думаў шукаць дапамогi на мiжнароднай арэне. Але яго лепшыя сябры: Чавес, Кастра, Назарбаеў даўно памерлi. Саакашвiлi iмiграваў у ЗША, пасля таго, як яго ледзь не разадраў натоўп у Тбiлiсi. Пуцiн быў пакрыўджаны i таксама слухаўку не браў, перадаўшы па неафiцыйных каналах, што пасля таго, як прэзiдэнт адабраў у "Газпрома" "Белтрансгаз", нiякай дапамогi ён яму не дасць. На Ўкраiне iзноў кiравала гэтая "пякельная баба з касой". Дамовiцца з ёй у прынцыпе было можна, але за сваю дапамогу яна бы запатрабавала цалкам неадпаведны кошт. А потым, хутчэй за ўсё, усё роўна бы "кiнула".
   Стары паспрабаваў шукаць дапамогi ў сваiх мiжнародных партнёраў. Катар, Кiтай, Iран, якiя мелi ў Беларусi гiганцкiя зямельныя ўчасткi, роўныя па плошчы невялiкiм раёнам, а таксама заводы i нерухомасць, ад лёсу старога прэзiдэнта адразу ж адмежавалiся, спаслаўшыся на прынцып неўмяшання ва ўнутраныя справы дзяржавы, якi заўсёды прапаведаваў сам былы кiраўнiк дзяржавы. Затое яму даслалi падарункi: iранцы - шаблю, катарцы - нейкае худое жарабя, а кiтайцы - пазалочаную мадэль мiкрахвалевай печы. I таксама перасталi адказваць на званкi.
   Як i загадалi браты, у вялiкiх гарадах старога прэзiдэнта не чакалi: гасцiнiцы аказвалiся перапоўненымi, мэры - занятымi. I што самае страшнае, для яго перасталi перакрываць дарогi. Амаль паўстагоддзя прэзiдэнт не ездзiў па дарогах разам са сваiмi грамадзянамi. Тое, што мiма праносiлiся нейкiя старыя калымагi, перапоўненыя аўтобусы, трактары, нейкiя грузавiкi з селядцом або смятанай, выклiкала ў старога сапраўдны страх. Хто гэтыя людзi? Што iм ад яго трэба? Цi могуць яны ўбачыць яго праз танiраванае шкло? А раптам сярод гэтых людзей ёсць апазiцыянеры? Раптам яны захочуць яго забiць? Многiя сапраўды тыкалi ў яго пальцам, як ў iншапланетнiка, не чакаючы так проста сустрэць на дарозе...
   Адмiнiстрацыя старога прэзiдэнта "раставала". Людзi сыходзiлi самi або iх пераваблiвалi браты ў свае структуры. Старому адчайна бракавала грошай, каб iх утрымоўваць. У сыноў ён браць падачкi не жадаў, яго зберажэннi (зарплата амаль за сорак гадоў) пасля дэвальвацыi аказалiся не такiмi ўжо i вялiкiмi. Некалькi разоў дапамаглi наблiжаныя бiзнэсмэны, якiя дзякуючы прэзiдэнту калiсьцi пабудавалi свае бiзнэс-iмперыi. Грошы давалi таемна, з адной умовай, каб Раман i Георгiй нiколi пра гэта не даведалiся. Але ўсё роўна адчайна бракавала.
   Насiцца па забытых богам вёсках i пасёлках больш было немагчыма. Наблiжалася зiма. Трэба было дзесьцi спынiцца.
   I стары прэзiдэнт спынiўся. Апошнiя тыднi ён правёў у калгасе "Гарадзец" Шклоўскага раёна Магiлёўскай вобласцi, дакладней, былым калгасе. Гаспадарка даўно развалiлася, землi перадалi iншым калгасам, уласнай вытворчасцi не засталося: толькi старыя яблыневыя сады i вiнаграднiк, якi ў гонар свайго дваццацiгоддзя ля ўлады асабiста разбiў прэзiдэнт. З сельгаспрадпрыемства калгас ператварыўся ў турыстычны аб'ект: сюды часта прыязджалi журналiсты, каб распавесцi аб пачатку кар'еры першага прэзiдэнта, часам прывозiлi яго замежных прыхiльнiкаў. Таму будынак калгаснай амiнiстрацыi заўсёды быў адрамантаваным i пафарбаваным. Калi прыязджалi госцi, у будынак завозiлi фальшывых службоўцаў, якiя рабiлi выгляд, што працуюць. Гасцям паказвалi той самы легендарны кабiнет, дзе калiсьцi працаваў прэзiдэнт, i дагледжаныя палi, натуральна, не распавядаючы, што апрацоўвае iх зусiм iншая гаспадарка. Калi наведвальнiкi з'язджалi, то ў "Гарадцы" заставалiся толькi вартаўнiк i садоўнiк.
   Менавiта там i знайшоў сабе прытулак першы прэзiдэнт Беларусi. Нiхто не стаў яму перашкаджаць, наадварот: Раман загадаў завезцi туды пабольш вугля, тэрмiнова падлатаць лазню, а на гароднiнасховiшча завезцi пару тон бульбачкi, аўса i капусты. Дарогi вакол "Гарадца" перакрылi пад выглядам "рамонту". Пакiнулi толькi адну, на якой паставiлi шлагбаўм.
   Але стары i не збiраўся нiкуды ўцякаць. Мясцовыя жыхары прынялi яго добра. Былi старажылы, якiя яго яшчэ памяталi на пасадзе калгаснага старшынi. Тутэйшыя алкашы ганарылiся, што вялiкi кiраўнiк - iхнi зямляк. Стары прэзiдэнт успрыняў сiтуацыю па-стаiчнаму: кола замкнулася - пачынаў кар'еру ў калгасе, у гэты калгас i вярнуўся... Турбаваў яго толькi лёс вiнаграднiку. Цi вытрымае ён гэтае ашалелае надвор'е? Цi не змерзне?
   Машына былога кiраўнiка адмiнiстрацыi прэзiдэнта, а цяпер яго спецпасланца заехала ў Шклоўскi раён. Iшоў дождж упярэмежку са снегам. На дарогу ляцелi галiны i шматкi лiстоты. Ён павярнуў на дарогу, якая вяла да "Гарадца". Ён ведаў, што iншыя дарогi блакаваныя i прыйдзецца прасцi зневажальную працэдуру кантролю.
   Службовец вяртаўся з Заходняй Беларусi. Апошнi час ён ездзiў па далiкатных даручэннях старога прэзiдэнта, iмкнучыся наскрэбцi якiх-кольвек грошай на жыццё i знайсцi для старога хоць нейкiх палiтычных саюзнiкаў. Дзякуючы старым сувязям i ўмелай спекуляцыi на спагадзе да старога з аднаго боку i нянавiсцi да братоў з другога, яму яшчэ атрымоўвалася разжалiць некаторых багачоў з "залатой эпохi". Галоўным чынам гэта былi "чырвоныя дырэктары", - глыбокiя старыя камунiстычнай загартоўкi, якiя ўзбагацiлiся ў перыяд "ранняга" кiравання прэзiдэнта. Зараз яны ўжо не мелi нi ўплыву, нi энергii, каб змагацца за ўладу, але ў iх былi заначкi на "чорны дзень", схаваныя пад падлогай ў iхнiх велiзарных катэджах у Заценi, Тарасава, Цне або Ждановiчах.
   Перасякаць мяжу яму дапамагаў старшыня КДБ, якi выдаў пропуск i ахоўны дакумент за асабiстым подпiсам. Так што абшукваць былога кiраўнiка адмiнiстрацыi нiхто не асмелiўся. Але i генерал быў апошнiя днi на пасадзе, ён мусiў ужо пайсцi ў адстаўку. Худа-бедна, але камiтэт браты ўсёткi падзялiлi. Прычым памiж чэкiстамi Захаду i Ўсходу адразу пачалася пазiцыйная вайна. Стары кдбэшнiк глядзеў на гэта з болем i адчаем, бо яго выхаванцы замест таго, каб працаваць на абарону дзяржавы, грызлiся памiж сабой, як сабакi...
   Спецпасланец пад'ехаў да кантрольна-прапускнога пункта. Ён прад'явiў мiлiцыянерам пропуск i паперу з пячаццю КДБ. Шлагбаўм падняўся, а яго прозвiшча i нумар машыны запiсалi ў журнал наведванняў. Непагадзь узмацнялася.
   Ён пад'ехаў да двухпавярховага будынка адмiнiстрацыi. Машын на стаянцы амаль не засталося: стаяў пыльны, аблеплены гнiлой лiстотай бранiраваны пульман з нейкiмi драпiнамi, якiя незразумела адкуль ўзялiся. Волкiя сцяжкi вiселi на iм, як соплi. Зараз ён быў больш падобны на непатрэбны арэндны вясельны лiмузiн дзе-небудзь у правiнцыi, а не на аўтамабiль кiраўнiка дзяржавы. Там жа стаяў гэткi жа завэдзганы джып аховы. Стары "казёл". I нечая раздзяўбаная "Газэль", якая, верагодна, не адзiн дзясятак гадоў служыла маршруткай.
   Усярэдзiне будынкаў было чыста i бедна: мэбля з ДСП, глiняныя вазоны з пажухлымi вяргiнямi, рыпучыя дашчаныя падлогi, фарбаваныя бурай бальнiчнай фарбай, гомельскiя шпалеры з блiскаўкамi i разводамi ад волкасцi, старажытныя постэры "За моцную i квiтнеючую Беларусь", агiтацыйныя шчыты супраць сельскага алкагалiзму i планы эвакуацыi... На сталах яшчэ стаялi кампутары з вялiкiмi ЭПТ манiторамi i струменевымi друкаркамi.
   Па дарозе спецпасланец натрапiў на чалавека ў целагрэйцы, з чорнымi ад вугля рукамi i гэткiм жа ўквэцаным тварам. У гэтым чалавеку ён з цяжкасцю пазнаў аднаго з найблiжэйшых ахоўнiкаў прэзiдэнта - падпалкоўнiка службы бяспекi. Той сарамлiва апусцiў вочы i прабурчаў, што ён з кацельнi.
   Былы кiраўнiк адмiнiстрацыi падышоў да дзвярэй старшынскага кабiнета, якi зараз займаў першы прэзiдэнт. Ён пастукаў - нiхто не адказаў, але дзверы былi адчыненыя. Гэта быў самы вялiкi кабiнет у будынку, хоць ён быў раз у дзесяць меншы за той, якi прэзiдэнт займаў, калi быў пры ўладзе. Тут жа была i яго спальня. Коўдра на ложку ў куце была скамечана. На пiсьмовым стале валялiся таблеткi i некалькi зморшчаных познiх яблыкаў. На падлозе - раскiданыя газеты апошнiх дзён: мабыць, прэзiдэнт чытаў iх i ў шаленстве дзёр i кiдаў на падлогу.
   Над сталом вiсеў партрэт прэзiдэнта канца 90х. На iм ён быў маладым прыгажуном з арлiным позiркам, без маршчын i сiвiзны. Мяркуючы па пляме на сцяне каля фатаграфii, стары шпурнуў у партрэт кубак з напоем, але не патрапiў... Побач вiселi iнкруставаныя самацветамi ножны ад iранскай шаблi, а на падваконнiку залацiлася кiтайская мiкрахвалеўка.
   Былы кiраўнiк адмiнiстрацыi ўздыхнуў i прычынiў за сабой дзверы.
   У прыёмнай ён зноў сустрэў падпалкоўнiка службы бяспекi. Ён ужо памыў рукi i твар, зняў целагрэйку, пад якой аказалiся швэдар i пiнжак. Гэта быў адданы чалавек, сапраўдны вайсковец. Ён атрымаў прапанову ад кожнага з братоў перайсцi да iх, але адмовiўся. Больш таго, ён мог бы сысцi ад прэзiдэнта i проста так - ён быў значна багацейшы за свайго гаспадара, а ягоныя браты i сыны сталi паспяховымi бiзнэсмэнамi. Але ён вырашыў даслужыць да канца...
   - Так, мястэчка яшчэ тое, - сказаў былы кiраўнiк адмiнiстрацыi. - Гарбату хоць у вас тут падаюць?
   - Гарбатку зробiм, - сказаў ахоўнiк.
   - А дзе клiент нумар адзiн? - спытаў спецпасланец, выкарыстаўшы прафесiйны слэнг службы аховы.
   - На вiнаграднiку.
   - Адзiн?
   - Не. З прэс-сакратаром.
   - Чаму не суправаджаеце? - пацiкавiўся спецпасланец. Былога прэзiдэнта нiколi не бачылi без аховы.
   - Ды ўжо не па сваёй волi, - адказаў ахоўнiк, разлiваючы па кубках кiпень. - Трымайце. Цукар - там. Павiнен сказаць, ў ахоўных мерапрыемствах першай асобы... - ён запнуўся. - былой першай асобы... ствараюцца сур'ёзныя перашкоды. Непасрэдна былой першай асобай. Ён пазбягае выкананнiя стандартных працэдур бяспекi. Не ўцямлю, што рабiць...
   - Што можна рабiць у полi ў такое надвор'е?
   За акном бура толькi ўзмацнялася. Золкi вецер дзьмуў ў аконныя шчылiны, працiнаючы холадам пальцы рук i ног. Цягнула i з-пад маснiц.
   - Спрабуе выратаваць свой вiнаграднiк, - адказаў ён. - Таварыш прэзiдэнт вялiкi прафесiянал у сельскай гаспадарцы. Хацелi яму дапамагчы - не давярае. Кажа, усё не так робiце... Кажа, гэта мая справа. Мой вiнаград...
   Спецпасланец заўважыў куст агнiста-чырвонай калiны за акном. Ярка-чырвоныя гронкi матала ў розныя бакi, часам зрываючы iх зусiм. Ён адвярнуўся.
   - Зразумела.
   - Як ваша мiсiя? - спытаў ахоўнiк без адмысловай надзеi.
   - Поспехi ёсць, - унiклiва адказаў спецпасланец. - Хоць бы з галадухi не памром. Але гэта прыватнасцi... А ўвогуле справа дрэнь. Я пагаварыў з рознымi людзьмi i на Захадзе, i ў нас тут на Ўсходзе. Мiж краiнамi iдзе разлад. Аж да вайны.
   - Не можа быць, - не паверыў ахоўнiк.
   - Усё можа. У нашае стагоддзе ўсё можа быць, - сказаў дасведчаны службовец. - Яшчэ ў жнiўнi, цi была такая сiла, якая магла процiстаяць нашаму прэзiдэнту? Не. Цi маглi мы ўявiць сабе ўсё гэта? Не. Больш за ўсё на свеце беларусы баяцца войны... Толькi бы не было войны, казаў мой бацька... Толькi бы не брат на брата. I што мы бачым? Брат на брата. А разам - на бацьку...
   Ён сербануў гарбаты i ўздыхнуў.
   - Браты не дамовяцца, - сказаў ён з адчаем. - Кожны сваiм шляхам вядзе краiну да дна. Дакладней, вядуць iх амбiцыi, iх прагнасць, iх жаданне быць першым любым коштам, дзiцячыя крыўды... Iхняе асяроддзе ўсё бачыць, усё разумее. Яны разумеюць, што часу ў iх няшмат i спрабуюць нажэрцiся, нахапаць колькi магчыма... Дзяруць усё i ўсiх. I народ звярэе.
   - Народ, - усмiхнуўся палкоўнiк. - Народ спiваецца... Яму калi дрэнна, то выйсце адно - кiрнуць, забiцца ў кут i ў спячку...
   Спецпасланец не адразу працягнуў гутарку. Ён думаў, гледзячы на падпалкоўнiка, цi досыць гэта надзейны чалавек. Тую таямнiцу, якую былы кiраўнiк адмiнiстрацыi прывёз, нельга было даверыць абы каму. Ягоную ўвагу адцягвалi курчы калiны на ветры i гарачая салодкая гарбата...
   - У Брэсце пачалiся хваляваннi, - нарэшце, сказаў ён. - Сур'ёзныя. Аб гэтым яшчэ нiхто не ведае, але хутка даведаюцца... А ў Беласток вярнуўся Коля, малодшы сын, якi чакае магчымасцi ўмяшацца...
   - Коля? Малодшы сын? Пад Брэстам? Вось гэта навiна, - ахоўнiк прысвiснуў.
   - Ён ведае ўсё. Аб тым, што адбываецца... Аб катастрофах у эканомiцы, дыпламатыi, аб беззаконнi, вымаганнi i паборах... Аб тым, што старэйшыя браты пабiлiся падчас банкету, i калi б не ахова, гэта бы скончылася вельмi дрэнна... Аб правакацыях, якiя прэзiдэнты рыхтуюць адзiн супраць другога, i як гэта балюча ўдарыць па насельнiцтве, - спакойна пералiчваў спецпасланец. - Аб усiм. I ён вырашыў дзейнiчаць. За яго спiнай Захад, мiльёны даляраў... Машына апазiцыйнай прапаганды. У адрозненне ад братоў, ён не заплямлены, наадварот - яго любяць i памятаюць. Прыгожы хлопчык, рахманы i разумны. Калi бацька здзяйсняў, як яны кажуць, злачынствы - ён быў дзiцём. Ён фармальна чысты. I чысты душой. Ён герой для ўсiх. Герой, якi ўпадабаў сумленнасць бязмежнай уладзе. Прынцыпы - магчымасцi нажывы. I галоўнае, ён не здрадзiў бацьку... Ты разумееш?
   - Грамадзянская вайна? Пераварот? - праглынуў ахоўнiк.
   - Ты адвязеш яму лiст. Аб бацьку, аб ягоным становiшчы, аб ягоным праклёне братоў, i аб нашай падтрымцы, - сказаў спецпасланец. - I застанешся побач з iм. Калi Коля ўступiць у Беларусь, яму патрэбна будзе ахова. Ты разумееш сам.
   - Я разумею.
   - Ён павiнен быць абсалютна абаронены i натхнёны. Вось грошы, - ён дастаў пакет. - Чысты тэлефон. Iнструкцыi. Вывучыце i знiшчыце. Выязджайце неадкладна, гэта лепшае, што вы можаце зрабiць для прэзiдэнта.
   Падпалкоўнiк устаў, аддаў чэсць i выйшаў. Былы кiраўнiк адмiнiстрацыi з асалодай глынуў гарбаты i таксама ўстаў. Трэба было шукаць гаспадара...
  
  13.
   Калi спецпасланец, прадраўшыся скрозь хмызняк, якi бушаваў ад ветру, выйшаў да закiнутага вiнаграднiку, ён убачыў нямую сцэну.
   Старыя лозы, згорбленыя, пакарабачаныя i выродлiвыя, разгойдвалiся ў розныя бакi. Iх даўно не купiравалi правiльна, таму лозы далi дзiкiя парасткi, сагнулiся, скрывiлiся, сашчапiлiся, скруцiлiся ў вузлы, некаторыя старыя атожылкi без падтрымкi ляглi на зямлю...
   Памiж iмi па бурлiвым брудзе кiдаўся гэткi ж згорблены стары. Што ён спрабаваў зрабiць, адразу цяжка было зразумець. То ён намагаўся падняць здратаваныя ствалы i падвязаць iх да скрыўленых калкоў. Але пад шквальнымi парывамi ветру калкi выварочвала з тлустай, мяккай зямлi. То ён апантана сек iранскай шабляй засохлыя, мёртвыя лозы, знасiў гэтыя выродлiвыя сухiя атожылкi ў кучы ў разоры памiж лiнiямi вiнаграднiку. Ён залiваў iх салярай з канiстры i распальваў з iх вогнiшчы з надзеяй, што гэты агонь абагрэе тыя лозы, што былi яшчэ жывыя... Але ўсё было дарэмна. Сушняк з адчайным храбусценнем згараў, вуголле i iскры круцiлiся вiхурай, уздымалiся ўверх, але iхнюю цеплыню здзiмала ў пустэчу. Лозы замярзалi, засыхалi дзень за днём. I тады стары бязлiтасна сек iх шабляй i спальваў, каб абагрэць жывых, якiх станавiлася ўсё меней... Непазбежнае наблiжалася. Неўзабаве ён высячэ ўвесь вiнаграднiк i спалiць яго, кiнуўшы ўсё дзеля выратавання апошняй лазы... I яна таксама памрэ.
   Былы кiраўнiк адмiнiстрацыi ўсё гэта зразумеў з першага позiрку. Ён убачыў прэс-сакратара, якi, захутаўшыся ў кажух, дапамагаў старому. Дакладней, ён не замiнаў старому шалець, прыглядаючы, каб ён не паранiўся або не застудзiўся.
   - Гэта ўсё амерыканцы, - прымаўляў стары ў пякельных блiках полымя. Створаны iм унiкальны вiнаграднiк, якi даваў ўраджай дзесяцiгоддзямi, згараў за iмгненнi на ягоных вачах. - Гэта праз iхнiя выкiды клiмат пайшоў у разнос! Але мы не баiмся! Нас на каленi не паставiш! Не нагнеш! Хай дзьме! Хай марозiць! Хай нас залье вадой i засыпле снегам! А мы выдужаем! I ўсё роўна будуць у нас расцi i кукуруза i рапс, i вiнаград i цытрыны! Я гэта вам як адмысловец у сельскай гаспадарцы абяцаю!
   Ён звяртаўся невядома да каго, нiбы бачыў перад сабой велiзарную аўдыторыю Гара-Горацкай сельскагаспадарчай акадэмii або шэраг амбасадараў, якiя выстраiлiся для ўручэння даверчых грамат.
   - Сельская гаспадарка - гэта аснова асноў. Будзе што ў рот пакласцi, будзе i ўсё астатняе! Голаду мы не дапусцiм, i на каленях за крошкай хлеба да замежнiкаў не папаўзём! - крычаў ён скрозь буру невядома каму.
   - Спадар прэзiдэнт, баюся адгэтуль вас будзе дрэнна чуваць, - пажартаваў прэс-сакратар. - Спецсувязь барахлiць! Можа, годзе на сёння сельскай гаспадаркi? Хадзем дадому... А лепш вернемся да Гошы ў Гародню. Перазiмуем, а потым палаемся iзноў. Ну, як звычайна.
   - Ты нiчога не разумееш, дурань! Сельская гаспадарка - гэта аснова дабрабыту нашага народа, - ён секануў шабляй чарговую старую лазу, уся вiна якой была толькi ў тым, што яна не прыжылася на беларускiм суглiнку i засохла ад неспрыяльных для яе ўмоў. Былы прэзiдэнт узяў каравыя галiны i кiнуў ў агонь. Яны iмгненна ўспыхнулi, пастрэльваючы памяранцавымi iскрамi. Стары прэзiдэнт працягваў вучыць ёлупня. - Буйная таварная вытворчасць, адзiны правiльны шлях для сяла... Узбуйняць! Ужываць новыя гатункi айчыннай марозаўстойлiвай селекцыi, будаваць гароднiнасховiшчы i зернесушыльныя комплексы.
   - "Даўзбуйнялiся", - пробурчаў прэс-сакратар. - На ўсю краiну засталося шэсць гаспадарак памерам з вобласць, i ў кожнай на аднаго калгаснiка прыходзiцца чатыры бюракраты i два правяральныя, так што iх больш чым усiх службоўцаў у Прыбалтыцы i Скандынавii разам узятых. А я табе, дзядуля, так скажу, калi бы ўсе грошы, якiя ты закапаў у гэтую зямлю, ўзяць i проста раскласцi па зямлi, ты бы агарнуў вось гэткiм тоўстым дыванам усю краiну...
   - I што, ты бы еў гэты дыван? - усмiхнуўся стары.
   - Можа, ён быў бы смачнейшы, чым тыя няспелыя персiкi i горкiя агуркi, якiмi ты ўсiх прымушаў частавацца, - з'едлiва адказаў прэс-сакратар.
   - Як жа тады яны ў тваiх рэпартажах i праграмах выходзiлi такiмi буйнымi i салодкiмi? - упiкнуў яго былы прэзiдэнт.
   - Цi ж вы не ведаеце, што ў Беларусi па ўказцы зверху i кiслы яблык зробiцца ранеткай? - адказаў прэс-сакратар. - Мы на тэлебачаннi даказалi: скажы сто разоў "халва", i стане саладзей. У чым жа яшчэ сэнс дзяржаўнай прапаганды, як не паказваць насельнiцтву, што яно жыве значна лепш i есць значна смачней, чым на самай справе? Толькi ў прыродзе колькi не паказвай лета, на вулiцы цяплей не стане. Прырода, ў адрозненне ад насельнiцтва, прапаганды не разумее... I на самай справе вось... Вось..
   Ён паказаў на выродлiвае балота з карчакамi, сухiм галлём, дымлiвымi галавешкамi i попелам, якое заставалася ад узорнага вiнаграднiку...
   - Гэта... мой... вiнаграднiк, - задуменна сказаў стары прэзiдэнт. Ён убачыў сiнюю вiнаградзiну, якая нейкiм цудам ацалела на лазе, якая гiнула ад унутранай сухасцi i ледзянога ветра. Яна дрыжала, як дрыжыць смяротнiк перад пакараннем смерцю, да апошняга чапляючыся за сваю сухую гронку. Стары працягнуў да яе далонь i з пяшчотай пагладзiў. Ён не стаў яе зрываць.
   У гутарку ўмяшаўся былы кiраўнiк адмiнiстрацыi, якi спусцiўся да вiнаграднiку.
   - Мой прэзiдэнт, прабачыце, што адрываю ад важных спраў, але надвор'е сёння не спрыяе працяглым заняткам сельскай гаспадаркай, - сказаў ён асцярожна. - Можна застудзiцца. I тады вы сапраўды не выратуеце нi гэты сад, нi вашую краiну.
   - Выдатна сказана, выдатна, - тут жа ўхвалiў гэтыя словы прэс-сакратар. - Мы тут, прызнацца, змерзлi анi не менш за гэтыя лозы.
   - Надвор'е анамальнае, - сказаў былы кiраўнiк адмiнiстрацыi. - Нам трэба перачакаць. Тым больш, ёсць гутарка сур'ёзная. Вунь, бачыце кароўнiк. Давайце там пагрэемся трохi.
   Ён паказаў на сiнi дах кароўнiка за дрэвамi.
   Стары прэзiдэнт паглядзеў на вогнiшча, якое дагарала ў яго пад нагамi, яшчэ раз далiкатна пагладзiў няшчасную ягадку на голай лазе i кiўнуў. Да кароўнiка яны iшлi моўчкi. Палiраваныя iтальянскiя туфлi спецпасланца патаналi ў брудзе, i ён адчуваў, што гэтая глейкая, сцюдзёная жыжка ўжо пракралася ўнутр, i пад ступнi, i памiж пальцамi ног, i шкарпэткi ўжо ператварылiся ў цяжкiя мяшкi, поўныя гэтай вадкай брыдоты.
   На старым былi цяжкiя кiрзачы, прэс-сакратар прадбачлiва апрануў гумовыя боты, якiя абаранялi ад вiльгацi, але не ад холаду. Так што дзве выпешчаныя ножкi былога журналiста ператварылiся ў два ледзяшы. Кожны думаў пра сваё.
   Стары прэзiдэнт - пра тое, дзе дастаць цэлафану i дроў, каб збудаваць ацяпляльную сiстэму для апошняй ягадкi. Яе трэба было выратаваць любым коштам.
   Прэс-сакратар - пра тое, як пiў калiсьцi ў Нiцы гарачы шакалад на тэрасе пяцiзоркавага гатэля.
   А былы кiраўнiк адмiнiстрацыi думаў аб тым, з якой дзiўнай iскры можа часам разгарэцца вялiкi дзяржаўны пажар. Ён паглядзеў на неба, якое шалела, нiбы прадракаючы апакалiпсiс.
   - Мне здаецца, у Беларусi надыходзяць апошнiя часы, - сказаў ён, прыкрывючы твар ад вiхуры.
   - Не, - адказаў прэс-сакратар. - У мяне iншы прагноз: калi на гэтай зямлi беларускi народ без прымусу i манiпуляцый будзе выбiраць сабе ўрад; калi тры галiны ўлады не будуць па-рабску слугаваць аднаму кiраўнiку; калi палiтыкi i журналiсты перастануць хлусiць у твар свайму народу, а народ будзе мяняць iх, як пальчаткi, i караць за найменшую правiннасць. Калi знiкне карупцыя i цяганiна; калi суд будзе выносiць справядлiвыя рашэннi незалежна ад палiтычных поглядаў чалавека; калi нас прымуць ў асяроддзе багатых, цывiлiзаваных краiн; калi чалавек будзе мець правы не на паперы, а ў рэальнасцi; калi з беларускiм пашпартам можна будзе падарожнiчаць без вiз куды заўгодна, i ў сваёй будучынi грамадзяне будуць гэтак жа ўпэўнены, як i ў сучаснасцi, - вось тады ў нас наступiць канец часоў.
   - Гэта значыць ён не наступiць нiколi, - усмiхнуўся некалi другi чалавек у дзяржаве.
  
   14.
   Нiхто не чакаў, што хваляваннi ў Беларусi пачнуцца з Брэста - спакойнага буржуазнага мястэчка, увесь прыбытак жыхароў якога заўсёды будаваўся на беднаце беларусаў i багаццi палякаў. Суседзям вывозiлi i ўцюхвалi ўсё, што на радзiме было або дзяржаўным, або танным, а сваiм прывозiлi "дэфiцыт" (бытавую i кампутарную тэхнiку, машыны, каву, адзежу i абутак). Берасцейцы ўсё выдатна ведалi пра дэмакратыю i свабодны рынак у Еўрапейскiм звязе, менавiта таму нiколi не выступалi супраць свайго "саўка", якi, выступаючы дысанансам, так спраўна забяспечваў iхнi гандлёвы заробак. Калi б былi ў краiне еўрапейская дэмакратыя i нармалёвы рынак, кошты, не дай бог, маглi бы зраўняцца, дэфiцыт знiкнуць, i шматлiкiм берасцейцам прыйшлося бы пайсцi працаваць.
   Але першы выбух адбыўся менавiта там, хоць i па дурасцi.
   Калi, як чарвякi пасля дажджу, з-за часовых цяжкасцяў у краiне павылазiлi маргiнальныя элементы з апазiцыйнай iстэрыяй, спецслужбы адрэагавалi iмгненна i жорстка. Псiхапатаў вылiчалi, прэвентыўна затрымлiвалi i адпраўлялi ў суды. Звычайна суды, атрымлiваючы справы з асобай пазнакай, неадкладна выносiлi такiм злачынцам абвiнаваўчы прысуд незалежна ад таго, што апазiцыянеру iнкрымiнавалi (а гэта залежыла толькi ад фантазii "педагагiчных аддзелаў" КДБ i МУС). Пры гэтым адмысловыя пазнакi дыктавалi суддзям тры магчымыя варыянты прысуду: "педагагiчны" - гэта значыць мiнiмальнае пакаранне ў абмен на абяцанне кiнуць антыдзяржаўную дзейнасць, "стандартны" - сярэдняе пакаранне i "па поўнай" - максiмальная санкцыя па артыкуле з утрыманнем у найгоршых умовах. Гэта было заведзена яшчэ ў канцы мiнулага стагоддзя. Нават затрыманыя бунтары, разумеючы непазбежнасць абвiнаваўчага прысуду, пачыналi супрацоўнiчаць з судаводствам. Незалежную адвакатуру лiквiдавалi тады ж, калi ўвялi сiстэму адмысловага судаводства, i таму абаронца, прызначаны мiнюстам, абавязаны быў угаварыць абвiнавачанага прызнаць сваю вiну ў абмен на "педагагiчны" прысуд i потым сачыць, каб на працэсе абвiнавачаны не замiнаў суддзi. Усё працавала выдатна.
   Але ў Брэсце здарыўся збой. Затрымалi маладога апазiцыянера, якога абвiнавацiлi ў нелегальным карыстаннi iнтэрнэтам, абразлiвых для дзяржавы каментарах у сацыяльных сетках i ў перапiсцы з некаторымi польскiмi палiтэмiгрантамi. Iнкрымiнавалi яму дробны крадзеж: супрацоўнiкi МУС "знайшлi" ў яго чужы мабiльны тэлефон. Вырашылi даць "стандарт" - год-паўтара ў калонii. Гэта па-боску, бо маглi знайсцi наркотыкi i ўлупiць гадоў сем-восем.
   Але нечакана суд яго апраўдаў. Гэта беспрэцэдэнтная за паўстагоддзя падзея адбылася таму, што суддзя сустракаўся з паненкай, пляменнiкам якой быў гэты боўдзiла. Высветлiлася, што хлапчук праз некалькi тыдняў мусiў ехаць на вучобу ў Вiльнюс ў адзiн з эмiгранцкiх беларускiх унiверсiтэтаў, мама ўжо заплацiла за гэта немалую суму, i садзiцца ў турму яму было нiяк нельга. Ужо цяжка сказаць, якiмi метадамi пераканання карысталася яго жанчына, але на паседжаннi суддзя нечакана запатрабаваў агледзець скрадзены тэлефон. Ён узяў яго ў рукi, адкрыў вечка i выявiў, што яна была маркiраваная пячаткай спецаддзелу МУС, мела iнвентарны нумар i iмя супрацоўнiка, за якiм гэты тэлефон быў замацаваны. Выявiлася, што гэта той самы опер, якi i знайшоў тэлефон. Апазiцыянера апраўдалi за адсутнасцю складу злачынства. Маладому валацугу пашчасцiла выслiзнуць у Польшчу да таго, як на яго "павесiлi" новую справу, i адтуль ён ад усёй душы публiчна падзякаваў суддзi за прынцыповасць.
   Гэта выклiкала грандыёзны скандал. У сталiцы ўчынак суддзi палiчылi дэмаршам i парушэннем усiх законаў судзейскай этыкi. Яго тут жа змяшалi з брудам ва ўсiх рэспублiканскiх СМI, аб iм як аб iдыёце выказалiся старшыня Вярхоўнага суду Заходняй Беларусi, генеральны пракурор i сам прэзiдэнт Георгiй Аляксандравiч. Натуральна, прэзiдэнт неадкладна загадаў адхiлiць суддзю ад пасады.
   Затое апазiцыйныя СМI, польскiя тэлеканалы i газеты выйшлi з велiзарнымi перадавiцамi ў абарону гнанага суддзi. Яго звалi "героем", "сумленнем нацыi", "iдэалам суддзi", хоць да гэтага ён дзясяткi разоў саджаў апазiцыянераў па гэткiх жа сфабрыкаваных абвiнавачваннях. Яго падтрымалi лiдэры Еўразвяза, прэзiдэнт Амерыкi згадаў яго ў сваёй прамове ў пасляваенным Тэгеране. Яму неадкладна адкрылi польскую вiзу, хоць усiм беларускiм суддзям уезд у Еўразвяз быў даўно забаронены. Хутчэй за ўсё, яго бы пасадзiлi, але раптам адразу два брэсцкiя суддзi падтрымалi калегу. Адзiн з iх вёў рэзанансную палiтычную справу i ўзяў самаадвод, распавёўшы, што яно змяшчае сфальсiфiкаваныя доказы. Другi прагаласаваў супраць пазбаўлення суддзi статусу на дысцыплiнарнай калегii i запiсаў у рашэнне "адмысловае меркаванне", у якiм фактычна апраўдаў калегу. Далей хтосьцi "злiў" iнфармацыю аб рэальнай колькасцi спраў, якiя праходзiлi па "адмысловаму судаводству".
   Завадатара судзейскага бунту паспрабавалi затрымаць, але ён схаваўся ў польскiм консульстве. На яго абарону выйшлi дзясяткi чалавек, сваякi якiх былi такiм чынам асуджаныя. Яны патрабавалi перагляду прысудаў i праўды.
   I суддзяў, i пацярпелых ад судовай сiстэмы людзей нечакана падтрымаў малодшы сын першага прэзiдэнта - Мiкалай. Ён ужо знаходзiўся ў Беластоке. Ён асудзiў ужыванне братамi выбарчага правасуддзя i сказаў, што ўсе такiя прысуды павiнны быць адменены.
   У адказ Георгiй абвясцiў усё гэта iнтрыгамi польскай прапаганды i спецслужбаў. Каб пакараць мяцежны горад, дый ўсё прымежжа, якое яму спачувала, Георгiй нечакана падпiсаў указ аб замене пашпартоў. Ранейшыя пашпарты Рэспублiкi Беларусь станавiлiся несапраўднымi для выезду за мяжу, таму што зараз трэба было аформiць пашпарт Заходняй Беларусi. Натуральна, гэта анулявала ўсе дзейсныя вiзы. Далей ён зрабiў тое, што не раз у такiх выпадках ужываў яго бацька - нечакана абвясцiў персонамi нон-грата ўвесь дыпламатычны персанал польскiх мiсiй. Пасольствы i консульствы ў Гароднi i Бярэсцi часова зачынiлiся, i атрымаць вiзу было немагчыма. Брэсцкi гандлёвы бiзнэс устаў. У горадзе пачалася панiка. Гнаныя суддзi схавалiся.
   I тут здарылася самае дзiўнае. У Брэсце нечакана з'явiўся Коля - малодшы сын прэзiдэнта, якi ўсё яшчэ быў фармальным амбасадарам беларускiх дзяржаў у Еўразвязе. I не простым, а з велiзарным штатам аховы i фантастычнай сумай грошай, якiмi ён пачаў шчодра дапамагаць усiм берасцейцам, якiя засталiся без сродкаў да iснавання. За дзень ён раздаў больш мiльёна даляраў без усякiх распiсак i абавязкаў, i горад узрадаваўся. Мiлiцыя разгубiлася - усёткi родны брат прэзiдэнта - значыць, недатыкальны. Мiкалай тут жа выдаў велiзарныя прэмii ў некалькi дзясяткаў тысяч даляраў усiм мiлiцэйскiм i вайсковым начальнiкам. Ад нечаканасцi яны грошы ўзялi, а на наступны дзень зразумелi, што зараз павязаныя з Колем гэтым службовым злачынствам.
   Георгiй паслаў спецатрад КДБ разрулiваць сiтуацыю, але было позна. Гараджане выйшлi на цэнтральны пляц i шчыльным кальцом атачылi свайго новага любiмага лiдэра, ў якiм убачылi шчодрасць i справядлiвасць старога прэзiдэнта з аднаго боку, i еўрапейскi далягляд з другога. Кдбэшнiкаў Георгiя павязалi. Гнаныя суддзi выйшлi на плошчу да Колi i нечакана абвясцiлi, што юрыдычна падзел Беларусi быў не дааформлены, а прызначэнне прэзiдэнтамi Георгiя i Аляксандра не прайшло неабходныя працэдуры i супярэчыць канстытуцыi. Яны прадэманстравалi таўшчэзнае юрыдычнае заключэнне на гэтую тэму. Такiм чынам, адзiным легiтымным кiраўнiком краiны дэ-юрэ заставаўся першы прэзiдэнт. Ну альбо той, каго ён прызначыць сваiм прадстаўнiком. Захад ў асобе спiкераў Рады Еўропы, ПАСЕ, АБСЕ i НАТО неадкладна заявiў, што прызнаюць хаўрус "Коля - стары прэзiдэнт" у выпадку, калi яны вернуць рэальную ўладу. Расея прамаўчала.
   Навiна аб вяртаннi Колi "на белым канi" i яго неверагоднай шчодрасцi i справядлiвасцi iмгненнем распаўсюдзiлася па ўсёй былой краiне. Падтрымка старэйшых братоў падала катастрафiчна. Людзi сталi рэальна абмяркоўваць Колю як адзiны шанец выкараскацца з палiтычнага i эканамiчнага крызiсу. Георгiй разумеў: каб "скалупнуць" юнака з Брэста, фактычна, прыйдзецца развязаць грамадзянскую вайну. Дзве дывiзii пад Гародняй i полк АМАПа былi гатовы выступiць на марш. Раман, не ўсведамляючы маштабу падзей, зларадна пасмейваўся з праблем старэйшага брата. Ён думаў, што перамогшы Георгiя, Коля спынiцца, а дамовiцца з iм будзе лягчэй...
   Усю гэтую iнфармацыю чытаў стары старшыня КДБ ў аналiтычнай цыдулцы, якую яму прынесла Ганна - кiраўнiк Камiтэта дзяржаўнай бяспекi Ўсходняй Беларусii. Генерал быў на пасадзе апошнi тыдзень. У пятнiцу яго ўрачыста адправяць на пенсiю. Ён прагартаў цыдулку i адклаў. Ён i так усё ведаў.
   - А я iм казаў, не чапайце бацьку, не зневажайце старога. Не давядзе гэта да дабра, - усмiхнуўся генерал. - Зараз локцi кусаюць. Быў бы тата пад бокам - нiчога бы гэтага не здарылася. Нi ў эканомiцы, нi ў палiтыцы... А я прасiў, малiў i Рому, i Гошу - падумайце, дайце яму тое, што ён жадае. Сто чалавек, дык сто... Пашануйце старога. Не драбязнiцеся. Зэканомiце капейку, а рубель страцiце. Што яны мне адказалi? Не лезь, стары казёл, у нашы сямейныя справы... Нiякай дапамогi ўпартаму! Хай, маўляў, задушыцца сваiм гонарам... А зараз хто яшчэ задушыцца.
   Ён кiўнуў на яе даклад.
   - Так, сiтуацыя ўскладняецца, - пагадзiлася Ганна. - Дзякуй богу, не ў нас, а на Захадзе. Хто ў iх там працуе ў КДБ? Смецце... Тыя, каго я не ўзяла да сабе. Вось i празяпiлi. Хай "заходнiкi" расхлёбваюць.
   - Не "заходнiкi" - беларусы, - паправiў яе стары. - Браты нашы. Сябры. Нашы людзi... Беларусы... I вось убачыш, калi яны сербануць - сербанем i мы.
   - Трэба не дапусцiць фатальных наступстваў, - сказала генерал-маёр.
   - Ганна, табе даверуся. Як самаму блiзкаму чалавеку, як лепшай вучанiцы, як амаль дачцэ...
   Ён уздыхнуў i жэстам прапанаваў ёй прысесцi. Ганна села насупроць яго i прыгатавалася слухаць.
   - Гэта я дапамог Колi перасекчы мяжу. Яму i ягоным людзям. I я дапамог пасланцу старога з iм сустрэцца яшчэ ў Беластоке.
   Ганна здзiўлена глядзела на старога генерала. Яе непрыемна кальнула, што гэты амаль пенсiянер распавядаў ёй аб рэчах, якiя ёй належыла ведаць па абавязку службы. Але яна не ведала. Ён абхiтрыў усiх.
   - Што? Здзiўлена... Ёсць яшчэ порах у парахаўнiцах. I гэты порах спатрэбiцца. Вось тут, Ганна, - ён паказаў на жоўты пакет на сваiм стале, - лiст ад Колi. Тут ён дзякуе мне i згаджаецца на тое, каб бацька вярнуўся ва ўладу i аднавiў краiну, а братоў адхiлiлi ад кiравання. Рашэнне прынята. I сёння я еду да старога, у Шклоў, каб угаварыць яго прабачыць малодшага сына i выступiць з iм адзiным фронтам...
   - Вы падтрымалi апазiцыю? - спытала яна.
   - Што, Ганнушка, у галаве не ўкладваецца? Дзейсны старшыня Камiтэта дзяржаўнай бяспекi падтрымаў мяцеж, "пятую калону"? - ён засмяяўся, нiбы гэта было нейкае яго таемнае свавольства. - Чэкiст не можа падтрымаць апазiцыю. Чэкiст на службе ў дзяржавы. На службе ўлады. Адданы сабака. Цэрбер. Але калi ўлада здурэла? Калi ўлада знiшчае дзяржаву, якую ёй даручылi? Калi ўлада знiшчае сам камiтэт? Хто тут павiнен умяшацца, як не мы...
   Ганна не ведала, што на гэта адказаць. Але нават яе, чалавека сучаснага i цынiчнага, здзiўлялi моц i адвага гэтага генерала. Хоць што яму ўжо было губляць, ў ягоныя семдзесят з гакам?
   - У мяне ёсць некалькi дзён да адстаўкi, але пакуль я старшыня камiтэта, усё павiнна вырашыцца ў гэтыя днi, - цвёрда сказаў ён. - Лiст я замыкаю ў сейфе на той выпадак, калi са мной нешта здарыцца... Тады ты, Ганна, давядзеш справу да канца. Табе адной давяраю. Вернеш краiну, вернеш ёй героя, любiмага бацку... Там ўсё напiсана.
   - Я апраўдаю ваш давер, таварыш генерал, - проста сказала Ганна i доўгiм позiркам паглядзела на лiст.
  
   15.
   Спецпасланец з цяжкасцю адчынiў дзверы кароўнiка i ўпусцiў унутр старога прэзiдэнта i прэс-сакратара. Ён азiрнуўся: прырода шалела, у дадатак да ледзянога ветра пачалася навальнiца, пайшоў лiвень.
   Усярэдзiне на здзiўленне было суха. Чутны быў гучны пошчак дажджу, якi барабанiў па бляшаным даху. Вокны ўспыхвалi сiнiмi маланкамi.
   - Таварыш прэзiдэнт, вы змакрэлi? - спытаў былы кiраўнiк адмiнiстрацыi.
   - Ты думаеш змакрэць - вялiкае гора? - усмiхнуўся стары. - Тая бура, якая ў мяне ўсярэдзiне, значна страшней за навальнiцу звонку. Там, усярэдзiне ўсяго, мокра i агiдна... Там град i вiхраслуп... Як можна быць такiмi няўдзячнымi? Я разумею, я ўжо дастаў вас усiх гэтым пытаннем. Я задаў яго, мусiць, тысячы разоў... Але я праўда, не разумею... Я так iх любiў. Я - тата. Я - бацька. А гэта мае дзеткi... Гэта ў галаве не ўкладваецца... Гэта зводзiць з розуму...
   - Пацешнае мястэчка, - пракаментаваў прэс-сакратар.
   - Я памятаю. Тут быў кароўнiк. Сто племянных галоў стаялi, - стары прэзiдэнт на хвiлiнку забыўся на свае пакуты. - Я iх памятаю пагалоўна. Вось тут стаяла Зорка, там - Кiлбаска. Яе на каўбасу мы i пусцiлi. Тут Чарнушка, тут - Танюшка. От давала малака, рэкардсменка была! Добрая была карова, малочная... Вось такое вымя... Якi гэта год быў? 1988? 89?
   Былы кiраўнiк адмiнiстрацыi i прэс-сакратар пераглянулiся.
   - У вас выдатная памяць для адстаўнiка, - канстатаваў прэс-сакратар. - Гэта добра, яна вам спатрэбiцца... Пэўна, у хуткiм часе вы будзеце адзiны чалавек, якi памятае, што ў Беларусi амаль паўстагоддзя быў першы прэзiдэнт...
   - Не адзiны! - раптам харкнуў хтосьцi з цёмнага кута. Усе азiрнулiся. У велiчэзным кароўнiку быў яшчэ адзiн чалавек апроч iх.
   - Выйдзi, - загадаў спецпасланец, аўтаматычна закрыўшы сабой старога прэзiдэнта.
   Усе знерухомелi. З цёмнага закутку з'явiўся чалавек. Яго нiхто не пазнаў, хоць ён ведаў iх усiх i не раз сустракаўся ў мiнулым. Гэта быў Мiкiта, яшчэ зусiм нядаўна - палкоўнiк дзяржбяспекi i другi чалавек у Камiтэце дзяржаўнай бяспекi Рэспублiкi Беларусь. Аблiчча яго было знявечана кiслатой да непазнавальнасцi. Раны зажылi, але пакiнулi глыбокiя шнары. Кiслата спалiла нервы твару, так што аблiчча перакрывiла. Скiвiцы закрывалiся няшчыльна, i гаварыў ён трохi шапяляючы. Ад пароў салянай кiслаты, якiя абпалiлi насаглотку i звязкi, змянiўся i голас. Ён больш хрыпеў, чым гаварыў. Апрануты ён быў, як будаўнiк: у шэрыя брудныя штаны, майку i спяцоўку.
   Гэта быў дзiўны факт: першы прэзiдэнт Беларусi i дзяржаўны злачынец, якi знаходзiўся ў вышуку, апынулiся раптам ў адным кароўнiку. Здарылася гэта воляю лёсу, якi правёў Мiкiту ў апошнiя месяцы па складаным шляху.
   Мiкiце прыйшлося збегчы з Менска. Чалавекам з гэткiм тварам i без дакументаў рана цi позна зацiкавiлiся бы праваахоўныя органы. Нават у смуродным мурашнiку менскiх сацыяльных мiкрараёнаў, дзе людзi жылi адно ў аднаго на галовах, а па вулiцах хадзiлi бокам, таму што ўсё было загрувашчана аўтахламам, доўга хавацца было немагчыма - хто-небудзь абавязкова бы стукануў.
   Ён перасёк кальцавую аўтадарогу праз падземны пераход, якi вёў на рынак у Малiнаўцы. Адтуль на спадарожцы даехаў да Койданава, дзе ўладкаваўся грузчыкам да прыватнага прадпрымальнiка, якi гандляваў вокнамi. Кожны дзень ён цягаў цяжкiя вокны i шклопакеты, каб зарабiць трохi грошай. Твар мiж тым запалiўся, i паўстала рэальная небяспека гангрэны. Звычайныя сродкi з аптэкi: ёд, перакiс вадароду, болесуцiшальнае - не дапамагалi. Прадпрымальнiк аказаўся добрым чалавекам. У яго была сваячка на Гомельшчыне, яна працавала ў адной з лякарань у чарнобыльскай зоне. Ён падахвоцiўся прыстроiць Мiкiту туды на лячэнне, але для гэтага трэба было перасекчы мяжу памiж Заходняй Беларуссю i Ўсходняй Беларусiяй. Прадпрымальнiк адвёз Мiкiту ў Жыткавiчы, на поўдзень краiны, дзе былы чэкiст перасёк лес i выйшаў з краiны Георгiя ў краiну Рамана.
   Лякарня ў Хойнiках была паўпустая. Большасць жыхароў раёна памiралi ад рака, таму маладыя людзi iмкнулiся з'ехаць адгэтуль любым коштам. За паўстагоддзя ў гэтых краях насельнiцтва паменшылася на тры чвэрцi. Старых па загаду Беларускага мiнздрава бралi на койкi толькi ў самых крайнiх выпадках - занадта ўжо з iмi было клапотна i дорага. Бракавала лекараў, лекаў, а дарагое абсталяванне, набытае яшчэ ў пачатку стагоддзя на грошы мiжнародных арганiзацый, даўно прыйшло ў непрыдатнасць. Лекi ўжывалi выключна вырабленыя ў рамках праграмы iмпартазамяшчэння, i дапамагалi яны не заўсёды. Любую дабрачынную дапамогу з Захаду даўным-даўно забаранiлi.
   Мiкiта праляжаў там некалькi тыдняў. Яго абколвалi пенiцылiнам, каб спынiць запаленне. Некалькi дзён ён качаўся ў трасцы i трызнiў. У гэтыя днi да яго прыходзiлi дзiўныя бачаннi. Ён успамiнаў сэкс з Ганнай, яе вусны, яе палкi шэпт... Ён уяўляў сабе ворагаў, якiя распачалi яго цкаванне, забралi ўсё, што ў яго было: амерыканскiя цэрэушнiкi, апазiцыйныя прахвосты, карупцыянеры з МУС, мытнi, пракуратуры... Iх сытыя, тупыя мызы. Ён бачыў, як два браты - новыя прэзiдэнты - удзельнiчаюць у распусных оргiях, займаючыся то групавым сэксам з Ганнай i вядомымi беларускiмi поп-спявачкамi, то кровазмяшальным мужаложствам. А пасля оргii ўносiлi засмажанае цалкам цела старога прэзiдэнта на троне з бульбы. I ўласныя дзецi, задаволiўшы свае вычварныя жаданнi, пачыналi лiтаральна жэрцi свайго бацьку... Гэта было брыдка... Мiкiта кiдаўся на старым бальнiчным матрацы, так што лекарам прыходзiлася марнаваць дарагiя заспакойлiвыя прэпараты. Але хвароба яго адпусцiла... Раны пачалi гаiцца. Апёкi - зарубцоўвацца. Тэмпература спала...
   Мiкiта пачаў думаць аб будучынi. Быў варыянт перабрацца ў Расею або на Ўкраiну. Але гэта значыла назаўжды страцiць надзею на рэабiлiтацыю свайго iмя, на пакаранне тых падонкаў, якiя яго так жорстка падставiлi. Гэта значыла здацца, а ён не мог здацца, таму што чэкiсты нiколi не здаюцца.
   У ягонай палаце, больш падобнай на турэмную камеру з сiнiмi аблупленымi сценамi, былi два ложкi. На другую ў парадку выключэння паклалi старую жанчыну з ракам шчытападобнай залозы. Яна была самотная, жыла ў пакрыўленай хаце i ад слабасцi ўжо не магла палiць у печы. У такое надвор'е яна бы памерла ад холаду, але глаўўрач злiтаваўся над ёй i дазволiў памерцi ў лякарнi. Лекi на яе не марнавалi, а за ежу i электрычнасць яна аддавала ў лякарню сваю пенсiю. На тым i дамовiлiся.
   Старая аказалася з гуморчыкам. Яна спявала яму мацюкальныя прыпеўкi i распавядала аб жыццi. Ёй было 93, i нарадзiлася яна ў 1948 годзе. Бабуля не спяшалася памерцi, але i за жыццё не чаплялася. Яна ўразiла Мiкiту тым, што так проста i слушна сфармулявала самае галоўнае пытанне для краiны, пытанне, якое на вызначаным этапе мучыць кожнага беларуса, менавiта беларуса - нi лiтоўца, нi паляка, нi амерыканца, нi расейца, нi кiтайца. Пытанне без адказу. Гэта пытанне: завошта? Што такога мы зрабiлi, што нам перападаецца гэтулькi пакут? Чым мы заслужылi няшчасцi i цяжкасцi? Для чаго патрэбныя ўсе гэтыя бясконцыя выпрабаваннi болем i пакутамi? Завошта?
   Кожную ранiцу яна пачынала з гэтага галоўнага пытання, адносячы яго нават не да сваёй хваробы, а хутчэй да самых розных падзей у сваiм жыццi. Да смерцi яе сыноў: аднаго ад алкагалiзму, другога задушыла трактарам. Чым я заслужыла, пытала яна, каб усё жыццё пражыць у лядашчай хацiнцы без туалета, без апалу, устаючы ў пяць ранiцы, каб улетку пакармiць скацiну, а ўзiмку iсцi за дровамi, каб прапалiць старую, патрэсканую грубку? Завошта ёй гэтае жудаснае цёмнае жыццё без прасвету? Чым заслужыла яна гэтую галечу i адзiноту? Сумленнай працай на працягу шасцiдзесяцi гадоў? Дабрынёй? Сумленнасцю? Бабуля плакала, а затым па-фiласофску заўважала: а чаго яшчэ чакаць, калi ўся краiна так... Колькi нi працуюць беларусы, колькi нi трываюць пакут, колькi нi праходзяць выпрабаванняў, колькi нi любяць сваю ўладу, у вынiку непазбежна застаюцца ля разбiтага карыта. Ну павiнна ж быць хоць нейкая ўзнагарода за гэткiя пакуты?
   Мiкiта слухаў яе i, здаецца, кожным абпаленым кiслатой нервам адчуваў яе страшную праўду. I сам не спаў начамi, мучачыся гэтымi ж пытаннямi... Як жа так? I апазiцыйную гiдру дадушылi, i Захад перамаглi, i Расею, i працавалi, i служылi верай i праўдай дзень i ноч, i не кралi, i заводы адбудоўвалi, i хаты, i палi засявалi, i зноў гэтыя выпрабаваннi галечай, болем, стратамi... Iзноў усё жыццё ламаецца, завошта? Iзноў усё ляцiць у пекла... Завошта?
   Ён зразумеў, што гэтае галоўнае пытанне паўстала i перад былым прэзiдэнтам, i перад сотнямi яго наблiжаных, якiх выкiнулi на вулiцу, i перад усiмi яго сынамi, i перад падданымi... Нiхто не хацеў гэтага жаху, як нiхто не хоча ледзянога ветру i граду, а яны ўсё роўна абвальваюцца на нявiнныя галовы кожны божы год...
   Мiкiта зразумеў, што калi думаць аб гэтым сур'ёзна, можна звар'яцець. Ён стаў мроiць аб самагубстве. План быў просты: купiць у лекара некалькi ампул моцнай анестэзii, заснуць i не прачнуцца. I хай усе астатнiя, уся Беларусь пакутуе колькi заўгодна, яго асабiстыя пакуты скончацца. Бабуля нейкiм сваiм старажытным, матчыным нюхам усё зразумела. Яна перастала задаваць сваё пытанне ўслых, хоць слёзы ў яе вачах i дрыготкiя каравыя рукi сведчылi аб тым, што яно працягвае мучыць яе шторанiцы... Затое яна зацягнула млявыя, лiрычныя песнi, якiя ў мiнулым стагоддзi спявалi нявесты на Магiлёўшчыне... Успомнiла шмат смешных гiсторый з вясковага свайго жыцця: як сваталiся да яе, да ўдавы, "прымакi", як любiла сваю казу, якiя былi дзяўчыны ў тыя далёкiя савецкiя часы, як знаёмiлiся, кахалi, жанiлiся, весялiлiся... I яшчэ распавяла яна яму пра месца, дзе нават цяпер спакойна, як у запаведнiку. Туды не даходзяць хвалi людскiх узрушэнняў, таму што там амаль нiкога не засталося. Там няма нi мiлiцыi, нi КДБ. Там не знойдуць i не крануць. Яна распавяла яму пра "Гарадзец".
   Ён з'ехаў з лякарнi, калi бабуля памерла. Лекар дала яму ў дарогу мазь Вiшнеўскага, два пачкi анальгiну i трохлiтровы слоiк бальнiчнага супу. Калi Мiкiта прыехаў у закiнуты калгас, ён адразу адчуў бяспеку i заспакаенне. Ён стаў жыць у кароўнiку за старым вiнаграднiкам, у закуточку з буржуйкай i мыйнiкам. Без тэлевiзара, радыё i газет. Толькi зрэдку ў снах да яго прыходзiла бабуля, пiла з iм гарбату, плакала i пытала: завошта?
   - Ну i вырадак. Цябе так змардавалi твае сыны? - спытаў стары прэзiдэнт. - Гэта цяпер вельмi распаўсюджаная сiтуацыя... Але для гэтага спачатку трэба iх зрабiць прэзiдэнтамi...
   Мiкiта прамаўчаў.
   - У яго няма сыноў, я думаю, - сказаў былы кiраўнiк адмiнiстрацыi. - Сябрук, ты хто?
   - Васька, - адказаў Мiкiта, сарамлiва апусцiўшы вочы.
   - Ты тутэйшы?
   - Угу.
   - Гэта вiдаць, - з'едлiва сказаў прэс-сакратар. - Бухаеш?
   - А шо яшчэ дзелаць? - адказаў Мiкiта, iмiтуючы манеру мясцовых забулдыг.
   - А было бы нядрэнна, - сказаў прэс-сакратар, шматзначна на яго паглядзеў i паказаў на шыю. Мiкiта падлiзнiцкi кiўнуў i жэстам паказаў на свой закуточак.
   У закутку было значна цяплей: весела патрэскваў агонь у буржуйцы, i скрозь шчылiны ў яе бляшаных баках мiгацелi яркiя памяранцавыя агеньчыкi. У пакойчыку без адзiнага акна стаяў тапчан, стол i лава, вядро з дровамi i вядро-пiсуар. Мiкiта дастаў з-за тапчана бутэльку таннага пладовага вермуту.
   - Стаканаў няма, - сказаў Мiкiта.
   - Нiчога, мы сёння так... Без пратаколу, - адказаў прэс-сакратар, прагна гледзячы на бутэльку.
   Мiкiта зубамi вырваў пластмасавы корак. Пах брагi iмгненна запоўнiў пакой. Мiкiта паглядзеў на гасцей i працягнуў бутэльку старому.
   - Глынiце, таварыш прэзiдэнт, - падбадзёрыў былога кiраўнiка спецпасланец. - Вам трэба сагрэцца.
   Стары прэзiдэнт узяў бутэльку, паглядзеў на яе. Ён успомнiў, як шмат разоў спрабаваў перамагчы п'янства на сяле, як забараняў гэтае таннае пойла, але ўсё дарэмна. Народ на сяле спiўся. Альбо з'ехаў. Працаваць больш не было каму, таму i прыйшлося лiквiдаваць адзiн калгас за другiм, далучаць абяскроўленыя гаспадаркi да тых, дзе яшчэ цяплiлася жыццё, закрываць аграгарадкi. Стары паднёс бырла да рота i зрабiў шчодры глыток. Упершыню за доўгi час хваля цеплынi i саладосцi заклекатала, успенiлася ў роце старога i панеслася па жылах ад горла ўверх i ўнiз, праз грудзi ў жывот, па руках i нагах, да здранцвелых пальцаў. Ён схамянуўся i з асалодай выдыхнуў. У гэтую секунду ён раптам зразумеў усiх тых рабацяг, якiя пасля цяжкага, рабскага дня на заводзе або ў полi за мiзэрную зарплату бягуць з бутэлькай чарнiла на завуголле i робяць гэты глыток, каб хоць на секунду адчуць радасць жыцця, каб адпусцiла тая тужлiвая стомленасць i тупая бессэнсоўнасць, якая i складае iхняе жыццё. I прэзiдэнта таксама адпусцiла. Стары ўсмiхнуўся i перадаў бутэльку прэс-сакратару. Той праглынуў i прысмактаўся да рыльца бутэлькi, як вампiр, якi пасля стогадовага сну п'е кроў з немаўляцi. Былы палiтычны аглядальнiк зараз выжлукцiў паўпляшкi. Ён перадаў рэшткi былому кiраўнiку адмiнiстрацыi. Службовец паглядзеў на бутэльку, але пiць не стаў. За сваё жыццё ён паспрабаваў, здаецца, усе самыя экзатычныя напоi: яму дарылi найдаражэйшыя каньякi, шматгадовыя вiны i вiскi, лiкёры... Яму было сорамна за тое, што прыйшлося дайсцi да гэтага. Ён аддаў бутэльку Мiкiце.
   - Гэта табе, Васька, за гасцiннасць, - сказаў ён. - Пi, сябрук.
   Мiкiта кiўнуў i адсёрбнуў. З яго рота, якi не закрываўся, пацякло.
   - Усёткi сыны ў гэтага Васькi ёсць. Хто яшчэ можа так здзекавацца з чалавека, акрамя ягоных дзяцей? - сказаў стары прэзiдэнт больш спакойна. - I заслужыў! Бацька вiнаваты, што iх спарадзiў. Хто ведае, можа быць i я бы таптаў i помсцiў свайму бацьку, калi б ведаў, хто ён. Але ён, як гэта ўласцiва цыганам, прадчуваў такую непазбежнасць, таму i знiк... Ён быў мудрэйшы за мяне. Таму што мудрасць, гэта калi ты прадбачыш да якiх бед вядуць твае добрыя намеры...
   - Мяне чалавек, якi быў мне за бацьку, задумаў знiшчыць, пасадзiць. Але я збег, - ў адказ на шчырасць прэзiдэнта сказаў праўду i Мiкiта.
   - Ого-го!... Усiх пацягнула на споведзь, - развязна пракаментаваў прэс-сакратар. - Выдатна. Вар'яцець, дык усiм разам! Я таксама вам скажу, калi ўжо распачалася такая п'янка.
   У пацверджанне сваiх слоў ён выхапiў з рук Мiкiты бутэльку, глынуў чарнiла i, гучна рыгнуўшы, працягнуў:
   - Ёсць дзве рэальнасцi! Адна вось тут, кароўнiк, дзе мы смокчам барматуху: я, генiй тэлебачання i тэатру, наш першы прэзiдэнт, якi паўвека трымаў усiх за горла, спецпасланец, учора - дворнiк, пазаўчора -- кiраўнiк. I Квазiмода, кiмсьцi не дабiты ... Выдатная каманда, я скажу. Калi вы пачыналi, прэзiдэнт мой, вы пачыналi тут жа, ў "Гарадцы", i з гэткiм самым кантынгентам. Кружок замкнуўся. Але ёсць яшчэ рэальнасць, якую я ствараў гадамi. Рэальнасць, у якой "Дажынкi", шчаслiвыя i чыстыя сяляне. Рэальнасць з Усебеларускiм сходам, калi Палац Рэспублiкi вiруе найлепшымi людзьмi краiны, якiя, злiўшыся ў экстазе, ўслаўляюць лiдэра. Дзе на парадзе Перамогi бацька з сынам - дзiцём бялявым у мундзiры генерала, вiтаюць войска! Рэальнасць фантастычнага прагрэсу. Адсоткаў пяць, не, сем, а лепш ўсе восем. Штогод! Рэальнасць небывалай грамадскай справядлiвасцi i рая, дзе, як пры камунiзме, ўсё бясплатна: лякарнi, адукацыя, жыллё! I ўсе народы тут квiтнеюць у братэрстве, але, у той жа час, тут не занадта многа чорных! Зялёны i чырвоны свет! I шчасце! I любоў! - ён зрабiў паўзу i дадаў зусiм iншым тонам. - Шчыра кажучы, вельмi хочацца з гэтай першай рэальнасцi зноў вярнуцца ў другую... Вельмi хочацца...
   Нiкому не прапанаваўшы, прэс-сакратар дапiў вермут, сеў да буржуйкi i ўтаропiўся на агонь. На ягоных вачах выступiлi слёзы... Вусны задрыжалi. Прэзiдэнт таксама расчулiўся.
   Былому кiраўнiку адмiнiстрацыi было што паведамiць яму, але ён маўчаў. Так было дамоўлена. Ён чакаў госця, якi зараз iмчаўся праз непагадзь сюды з Менска. Ён паглядзеў на гадзiннiк, потым на Мiкiту.
   - А чым ты займаўся да таго, як сюды прыехаў? - перавёў ён тэму.
   - Я змагаўся з благiмi людзьмi, - унiклiва адказаў Мiкiта. - Яшчэ я жыў у Менску i быў не бедны. Я хадзiў у рэстараны i нават тэатры часам. Я кахаў жанчын, i шматлiкiя з iх жадалi выйсцi за мяне замуж. Але я не даўся... Я ўвесь час iшоў далей. Я меў поспех. Я трымаў яго за хвост. Я ляцеў толькi ўверх, таму што ў мне ўсё атрымоўвалася. Я ўвесь час працаваў. А потым захварэў... Вось гэта, - ён паказаў на твар. - Змянiла ўсё. I я апынуўся тут...
   - I стаў чалавекам, - нечакана сказаў стары прэзiдэнт. - А што такое чалавек? Проста двухногая жывёла... У каровы чатыры нагi, а ў чалавека дзве. Але насамрэч яго таксама можна паставiць у боксы, толькi не ў кароўнiк, а ў чалавечнiк. I даiць, даiць, даiць... А потым пусцiць на каўбасу, як няшчасную "Кiлбаску"...
   Ён па-вар'яцку засмяяўся.
   У гэты момант да былога кiраўнiка адмiнiстрацыi на тэлефон прыйшло паведамленне. Службовец выдыхнуў з палёгкай.
   - Час вяртацца, - сказаў ён. - У нас важная сустрэча ў адмiнiстрацыi калгасу. I ты, Васька, таксама пойдзеш. Я дваццаць гадоў займаюся кадрамi ў нашай краiне. I мой нюх мне падказвае, што ты можаш спатрэбiцца...
   Спецпасланец i Мiкiта ўзялi пад рукi старога, прыкрылi яго кавалкам цэлафану i павялi скрозь непагадзь да будынку. За iмi, дзiўна прыскокваючы i выкрыкваючы бязглуздзiцу, плёўся прэс-сакратар...
  
   16.
   У гэты час чорная "Аўдзi" старшынi КДБ праехала праз кантрольны шлагбаўм. Да "Гарадца" заставалася кiламетраў дзесяць, не больш. Прыцямнела. Дождж лупiў сцяной, але кiроўца хуткасцi не змяншаў. Генерал атрымлiваў асалоду ад змрочнай прыгажосцi занядбаных шклоўскiх палёў, якiя ўспыхвалi ў выблiсках маланак... Увесь свет устаў на дыбкi супраць несправядлiвасцi i подласцi.
   Машына прыпаркавалася каля ўваходу.
   На парозе яго чакаў спецпасланец прэзiдэнта - яго даўнi таварыш. На iм быў дарагi гарнiтур, ён змянiў кашулю, туфлi зiхацелi лакам, твар быў чыста выгалены, а валасы прылiзаны гелем. Ён выглядаў так, як у той дзень, калi выступаў з трыбуны генеральнай асамблеi ААН, ганьбуючы падвойныя стандарты Захаду. "Калi народ абраў свой шлях развiцця - мiрнага i прагрэсiўнага - нiякая вонкавая сiла яго не спынiць! - заявiў ён тады ганарлiва ўсёй сусветнай супольнасцi. - Час iмперыялiзму, у якiя бы прыгожыя лозунгi яго нi апраналi - "дэмакратыя", "правы чалавека", "добрае кiраванне" - беззваротна сышло! Разглядаючы правы чалавека ў iншых краiнах праз павелiчальнае шкло, у сваiх уласных яны адмаўляюцца заўважаць iх нават у тэлескоп. Мы назiраем узмацненне беспрынцыповасцi i варварскiх метадаў у вонкавай палiтыцы, годных навучанняў самога Макiявелi!" Зрэшты, яго выкрывальная, лёсавызначальная прамова адмысловага эфекту не мела, таму што прадстаўнiкi большасцi заходнiх дзяржаў выйшлi з залы. Затое прадстаўнiкi Паўночнай Карэi, Кiтая, Iрана, М'янмы, шэрагу Афрыканскiх i Лацiнаамерыканскiх краiн i калегi з СНД, вядома, сустрэлi яго словы авацыямi. Вядома, шкада, што з тых часоў перастала iснаваць i Паўночная Карэя, ператварыўшыся ў збяднелую сельскагаспадарчую правiнцыю Паўднёвай, пасля ракетных бамбаванняў ядзерных аб'ектаў абвалiўся рэжым айятол ў Iране, адбылiся рэвалюцыi ў Казахстане i Венесуэле, на Кубе ўсю нерухомасць даўно павыкуплялi амерыканцы, ператварыўшы яе ў другое Пуэрта-Рыка. У Азii ўсё яшчэ трымаўся Кiтай, у Афрыцы -- купка дзяржаў, якiя захлыналiся ў крывi i хваробах, а таксама Балiвiя, Расея, Туркменiя i ў Еўропе - Беларусь...
   Генерал КДБ i спецпасланец па-сяброўску абнялiся.
   - Я рад, што ты прыехаў, - сказаў былы кiраўнiк адмiнiстрацыi.
   - Коля ўсё пацвердзiў, - сказаў старшыня КДБ. Спецпасланец усмiхнуўся...
   - Ну i дзякуй богу...
   - Як ён? - спытаў генерал.
   Спецпасланец уздыхнуў.
   - Прырода шалее. Людзi таксама... Але ў любым выпадку, ён будзе рады цябе бачыць. Хадзем... У нас тут, вядома, не Дразды. Усё сцiпла, але душэўна...
   Ён жэстам прапанаваў генералу прайсцi ўнутр.
   - Ты прыйшоў мяне арыштаваць? - спытаў сур'ёзна стары прэзiдэнт, калi генерал увайшоў разам са спецпасланцам у пакой адмiнiстрацыi. Пэўна, стары прэзiдэнт гэтага чакаў. - Я гатовы.
   - Мой прэзiдэнт, генерал прыехаў зусiм не за гэтым, - адказаў спецпаслнец.
   - Я прыехаў, каб вам дапамагчы, таварыш прэзiдэнт, - сказаў генерал.
   Генерал падышоў да старога, якi недаверлiва глядзеў на яго, чакаючы ад кдбэшнiка падвоху або подласцi. Стары прэзiдэнт страцiў веру ў людзей i зусiм бы не здзiвiўся, калi б гэты генерал стукнуў яго па твары альбо стрэлiў у сэрца. Але генерал раптам нiзка яму пакланiўся, узяў яго руку i пацалаваў. Стары прэзiдэнт заплакаў.
   Яшчэ больш з'яўленне старшынi здзiвiла Мiкiту. Ён уцiснуўся ў кут i знерухомеў. Генерал, вядома, не пазнаў у мурзатым вырадку свайго былога першага намеснiка. У галаве Мiкiты мiльганула шальная думка: схапiць качаргу, прыскокнуць да чалавека, якi выдаў ордэр на ягоны арышт, i праламаць яму галаву адным ударам.
   - Тут усе надзейныя людзi? Некаторых я не ведаю. Хто гэта? - паказаў на Мiкiту сам старшыня КДБ.
   - Я нiхто, - прашапялявiў ён. - Я Васька... Кароўнiкi тут догледаю. Магу драва нарубiць. Магу яму выкапаць. Плацiць нядорага, чыстая работа - бутылка. Гразная - дзве бутылкi. Васька, што скажуць, то i здзелае. Васька - настаяшчы беларус. Васька - шклоўскi. Васька ўсягда паможа.
   - Тутэйшы алколоiд, але можа быць карысны. Вырадак, але сумленны хлопец. I можа, не дурны, - сказаў былы кiраўнiк адмiнiстрацыi.
   - Гэтак мовiць, у нас лёгкi кадравы голад, - усмiхнуўся прэс-сакратар. - Карыстаемся паслугамi тых, хто прапаноўвае. А апроч таго, таварыш генерал, яшчэ месяц-другi, i мы самi такiя зробiмся. Не адчуваеце чароўны водар чарнiла, якiм мы частавалiся надоечы?
   - Прынясi гарэлкi, Васька, нам сёння трэба многае абгаварыць, - сказаў былы кiраўнiк адмiнiстрацыi.
   Стол заслалi газетамi, расклалi закуску: хлеб, сала, бульбачку, якую зварылi ранiцой, адкрылi тушонку i шпроты, паставiлi бутэльку гарэлкi i бутэльку беларускага каньяку. Стары генерал адразу паказаў, што каньяк ён не п'е. Адкрылi гарэлку.
   Першую чарку выпiлi моўчкi.
   - Мы выраджэнцы, - нечакана працягнуў стары прэзiдэнт.
   - Я хачу, каб вы ведалi, таварыш прэзiдэнт, - сказаў генерал. - Я заўсёды абараняў вас перад вашымi сынамi. I заўсёды казаў iм наўпрост, што яны здзейснiлi вялiкую памылку, калi пайшлi супраць вас. Прабачце, што не здолеў вас абаранiць адразу...
   - Мы выраджэнцы, яны - вылюдкi, - усмiхнуўся стары прэзiдэнт.
   - Так, ведаю, - кiўнуў генерал. - Праблема пакаленняў. Я вас, таварыш прэзiдэнт, выдатна разумею. Адчуў я гэта на сваёй уласнай скуры. I ледзь не звар'яцеў ад цяжкiх думак. Намеснiк мой, пляменнiк, мой Мiкiта, якi мне даражэйшы быў за сына... Якога вёў я за руку ад лейтэнанта -- аж да палкоўнiка. Якога я з даверам прызначыў пераемнiкам сваiм... Ён здрадзiў мне. Мы выявiлi змову. Але напэўна, гэта б я стрываў... Але ён здрадзiў вам! Радзiме здрадзiў. А гэткаму не будзе прабачэння... I горш за ўсё, хацеў ён згвалтаваць... А зрэшты, усё роўна, хто яна. Злачынец збег. А я яго пракляў, i расстраляў ў душы. I спадзяюся, што мярзотнiк здох... Таму што, калi не, яго знайду i закатаю.
   Увесь гэты час Мiкiта, не адрываючыся, глядзеў на свайго дзядзьку. Ён адчуваў, якая хваля нянавiсцi зыходзiла ад яго. Бачыў, як раздзiмалiся яго ноздры, як гулялi жаўлакi, як сцiскалiся кулакi. Мiкiта ўздыхнуў i апусцiў вочы. Дзядзька не меў рацыi, але цi магчыма ўсё выправiць? Немагчыма. Як пераканаць яго ў сваёй невiнаватасцi? Ужо нiяк.
   - Годзе пра благое, - сказаў былы кiраўнiк адмiнiстрацыi пасля таго, як усе выпiлi гарэлкi. - Якiя навiны? Што дзеецца ў Менску i сталiцах?
   Генерал зразумеў, што надышоў час пагаварыць аб справах.
  
  17.
   А ў гэты час у Менску на праспекце Незалежнасцi ў будынку КДБ у кабiнеце старшынi Ганна праводзiла ператрус. Яе цiкавiў сейф, а ў сейфе - лiст ад Колi. Гэты сейф быў сапраўднай праблемай. Яшчэ савецкай вытворчасцi, з грувасткiм запорным механiзмам - кампутарна ўзламаць яго было немагчыма. Спрабавалi падабраць ключ да шыфра - дарэмна. Тады Ганна загадала прывезцi з Барысаўскай калонii прафесiйнага "мядзведнiка", якi адбываў там дзевяцiгадовы тэрмiн. Яму выдалi адмысловую акустычную апаратуру, каб ён мог па гуку механiзму пачуць правiльную камбiнацыю лiчбаў. Цi то мядзведнiк за некалькi гадоў страцiў квалiфiкацыю, цi то савецкiя сейфы для вышэйшага кiраўнiцтва не "гучалi" правiльна, але i "мядзведнiку" сейф не паддаўся. Тады Ганна проста выклiкала зваршчыкаў, якiя разрэзалi метал аўтагенам. Кабiнет быў апаганены: iскрамi прапалiла шпалеры, паркет i дываны, усё было задымлена, але сваёй мэты яна дасягнула - лiст змоўшчыкаў быў ў яе ў руках.
   Ганна патэлефанавала Раману Аляксандравiчу, якi ў гэты час у канцэртнай зале "Менск" гладзеў спектакль з састарэлымi патрыярхамi расiйскай сцэны - Гошам Куцэнкам i Маратам Башаравым. На званок ён адказаў, так што ахоўнiкi прыпынiлi на некалькi хвiлiн дзеянне на сцэне. Дамовiлiся аб сустрэчы ў рэстаране "Поющие фонтаны". Наведвальнiкаў адтуль неадкладна вывелi, а да рэстаранных кухароў прыставiлi сваiх - наглядаць.
   Пасля спектакля Раман быў у добрым настроi. Ён зайшоў за кулiсы, падарыў артыстам па вялiкiм букеце кветак. Гэты настрой трохi сапсаваўся, калi артыст Куцэнка, якi не вельмi ўнiкаў у тонкасцi палiтычнай сiтуацыi ў Беларусi, пачаў доўга i захоплена ўслаўляць яго бацьку. Рома яго не даслухаў, павярнуўся i выйшаў.
   Калi Ганна паведамiла яму аб лiсце Колi, настрой зрабiўся зусiм дрэнным. Яны сядзелi ўтрох з мiнiстрам МУС i думалi, што рабiць.
   - Вось i паважай пасля гэтага старых, - сказаў ён. - Што баця, што гэты стары хрэн - брудныя скацiны i iнтрыганы. Няўдзячныя маразматыкi.
   - Фактычна, мы маем справу са змовай супраць легiтымнай дзяржаўнай улады, - сказаў мiнiстр МУС.
   - Але тут жа напiсана, што я - нелегiтымная ўлада, - паказаў Раман на лiст. - Што я зараз ужо нiхто!
   - Але ж вы самi лiчыце, што легiтымная, - важка сказала Ганна. - Гэтага суцэль дастаткова. Улада заўсёды легiтымная, пакуль яна ўлада. Нелегiтымная ўлада - гэта проста алагiчны аксюмарон. Дурасць i дэбiлiзм. I калi народ лiчыць па-iншаму, то народ проста памыляецца. I ёсць метады яго пераканаць. Страх -- гэта адзiнае пачуццё, якое прымушае людзей вырыць у тое, што кiраўнiк - гэта кiраўнiк, i яму трэба падпарадкоўвацца без размоў.
   - Ну, з гэтым праблемы няма. Народ мы напалохаем, - сказаў мiнiстр.
   - Ты правiльна паступiла, - сказаў Раман i паклаў сваю руку на руку Ганны.
   - Усёткi генерал мне давяраў... I дапамог мне па кар'еры, - сказала яна. - А я, выходзiць, яму здрадзiла.
   - А ён здрадзiў мне. I ўсёй Беларусi, - сказаў Раман. - Вiдавочна, Ганна Мiкалаеўна, вы наш самы каштоўны супрацоўнiк. Недаацэнены супрацоўнiк... Лiда ўжо старая. I таксама з мiнулых, з бацькавай каманды, можа паддацца сваiм iдыёцкiм успамiнам i пайсцi па той жа сцежцы, што i генерал. Старых будзем рэзаць пад корань. А Ганна даказала сваю адданасць, i сваю любоў. З сённяшняга дня ты, Ганна, будзеш сумяшчаць тры пасады: прэм'ер-мiнiстра, кiраўнiка маёй адмiнiстрацыi i кiраўнiка нашага КДБ.
   Ён паглядзеў на мiнiстра МУС.
   - Патрэбны цвёрдыя меры! Надзвычайная сiтуацыя патрабуе надзвычайных мер, - сказаў той нявызначана.
   - У Ганны Мiкалаеўны, напэўна, паспеў нейкi план, - сказаў Рома.
   - Так, - проста пагадзiлася Ганна. - Старых трэба забiць.
   Нават для Рамана гэта прагучала вельмi страшна. Ён паспрабаваў глынуць "Марцiнi", але падавiўся i доўга не мог адкашляцца. Мiнiстр унутраных спраў маўчаў. Ён чакаў, што скажа прэзiдэнт.
   - Забiць бацьку - радыкальная прапанова.
   - Без яго ўся канцэпцыя юрыдычнага абгрунтавання гэтага мяцяжу губляе сэнс, - сказала Ганна. - Фармальна, вяртаць уладу не будзе каму.
   - Але я тады стану бацьказабойцам, - сказаў Раман.
   - Але ж i ваш бацька жадаў вам смерцi i ўсялякiх пакут, збiраўся помсцiць, - нагадала Ганна. - Вы ўсёткi спачатку прэзiдэнт, а ўжо потым сын. I дзяржаўныя iнтэрасы павiнны стаяць над асабiстымi. Гэтаму ваш бацька i вучыў.
   - Так, мусiць, у такiм выпадку бацька бы мяне ўхвалiў, - пагадзiўся Раман. - У рэшце рэшт, ён сам так не раз паступаў... А людзi?
   - Задача ёсць - знойдуцца людзi, - сказаў Мiнiстр МУС.
   - Групу трэба выслаць сёння ж. Накрыць усю банду ў "Гарадцы" - бязлiтасна сказала Ганна.
   Ужо праз гадзiну два чорных мiкрааўтобусы з танiраванымi шыбамi выехалi на поўдзень.
  
   18.
   У будынку адмiнiстрацыi закiнутага калгасу "Гарадзец" сваю нараду праводзiлi былыя прэзiдэнт, кiраўнiк адмiнiстрацыi, старшыня КДБ, прэс-сакратар i палкоўнiк дзяржбяспекi, якога нiхто не пазнаў.
   - Колькасць прэзiдэнтаў толькi расце, - заўважыў прэс-сакратар. - Ужо трое. З Колем будзе чацвёра. А чаму б нам усiм не стаць прэзiдэнтамi? Падзелiм краiну на надзелы па пятнаццаць сотак! I кожны на сваiм надзеле прэзiдэнт! Зрэшты не, прэзiдэнт без удзячных падданых - гэта неяк недарэчна. Прыйдзецца кожнаму прэзiдэнту выдаць па вось такому Ваську.
   - А вярнуцца трэба да таго, з чаго пачалi: да аднаго прэзiдэнта ў адной краiне! - сур'ёзна сказаў былы кiраўнiк адмiнiстрацыi.
   Намёк быў больш чым празрысты, але старога прэзiдэнта, ён, здаецца, не вельмi зацiкавiў. Вiдавочна, псiхiчнае захворванне старога прагрэсавала. Ён паглядзеў на генерала.
   - Мы абавязкова павiнны ўвесцi крымiнальнае пакаранне за няўдзячнасць, - сказаў ён. - I першыя суды павiнны быць паказальнымi. Рома, Гоша, Коля - усе трое... Суд будзе ў Палацы Рэспублiкi, публiчны, з тэлетрансляцыяй на ўсю краiну... Спачатку дапытаем, што ж штурхае людзей да гэтага злачыннага пачуцця? Адкуль яно нараджаецца? Я дапытаю iх асабiста. Спачатку Гошу. З яго ўсё пачалося... Потым расследуем усе акалiчнасцi, як яны стварылi злачынную супольнасць няўдзячных сыноў. I для групы санкцыя павiнна быць стражэйшай. Правядзём экспертызы, вочныя стаўкi, пункцыю галаўнога мозгу - можа быць, гэта невядомая навуцы хвароба?
   - А калi адзiн з iх раскаяўся i жадае загладзiць вiну? Коля. Вы прабачыце? - асцярожна спытаў генерал.
   - Коля... Коля. Так, быў такi атожылак... Коля, - паўтараў стары прэзiдэнт. - Я бы паглядзеў яму ў вочы...
   - У вас будзе гэтая магчымасць, таварыш прэзiдэнт, - сказаў старшыня КДБ. - Але выязджаць трэба неадкладна. Сёння на мяжы дзяжурыць мой чалавек. Ён вас прапусцiць. Лiмузiн прыйдзецца кiнуць. Ён занадта прыкметны.
   - Ёсць "газэль", - сказаў спецпасланец.
   - Так, гэта лепш. Даедзеце да Кобрына - там чакайце. Вось адрас, - сказаў генерал. - Але марудзiць вам нельга...
   - Я бы падрамаў, - прашаптаў стары прэзiдэнт i раптам ледзь чутна зацягнуў песню. -
   "А я лягу - прылягу...
   бок гасцiнца старога...
   на духмяным пракосе...
   недаспелай травы"...
   Нешта ў гэтай песнi было пранiзлiва шчымлiвае i па-сапраўднаму хворае... Вочы яго закрылiся.
   Былы кiраўнiк адмiнiстрацыi з жалем паглядзеў на старога.
   - Зможаш яго падняць? - спытаў ён Мiкiту. Той кiўнуў. - Вазьмi яго на рукi... Трэба аднесцi яго ў машыну. Я пайду ўсё збяру.
   Мiкiта ўзяў былога прэзiдэнта Беларусi на рукi. Стары аказаўся лягчэй, чым гэта здавалася з боку...
   Калi байцы з далiкатным даручэннем заехалi ў "Гарадзец", там ужо нiкога не было. Яны абшукалi ўсе пакоi, але знайшлi толькi залатую кiтайскую мiкрахвалеўку i пустыя бутэлькi. Яны знайшлi бранiраваны пульман, але i там нiкога не было. Было прынята рашэнне абшукаць наваколлi. Зайшлi яны i на стары вiнаграднiк. Адзiн з лысагаловых байцоў у скураной куртцы ў прамянi лiхтара заўважыў на адзiнай жывой лазе апошнюю ягаду. Ён сарваў яе i з'еў.
  
   19.
   Даведаўшыся, што план Ганны правалiўся, а бацька знiк, Рома спалохаўся. На наступны дзень ён папрасiў старэйшага брата аб сустрэчы. Зараз ужо было не да гонару i не да злараднасцi. Сустрэчу прызначылi ў Мiрскiм замку ў Георгiя.
   Калi чорны верталёт прэзiдэнта Заходняй Беларусi аблятаў Мiрскi замак, картэж Рамана ўжо стаяў ля варот. Здалёк магло здацца, што тут ладзiцца аўтасалон для мiльярдэраў. Адзiнае, што з картэжа знiкла - ўпадабаная цацка Ромы - жалезны цягач з жоўтымi ракетамi. Гэта была ўмова аховы старэйшага прэзiдэнта. Не тое каб Георгiй баяўся, што брат яго саб'е, а Рома сур'езна думаў аб такой магчымасцi, але суседства паветранай мэты i сродкаў яе паразы палiчылi непажаданым. Рома падпарадкаваўся.
   Ахову забяспечвалi па дзве сотнi байцоў ад абодвух бакоў. Замак агледзелi сапёры, службовыя сабакi, электроншчыкi. Праз аднаго заходнiя i ўсходнiя снайперы занялi пазiцыi на мурах. Добрае надвор'е толькi падкрэслiвала агульную напругу.
   У Мiрскiм замку прэзiдэнтаў сустракаў пажылы iнтэлiгентны дырэктар музейна-гасцiнiчнага комплексу. Пры старым прэзiдэнце ён на працягу шматлiкiх гадоў працаваў першым намеснiкам мiнiстра культуры, ледзь не пабiўшы рэкорд свайго папярэднiка - легендарнага першага зама, якi кiраваў культурай спачатку пры камунiстах, потым пры хаосе, i нават заспеў пачатак "залатога веку". Дырэктара папярэдзiлi, што сустрэча неафiцыйная i працоўная, таму нiякiх звычайных цырымонiй, экскурсiй, гiмнаў i караваяў, пакуль не скончацца перамовы. Усе забаўкi перанеслi на вячэру, якая адбудзецца тады, калi прэзiдэнты скончаць працоўную сустрэчу. У вежу ўжо завезлi некалькi вядомых беларускiх артыстаў, якiя будуць спяваць на банкеце. Яны сядзелi ў грыме i строях i чакалi загаду пад наглядам прэзiдэнцкiх ахоўнiкаў.
   Георгiй выйшаў з верталёта следам за начальнiкам сваёй службы аховы. З iм прыляцелi кiраўнiкi яго сiлавых мiнiстэрстваў - дужыя лысагаловыя дзядзькi з панурымi тварамi i наколкамi на кулаках.
   Дырэктар, аблiваючыся потам, паведамiў, што Раман Аляксандравiч ужо чакае. Георгiй нiчога не адказаў яму i прайшоў мiма, нiбы гэтага iнтэлiгента нiколi не iснавала, а адзiн са спадарожнiкаў прэзiдэнта нават пiхнуў яго плячом, як апушчанага...
   У галоўнай зале Мiрскага замка па патрабаваннi Рамана распалiлi камiн. Ён стаяў ля агню, працягнуўшы да яго рукi. Пальцы прыкметна дрыжалi. За яго спiнай стаялi мiнiстр МУС, Ганна i кiраўнiк службы аховы.
   Дзверы ў залу адчынiлiся, i ўвайшоў Георгiй са сваiмi сiлавiкамi. Рома абярнуўся. Яны даўно не размаўлялi ўжывую. Ён здзiвiўся, наколькi змянiўся брат за гэтыя месяцы: ён як быццам пастарэў, пацяжэў, шчокi абвiслi, як у бульдога. Георгiй таксама ўбачыў у браце змены: худзiзна, шэрае аблiчча з мяшкамi пад вачыма i няўлоўныя, непрыемныя змены ў паставе. Яны абнялiся.
   Перагаворшчыкi расселiся за сталом у цэнтры залы. Паводле старшынства пачаў Георгiй.
   - Позва для абмеркавання простая: ворагi ўнутраныя i ворагi вонкавыя, - пачаў ён свой уступ. - Ворагi заўсёды акружалi нашу краiну, заўсёды спрабавалi нас задушыць, паставiць ракам. Мы памятаем, калi бацька прыйшоў да ўлады, як у першыя дзесяцiгоддзi ён адбiваўся ад тых, хто спрабаваў пайсцi насуперак волi народа, знiшчыць маладую нашу дэмакратыю. Але нiколi яшчэ iх не было так шмат, i нiколi яны не былi так узлаваныя супраць законнай улады. I ўвесь жах у тым, што сярод здраднiкаў ёсць у мiнулым блiзкiя нам людзi.
   Ён замоўк, прапаноўваючы працягнуць Раману.
   - Мы думалi лiквiдаваць тату, але не атрымалася, - нечакана сказаў Рома.
   Гэта прагучала настолькi проста i дзiка, што нiхто не ведаў, што на гэта наогул можна адказаць.
   - Раман Аляксандравiч, Рома... Рома! - паклiкаў Георгiй брата, якi разгублена тарашчыўся ў стол. - Зараз усё абгаворым. Збярыся.
   I яны пачалi абмяркоўваць. На момант сустрэчы сiтуацыя была наступнай: Брэст быў пад кантролем Колi. Вестка аб ягоным вяртаннi, мiжнароднай падтрымцы i неймаверных грошах ужо распаўсюдзiлася па краiне, i на паўднёвы захад рынулiся пад рознымi падставамi ўсе недаарыштаваныя актывiсты, апазiцыйныя прадпрымальнiкi i нават некаторыя экзальтаваныя школьнiкi. Яны праўдамi i няпраўдамi прабiралiся ў горад, папаўняючы войска Колiнай падтрымкi. Але iх было няшмат. Дзякуй богу, паўстагоддзя татальнай зачысткi амаль выгаiлi беларускi народ ад гэтай заразы.
   Георгiй пачаў блакаду Брэста: былi перакрыты электрычнасць, пастаўкi бензiну i мазуту, прадуктаў харчавання, туды перасталi хадзiць цягнiкi, была закрыта траса М1. Па задуме прэзiдэнта, горад, якi замярзае i галадае ў цемры, стане лёгкай здабычай. Але эфект атрымаўся зваротным. На бок Колi перайшлi памежныя часткi i былi адкрыты межы з Польшчай на Захадзе i Ўкраiнай на Поўднi. Энергасеткi перабудавалi, i жыхары атрымалi значна таннейшую польскую электраэнергiю замест Астравецкай. Крамы Брэста замест беднага асартыменту дарагiх i няякасных прадуктаў, вырабленых паводле праграмы татальнага "iмпартазамяшчэння", раптам напоўнiлiся таннымi i якаснымi польскiмi i ўкраiнскiмi таварамi. Жыхары былi ў шоку ад таго, што могуць купiць у два-тры разы больш ежы за тыя ж грошы. Тое ж самае здарылася з крамамi вопраткi, тэхнiкi, парфумерыi... Палякi дэманстратыўна адмянiлi вiзы для Колiных прыхiльнiкаў i адкрылi для iх мяжу. Скачок ва ўзроўнi жыцця быў iмгненны i фантастычны. Жыхары другiх абласцей краiны, без вiз i прызнаных замежпашпартаў, сталi зайздросцiць берасцейцам яшчэ больш.
   Па гарадах Заходняй Беларусi пракацiлася хваля выступаў у падтрымку Колi. Акцыя прайшла нават у сталiцы Гароднi. Каб раз i назаўжды аднадзiць народ ад удзелу ў iх, сiлавiкi адрэагавалi максiмальна жорстка, i нават ў якасцi паказальнай меры праламалi галаву прыкладам нейкаму гарадзенскаму студэнту. Студэнт памёр, i яго разадранае цела некалькi дзён паказвалi па ўсiх цэнтральных каналах, вiнавацячы ў нападзе на мiлiцыянера. Сiгнал быў пачуты, i пратэстныя акцыi спынiлiся.
   Затое адкрыццё польскай мяжы справакавала не толькi з'яўленне хiсткага "харчовага рая", але i значна больш небяспечную з'яву: палiтэмiгранты, уцекачы, шматлiкiя апазiцыйныя палiтыкi, журналiсты, пiсьменнiкi i рэжысёры, людзi самых рознастайных масцяў i прафесiй, якiх на працягу паўвеку "выцiскалi" з краiны за палiтычныя погляды, альбо яны самi збяглi ад адказнасцi за сваю антынародную дзейнасць, раптам атрымалi шанец вярнуцца. Шматтысячнае войска "пятай калоны" зляталася з Прагi, Варшавы, Лондану, Берлiна, Стакгольму i Кiева i нават з Канады i Амерыкi ў Брэст. Многiя прыязджалi разам з замежнымi сябрамi, якiх пускалi ў краiну без вiз, дыпламатамi, якiх калiсьцi вытурылi, здымачнымi групамi вядучых тэлеканалаў свету. Уся гэтая набрыдзь, але зараз ужо з замежным глянцам, канчаткова атруцiла душы берасцейцаў надзеяй на перамогу над законнай уладай. Яны завалодалi польскiмi каналамi i газетамi, не вылазiлi з брэсцкага тэлебачання i радыёстанцый, адкрыта выступалi ва ўсiх кафэ i рэстаранах, на вулiцах i плошчах. Самасвядомасць горада мянялася на вачах. Здавалася, развальваўся краевугольны камень беларускага шляху развiцця: страх народа перад уладай, якi ўсе гэтыя дзесяцiгоддзi дазваляў весцi краiну наперад.
   Георгiй сур'ёзна разглядаў магчымасць масiраванага вайсковага ўдару па мяцежным горадзе. У яго распараджэннi былi некалькi дывiзiй сухапутных войскаў, аб'яднаны танкавы корпус, некалькi дзясяткаў старых расiйскiх знiшчальнiкаў i бамбавiкоў. Апроч таго былi АМАП i штурмавыя брыгады БРСМ - дрэнна ўзброеных, але адданых адмарозкаў.
   Дзве батарэi "Смерч" i эскадрылля МIГаў паставiлi бы горад на каленi за адзiн дзень, не горш за войскi Вермахта ў сорак першым. А танкi, АМАП i БРСМаўцы зачысцiлi бы яго руiны.
   Але нават Георгiй, якi не меў нiякага мiжнароднага досведу, неўяздны ў большасць краiн свету, выдатна памятаў пра лёсы Хусейна, Кадафi, Мiлошавiча, Асада, Насера i iншых легiтымных кiраўнiкоў, якiя трохi перабралi ў метадах навядзення парадку. Поўнамаштабная вайсковая аперацыя супраць цэлага горада ў цэнтры Еўропы неадкладна выклiча глабальную мiжнародную рэакцыю. Так ужо было ў Сербii з мяцежным Косавам. I нават калi Расея заблакуе антыбеларускiя рэзалюцыi ў Радзе Бяспецы ААН, удар НАТО будзе непазбежны на падставе "абароны сваiх грамадзян" i прадухiлення "гуманiтарнай катастрофы". I што тады ён будзе рабiць з дзясяткам iржавых "мiгаў" i "сушак" супраць самай магутнай ваеннай машыны ў свеце? Апроч таго выведка паведамiла, што пад выглядам палiцэйскiх спецсродкаў ад германскай палiцыi праваахоўнiкi перадалi берасцейцам значны арсенал найноўшай стралковай зброi, гранатамётаў i пераносных зенiтных комплексаў. Так што ў выпадку спецаперацыi будзе мора крывi...
   Усё гэта Георгiй шчыра распавёў Роме. Той у сваю чаргу паказаў лiст ад Колi да старшынi КДБ з планам вяртання да ўлады бацькi... Стары генерал перайшоў на бок змоўшчыкаў.
   - Чаму ён тады не арыштаваны? - спытаў Георгiй, кiнуўшы позiрк на Ганну. - Дзе ж ваша самая эфектыўная сiстэма дзяржаўнай бяспекi, якую стварыла Ганна Мiкалаеўна?
   - А ён арыштаваны, - адказала Ганна з усмешкай. - I нават дастаўлены сюды.
   Раман здзiўлена паглядзеў на яе.
   - Не хацела вам паведамляць, пакуль не атрымала дакладнага пацверджання. Мае людзi пятнаццаць хвiлiн таму прывезлi яго ў замак, - сказала яна.
   Сапраўды, генерал быў арыштаваны ранiцай пасля вяртання са сваёй паездкi. Калi ён увайшоў у кабiнет, убачыў разламаны сейф, прапаленыя шпалеры, вывернутыя скрынi стала - ён зразумеў, што яго выкрылi.
   Яго арыштавалi па ордэры МУС. Аперацыю ўзначальваў заммiнiстра МУС. Паводле традыцыi на працягу многiх дзесяцiгоддзяў гэтыя ведамствы канкуравалi памiж сабой i час ад часу арыштоўвалi высокапастаўленых супрацоўнiкаў адно ў аднаго. Натуральна, па ўзгадненнi з вышэйшым кiраўнiцтвам i не парушаючы агульнага балансу сiлавых структур. На старога надзелi наручнiкi i адвялi ўнiз. Аператыўнае суправаджэнне аказвалi супрацоўнiкi КДБ.
   Усю дарогу, пакуль яго везлi ў непрыкметным мiкрааўтобусе з Менска ў Мiр, ён усмiхаўся. Генерал лiчыў сваю мiсiю выкананай, а абавязак Радзiме выплачаным поўнасцю. Побач з iм сядзеў падпалкоўнiк КДБ з кiравання ўласнай бяспекi. Ён глядзеў на арыштаванага патрыярха сiлавых структур з сумам i павагай.
   - Хай яго прывядуць, - загадаў Георгiй.
   Стары ўвайшоў у залу годна, з высока ўзнятай галавой. Злева яго вёў заммiнiстра МУС, справа - падпалкоўнiк КДБ.
   Допыт змоўшчыка не задаўся з самога пачатку. Ён зноў упiкнуў братоў за непавагу да бацькi, зацягнуў пра "залаты век" Беларусi, калi КДБ было магутным i адзiным органам, якi трымаў усю краiну ў кулаку... На пытаннi Ганны ён не адказваў. Тады допыт старшынi працягнуў мiнiстр МУС. Яму старшыня распавёў усё, што ён думае пра яго ведамства, назваў мiнiстра "дэбiлам", якi, патураючы людажэрскiм амбiцыям братоў, вядзе краiну да грамадзянскай вайны.
   Натуральна, дайшло i да рукапрыкладства. Генерала павалiлi на падлогу i бiлi нагамi. Потым заммiнiстра падняў старога, i мiнiстр унутраных спраў Усходняй Беларусii схапiў старога за патылiцу i са ўсёй сiлы стукнуў яго тварам аб адрэстаўраваны стол з арэхавага дрэва. На старшынi КДБ былi акуляры. Яны разбiлiся, i тоўсты кавалак шкла ўторкнуўся ў правае вока, якое пачало выцякаць на стол... Стары хрыпеў i харкаў крывёй.
   Раман адвярнуўся i глядзеў на агонь. Ганна i падпалкоўнiк КДБ адышлi ў бок. Ганна разумела, што зрабiла кар'еру дзякуючы старому, i не жадала ўдзельнiчаць ў яго катаваннi. Кэдэбiст жа з абурэннем назiраў, як сiлавiкi "другога гатунку", галiмыя мянты з садысцкiм смехам зневажаюць самага элiтнага афiцэра ў краiне, героя Беларусi, сымбаль чэкiсцкага гонару, парушаючы ўсе табу.
   - Спынiцеся! Вы што не бачыце, што вы проста яго заб'еце, - не вытрымаў ён у рэшце рэшт.
   Генерал падняў на яго адзiнае, поўнае слёз вока i замыкаў скрываўленым ротам, жуючы свае выбiтыя зубы...
   - Што ты сказаў, сука кэдэбэшная? - павярнуўся да яго раз'юшаны мiнiстр. Ён ненавiдзеў чэкiстаў усёй душой, за iх колiшнюю магутнасць, за пагарду да простых мянтоў, за тое, што iм аддавалi лепшыя справы, плацiлi больш зарплаты, давалi больш ўзнагарод i кватэр, за iх беспакаранасць. За тое, што простага мiлiцыянера маглi на гады пасадзiць за хабар у сто даляраў, а кэдэбiсты "страхавалi" бiзнэсы на дзясяткi i сотнi мiльёнаў, збiралi данiну з тысяч прадпрымальнiкаў, i iм усё заўсёды даравалася.
   - Ты каго сукай назваў, шасцёрка ментоўская? Ды генерал побач з табой - гэта леў побач з пацуком! - цвёрда асадзiў яго падпалкоўнiк. - Даўно мы там у вашым бамжатнiку "чысткi" рабiлi?
   - Узяць! - раўнуў Георгiй. Яго лысагаловыя сiлавiкi ўсталi, каб выканаць загад, але не паспелi...
   Усё адбылося iмгненна: мiнiстр МУС з дваровай лютасцю i нецэнзурнай лаянкай, за якую адседзелi тысячы апазiцыянераў мiльёны сутак, кiнуўся на кiраўнiка службы ўласнай бяспекi КДБ. Ён паспеў з'ездзiць па пысе крыўдзiцелю, i тут жа атрымаў кулю ў кiшкi. Стрэл грымнуў так рэзка, што Рома завiшчаў, як дзеўка. Шыбы задрыжалi...
   - Тля, сука, у жывот патрапiў, - заенчыў мiнiстр, сагнуўшыся напалам. - Ааааа, жывёлiна гэбэшная, ааа...
   Усё разгубiлiся, у тым лiку i той, хто стрэлiў. У залу ўбег дырэктар музея. Усё зiрнулi на яго. Гэтага было дастаткова, каб Георгiй выхапiў пiсталет i стрэлiў падпалкоўнiку ў спiну.
   Гэбэшнiк выпусцiў пiсталет i скрывiўся ад сутаргавага болю.
   - Дзверы зачынi, - загадаў старэйшы прэзiдэнт былому заммiнiстру культуры. Той паглядзеў на мiнiстра, якi курчыўся i скуголiў па падлозе, псуючы каштоўны паркет крывавым шлейфам. Дырэктар паказаў на сябе i на выхад.
   - Не, ты застанься, - раўнуў Георгiй. - Дзверы зачынi.
   Ахоўнiкi Георгiя i Рамана ўжо скруцiлi падпалкоўнiка, якi ўзбунтаваўся, i паставiлi яго на каленi. Старшыня КДБ паглядзеў на яго i кiўнуў. Гэта быў знак цi то падтрымкi, цi то падзякi, цi то развiтання...
   Георгiй падышоў да параненага iм падпалкоўнiка КДБ. Ён паглядзеў на сваю ахвяру, потым падняў пiсталет i ва ўпор расстраляў яго. Прэзiдэнт выпусцiў ў яго ўсю абойму без астатку. Ад кожнага стрэлу закладала вушы. Рома зацiснуў iх далонькамi, каб не аглухнуць. Ганна адвярнулася. Кроў пырскала на шмат метраў вакол, на сцены, твары, кашулi... Кулi, праходзячы праз цела, дзiравiлi паркет. Апошняя куля, якая выйшла з рулi, раструшчыла гэбiсту падбароддзе так, што адляцела костка i паранiла ахоўнiка.
   Адведзены затвор паказваў, што ў пiсталеце больш не было патронаў. Ствол быў распалены амаль да чырванi. Георгiй выняў пустую абойму.
   - Магазiн, - запатрабаваў ён, i ахоўнiк неадкладна перадаў яму новы. Старэйшы брат уставiў яго ў пiсталет i вызвалiў затвор.
   - Рома, зараз ты, - сказаў ён i працягнуў пiсталет брату.
   Раман з жахам паглядзеў на пiсталет, потым на крывавы кавалак мяса, якi варушыўся на падлозе - усё, што засталося ад кiраўнiка службы ўласнай бяспекi КДБ. Ён адмоўна пакруцiў галавой.
   - Рома, ты павiнен.
   - Я не магу, - сказаў Раман па-дзiцячаму. I зноў адмоўна пахiстаў галавой. Георгiй пацiснуў плячыма.
   Ён перасунуў затвор, абярнуўся i зрабiў кантрольны стрэл у галаву. Мазгi сiлавiка пырснулi на белыя панчохi Ганны. Яна адчула, як цёплыя, слiзкiя шматкi спаўзаюць па яе нагах i ўздыхнула...
   Георгiй паклаў распалены пiсталет на стальнiцу i павярнуўся да ахоўнiкаў.
   - Мiнiстра да лекара. Дырэктар, праводзьце, - сказаў ён.
   Ахоўнiкi i заммiнiстра МУС падхапiлi параненага, аглухлага ад стралянiны мiнiстра ўнутраных спраў i пацягнулi да выхаду. Ягоныя штаны набрынялi крывёй. Калi яго валаклi, чаравiк зляцеў з нагi, i ўсе ўбачылi, што ў мiнiстра дзiравая шкарпэтка...
   - Вы звяры i падонкi, - прашыпеў збiты аднавокi стары.
   - Якi iдыёцкi дзень, - сказаў Рома - Ты, стары хрэн, маўчаў бы лепш...
   - Я яшчэ ўбачу тыя часы, калi справядлiвасць пераможа, - прамыкаў у адказ генерал i захрыпеў, мабыць, смеючыся...
   - Не, не ўбачыш, - запярэчыў Георгiй. Ён выцягнуў з кiшэнi кастэт з шыпамi, надзеў яго на кулак, падышоў да старога i са ўсёй сiлай, дадзенай яму прыродай, заехаў яму ў ацалелае вока.
   Каля поўначы браты пайшлi на вячэру i канцэрт. Натуральна, увесь замак чуў стрэлы, але ўсе паводзiлi сябе так, нiбыта нiчога не адбылося. Гумарысты-канферансье Дзядзя Ваня i Луцыя Лушчык весела жартавалi, заслужаныя спявачкi з прамянiстымi ўсмешкамi ўслаўлялi братоў i танчылi. Дырэктар музея, бледны, як смерць, з дрыготкiмi рукамi, кiраваў святам.
   Рома амаль нiчога не еў, затое пiў саракагадовы вiскi шклянку за шклянкай. Георгiй наадварот еў шмат, каштаваў усё, што было на стале, i нават запатрабаваў сабе яшчэ алянiны з журавiнавай падлiўкай. Затое пiў ён толькi французскую мiнеральную ваду. Нягледзячы на агульную атмасферу свята, браты амаль не ўсмiхалiся. Але нават яны не здолелi заставацца сур'ёзнымi, калi маленькi фiналiст дзiцячага "Еўрабачання" пачаў крывiць пацешня грымаскi...
   А ў гэты ж час у Брэсце на галоўнай плошчы таксама ўсмiхаўся i пляскаў у ладкi iх малодшы брат Коля. Iшоў вялiкi канцэрт, на якiм упершыню за трыццаць гадоў у Беларусi выступала група "Ляпiс Трубяцкi". Яе лiдэр Сяргей Мiхалок выдаваў як свае хiты 2000-ных, так i новыя песнi аб волi i будучай беларускай рэвалюцыi. Малодшы сын таго прэзiдэнта, якi на тры дзесяцiгоддзi забаранiў уезд групы ў краiну, усяляк дэманстраваў сваю падтрымку, высока скакаў, выкрыкваў "Жыве Беларусь!" i разам з прыхiльнiкамi эмацыйна ўздымаў рукi...
  
   20.
   Рома, якi цяжка перажыў гэтую паездку, пасля доўгiх ваганняў усё ж вырашыў не забiваць старога генерала. Ён быў не ў захапленнi ад жорсткiх метадаў брата. Усёткi, той браў занадта шмат крывi на сябе асабiста. Вядома, i бацька пачынаў з гэтага ў 90х, але надалей ад фiзiчнага знiшчэння ворагаў адмовiўся. Апроч таго генерал мог быць яшчэ карысны. Ды ён i сам мог аддаць богу душу ў любы момант. Натуральна, сляпога iнвалiда не маглi змясцiць ў iзалятар, а ў турэмных лякарнях з iм бы абавязкова разабралiся тыя, каго ён саджаў па абавязку службы... У вынiку яго змясцiлi пад хатнi арышт на ягонай старой дачы пад наглядам медсястры i аховы МУС.
   Аб усiм гэтым Мiкiце паведамiў па тэлефоне судмедэксперт з КДБ, якi калiсьцi дапамог яму схавацца. Сакрэты ў будынку КДБ нiколi не ўмелi захоўваць, таму навiны ведалi ўсе. Казалi, што медсястру да аслепленага старога прыставiлi мянтоўскую, якая павiнна была "раскруцiць" яго на шчырую гутарку. Апроч таго, у любы момант па загадзе зверху яна магла даць генералу лекаў, якiя бы адправiлi яго на вечны супакой. Ахова - таксама спрэс супрацоўнiкi МУС. "Сваiх" да былога старшынi больш не дапушчалi. Начальнiка службы ўласнай бяспекi памiналi ўсiм камiтэтам i ўпотай клялiся адпомсцiць мянтам.
   У тую ж ранiцу Мiкiта выехаў з Кобрына, дзе знайшоў часовы прытулак былы прэзiдэнт, у накiрунку Менска. Калi ён даведаўся, што адбылося ў Мiры са старым генералам, ён адразу зразумеў, што той стаў ахвярай таго ж ворага, што i ён сам. Мiкiта быў чэкiстам да мозгу касцей, таму ехаў па поклiчы сэрца i абавязку - ратаваць начальнiка, ратаваць прадстаўнiка сваёй карпарацыi, ратаваць гонар мундзiра Камiтэта дзяржаўнай бяспекi Рэспублiкi Беларусь.
   Дача старога была ўдалечынi ад модных месцаў, дзе атрымлiвалi зямлю службоўцы вышэйшага рангу. Яму шмат разоў прапаноўвалi забраць чый-небудзь канфiскаваны катэдж у Тарасава, Драздах або Бараўлянах. Але ён быў старой загартоўкi i заўсёды рашуча адмаўляўся. Яшчэ ў васьмiдзесятых ён сам са сваiмi старымi аднапалчанамi паставiў зруб i з тых часоў ездзiў адпачываць толькi туды. Кожнае лета ён браў два тыднi адпачынку i праводзiў яго ў адзiноце, рыбачачы на возеры, якое ляжала праз гай ад дач. Увечары ён вяртаўся дахаты, рэзаў сала, агуркi, шмат лука i зелянiны, пёк рыбу, адкрываў бутэльку гарэлкi i выпiваў яе ў поўнай адзiноце. I так чатырнаццаць разоў запар, пасля чаго вяртаўся працаваць без перапынку ўвесь наступны год.
   Мiкiта бываў тут шмат разоў. Ён дапамагаў дзеду i будаваць плот, i касiць траву. Бывала, што яны i рыбачылi разам, хутчэй як сваякi, чым як калегi. I нават там, на адпачынку стары прымудраўся вучыць яго жыццю i прафесii. Ён рыхтаваў яго ў пераемнiкi i шчыра жадаў, каб гэты пераемнiк быў не толькi вялiкiм чэкiстам, але i сапраўдным чалавекам.
   Калi Мiкiта дабраўся да дачнага пасёлка, ён убачыў мiлiцэйскi пост аховы на варотах. Наўрад цi яны бы пазналi яго пад карой знявечанага цела, але рызыкаваць Мiкiта не стаў. Ён ведаў лес вакол дач, як свае пяць пальцаў, таму абыйшоў пасёлак з iншага боку, падлез пад стары плот i выйшаў на суседнi ўчастак - у такi час там, вядома, нiкога не было. Яму хапiла аднаго дня назiранняў, каб усё спланаваць.
   Ён выкраў старога на наступную ранiцу, калi мусаўская медсястра вывела яго з кампрэсам на выбiтых вачах падыхаць свежым паветрам. Мiкiта зайшоў з iншага боку i ўдарам каменя, загорнутага ў некалькi пластоў махрыстага ручнiка, аглушыў спачатку аднаго ахоўнiка, потым i другога ля параднага ўваходу. Затым ён схапiў гэтую жанчыну, зацiснуўшы ёй рот, адцягнуў за малiннiк, абшукаў яе i знайшоў слоiчак з адной белай таблеткай. Мiкiта дастаў таблетку, каб засунуць ёй у рот, але жанчына зiрнула на яго з мальбой у вачах. Палкоўнiк дазволiў ёй гаварыць, папярэдзiўшы, што зламае ёй шыю, калi яна паспрабуе крыкнуць. Медсястра прашаптала, што ў яе двое дзяцей. Яна папрасiла не забiваць яе, паведамiўшы, што гадуе iх адна i што на ёй яшчэ тры крэдыты. Яна нават трохi рассунула ногi, нiбы прапаноўваючы сваю жаночую годнасць за жыццё. Мiкiта забраў яе пашпарт, i сказаў дзяжурную ў такiх выпадках фразу, што калi яна данясе, то ён знойдзе яе па прапiсцы. Затым Мiкiта моцна стукнуў яе па твары, каб застаўся натуральны сiняк, i загадаў ляжаць цiха да прыезду мiлiцыi.
   Потым Мiкiта вярнуўся да старога, якi мiрна сядзеў у плеценым крэсле на ганку i ўдыхаў ранiшняе марознае паветра.
   - Нам трэба iсцi, - сказаў Мiкiта.
   Стары гэта зразумеў па-свойму.
   - Мяне пераводзяць? - спытаў ён.
   - Накшталт таго, - унiклiва прагаварыў Мiкiта.
   - Значыць, прынята рашэнне аб лiквiдацыi, - усмiхнуўся генерал. - Правiльна. З iх пункту гледжання тое, што я зрабiў - гэта здрада Радзiме. I я на iх месцы паступiў бы таксама. Ну, вядзi мяне, служака. Ты ж не з нашага ведамства?
   - Прайдзiце са мной, - суха загадаў Мiкiта. Ён узяў генерала пад руку i павёў да задняй брамкi. Яны пайшлi праз пералесак. Стары думаў, што яго збiраюцца расстраляць проста ў лесе. Мiкiта не спяшаўся пераканаць яго ў зваротным...
   - Я таксама калiсьцi суправаджаў асуджанага да вышэйшай меры, - успамiнаў стары. - Тады яшчэ афармлялi ўсё судом. Хоць, якi там суд... Суддзю выклiкалi, так i так, тэрарыст. Народ i прэзiдэнт жадаюць пазбавiцца ад вылюдка... I усё. Ён таксама быў недурны чалавек, гэты тэрарыст. Ён адразу ўсё зразумеў. Ён мне тады сказаў тое ж самае... Не на тую ўладу, маўляў, працуеце... Самi ж разумееце... Не па праведным судзе забiваеце. Тое ж самае, што я магу сказаць табе...
   Мiкiта маўчаў. Ён вывеў старога на лясную дарогу, дзе ўжо стаяла старая Лада, якую ён пазычыў у Кобрыне. Мiкiта пасадзiў ў яе старога.
   Палкоўнiк не стаў заводзiць матор адразу. Мiкiта дастаў пiсталет, якi ўзяў з арсенала аховы былога прэзiдэнта. Штат аховы за апошнiя месяцы моцна паменшыўся, а службовая зброя заставалася... Збольшага яна захоўвалася ў багажнiку лiмузiна, адтуль яго i прыхапiў Мiкiта. Ён перасунуў затвор, дасылаючы кулю ў казеннiк.
   - Значыцца, проста тут, у машыне, - прагаварыў стары. - Добра... А потым, мусiць, аблiеш бензiнам i спалiш, каб не засталося i следу ад былога старшынi КДБ, генерала-ардэнаносца. I правiльна... Ну што ж ты марудзiш... А зрэшты не, чакай. Я не жадаю, каб хтосьцi сказаў, што я баяўся паглядзець смерцi ў вочы...
   Стары сарваў з вачэй гаючы кампрэс, агалiўшы дзве пустыя вачнiцы. Яго прааперыравалi, выдалiўшы рэшткi вачэй i аскепкi шкла, так што пустыя вачнiцы выглядалi нават акуратна. Ён абярнуўся i накiраваў iх на Мiкiту. Тое, што ўбачыў ў iх палкоўнiк, было цяжка перадаць словамi. Ён глядзеўся ў iх, нiбы ў люстэрка...
   - Чаго ты марудзiш? Рабi сваю справу. Мы ж прафесiяналы. Мы разумеем, гэта толькi праца, - падбадзёрыў яго стары.
   Мiкiта падняў пiсталет i прыцiснуў халодную рулю да лба старшынi. Вусны старога заторгалiся. Нават ён, жадаючы смерцi ўсёй душой, баяўся яе рэзкага, бязлiтаснага, незваротнага прыходу.
   Мiкiта памучыў яго хвiлiну або дзве. Затым пстрыкнуў засцерагальнiкам i адклаў пiсталет.
   - Не ў гэты раз, - сказаў ён, завёў машыну i павёз старога ў бок Кобрына.
  
   21.
   Ганна прыехала ў Гародню, каб скаардынаваць дзеяннi Рамана i Георгiя, i ў першую ж ноч пераспала з апошнiм. Такiм чынам, Ганна стала рэдкай жанчынай, якая займалася сэксам з двума кiраўнiкамi розных дзяржаў. Раман ужо некалькi месяцаў запар прыязджаў да яе ў Бараўляны, i гэта ўжо быў не сакрэт. Палюбоўнiк ён быў так сабе: то п'яны, то знерваваны, прымушаў яе доўгi час прастойваць на каленях.
   А Георгiй пасля вячэры адвёў яе ў гасцёўню, без лiшнiх слоў павярнуў задам i задраў спаднiцу. Ён быў моцны i юрлiвы, i ў гэтым нагадваў бацьку ў яго лепшыя гады. Ён таксама змянiў жонку, завёў маленькiх дзяцей, але пры гэтым нястомна шукаў сэксуальных уцех. Ганна хутка скемiла, што яму трэба ў ложку, i падладзiлася. Георгiй быў вельмi задаволены.
   Ганна выдатна разумела, што раздушыўшы Колю, браты пачнуць грызцiся памiж сабой. Адзiн з iх пераможа. Магчыма, проста заб'е другога. I яна павiнна была забяспечыць сабе будучыню побач з пераможцам, хто бы iм не стаў.
   Яны снедалi ў кабiнеце Георгiя, калi з дакладам прыбыў губернатар Гароднi. Яго ўпусцiлi.
   - Ганна Мiкалаеўна зараз будзе кiраваць аперацыяй па ўзнаўленнi канстытуцыйнага ладу i каардынаваць нашы з Раманам Аляксандравiчам сiлавыя ведамствы, - сказаў Георгiй.
   - Выдатна. Хацелася б пакончыць з гэтай нестабiльнасцю, - пагадзiўся губернатар.
   - Пакончым. Хутка пакончым, - паабяцала Ганна.
   - Дзве навiны, - муляўся губернатар. - Нажаль, прыйшла вестка аб смерцi мiнiстра ўнутраных спраў Усходняй Беларусii. Перытанiт. Наколькi я разумею, гэта герой, якi загiнуў ад рук змоўшчыка, да апошняга абараняючы гонар краiны. Дазвольце выказаць вам спачуваннi, Ганна Мiкалаеўна.
   - Так, гэта страта, - сказала Ганна. - А другая навiна?
   - Былы старшыня КДБ збег з-пад арышту, - паведамiў губернатар.
   Георгiй бухнуў кулаком па стале.
   - Жывёлiна! Ну, Рома, прыдурак, казаў жа яму, нiколi не пакiдай канцоў... Мяккацелае чмо, - вылаяўся Георгiй. - Пра што ён думаў?
   - Панiкаваць не варта, - прагаварыла Ганна. - Пасады стары пазбавiўся, ён глыбокi iнвалiд, абсалютна недзеяздольны i наўрад цi доўга працягне.
   - Не, яго трэба шукаць!
   - Знойдзем. Знойдзем, - пераканана сказала Ганна. - Хутка сюды пачне рухацца аб'яднаны корпус сiл МУС i трох вайсковых дывiзiй з Усходняй Беларусii. Патрэбен "зялёны калiдор".
   - Зробiм, - кiўнуў губернатар. - Трэба папярэдзiць прэм'ера...
   - Дзе ён?
   - На поўначы, ў Ашмянах, закладвае нейкiя дамы для людзей, якiя жывуць у нястачы, - сказаў губернатар.
   - Яшчэ адзiн стары грыб з эпохi, якая даўно прамiнула. Трымаю яго, таму што кожную дзiрку тут ведае... I мне не трэба адцягваць увагу на дробязi. Але часам хочацца яго прыдушыць. Як так можна? У нас тут справы сур'ёзныя, а ён "дамы закладвае"! Вярнуць яго, неадкладна, - загадаў прэзiдэнт. - Дурань i баязлiвец. Нiкчэмнасць. Слабак, аб якога можна выцiраць ногi... Прабачце, Ганна Мiкалаеўна, гэта нашы мясцовыя забабоны. Хоць, вы ж зараз таксама... наша.
   - Ваша, - пагадзiлася Ганна i паглядзела ў вочы прэзiдэнту. - Душой i целам з вамi.
   Георгiй усмiхнуўся.
   - Ну што ж, тады мы чакаем вашага вяртання на чале вашага войска, - сказаў ён. - Аб'яднаўшыся, мы iх раздушым...
   Ён паклаў сваю руку на яе i моцна сцiснуў. Ад аднаго гэтага руху Ганна зноў адчула ўзбуджэнне ўнiзе жывата...
   Прэм'ер-мiнiстр вярнуўся з працоўнай паездкi да сярэдзiны дня, i прэзiдэнт Заходняй Беларусi неадкладна прыняў яго. Выслухаўшы даклад пра тое, што праз затрымкi з цэментам ссоўваюцца тэрмiны здачы мiкрараёнаў для бюджэтнiкаў, Георгiй махнуў на гэта ўсё рукой...
   - Вы самi ўсё ведаеце i самi разбярэцеся, - сказаў ён. - Я не жадаю забiваць галаву дробязямi, калi ў нас рэальныя праблемы... А вы, прэм'ер-мiнiстр краiны, нiбы знарок не жадаеце на iх зважаць.
   - Я не палiтычная асоба, - з усмешкай сказаў стары прэм'ер-мiнiстр. - Тэхнiчная пасада. Дзякуй богу, у нас паводле канстытуцыi сiлавыя ведамствы, вонкавая палiтыка i абарона знаходзяцца ў распараджэннi прэзiдэнта. I нiякiх палiтычных рашэнняў па гэтых пытаннях я не прымаю...
   Ён амаль не хаваў, што адчуваў вялiкую палёгку ад таго, што не ўдзельнiчаў ў iнтрыгах братоў.
   - Дык навошта тады ты патрэбен? - хмыкнуў Георгiй.
   - А таму што павiнен хтосьцi працаваць, каб, калi прэзiдэнт прыязджае адкрываць лядовы палац, школу або лякарню, ён мог сказаць: "Гляньце, людзi, гэта я вам пабудаваў!" Павiнен хтосьцi працаваць, каб прэзiдэнт мог пакласцi руку на сэрца: "Старыя, я даў вам яшчэ грошай!" Або наадварот, заўсёды трэба мець чалавека, на якога можна ўсё звалiць... Дэвальвацыi з-за перадвыбарных абяцанняў, адмоўны гандлёвы баланс з-за таго, што хтосьцi на вышэйшым узроўнi палаецца з кiмсьцi на вышэйшым узроўнi, дзюры ў бюджэце, таму што хтосьцi сваiм сябрам i сваякам даў падатковыя прэферэнцыi, i гэтак далей... Так ужо ваш бацечка завёў: усе поспехi i дасягненнi яго асабiстыя, усе правалы i праблемы - прэм'ер-мiнiстраў...
   Ён развёў рукамi i замоўк. Георгiй апусцiў вочы. На самай справе ён разумеў, якую велiзарную працу для яго краiны сапраўды i прынцыпова праводзiць гэты дзядзька. Ён разумеў, што без яго досведу i мудрасцi, усё даўно бы пайшло з дымам i без усякага вонкавага ўварвання. Што калi б ён прызначыў маладога i неспрактыкаванага прэм'ера, той бы расцягнуў краiну ў яго пад носам адным скокам. З iншага боку прэм'ер мае рацыю: калi крызiс скончыцца, то ўсе тыя цяжкасцi, якiя прыйшлося перажыць насельнiцтву, на яго i зваляць... На пенсiю ён у любым выпадку пойдзе аплёваным, i народ будзе яго клясцi апошнiмi словамi.
   - Але параiць вы можаце з вышынi свайго досведу i мудрасцi, - сказаў прэзiдэнт ужо больш лагодна.
   - Параiць, вядома, магу, - пагадзiўся прэм'ер-мiнiстр. - Толькi ўсе мае рады кату пад хвост... Бо я раiў вам i бацьку не крыўдзiць, i з братам пайсцi на кампрамiсы, i з Захадам не разлаяцца канчаткова...
   - Гэта ўсё парады слабака, - адказаў Георгiй.
   - Вы ведаеце, Георгiй Аляксандравiч, так ужо паказала гiсторыя, што людзi лепш за ўсё жывуць у тых краiнах, дзе кiруюць "слабакi". Таму што чалавек моцны любiць прыгоды. Яго цягне на авантуры. Успомнiце гiсторыi моцных кiраўнiкоў... А гэта, ведаеце, не заўсёды зручна для насельнiцтва, - мякка растлумачыў ён.
   - Чаго ж ты служыў майму бацьку?
   - Дзеля людзей... Нам ва ўрадзе, у адмiнiстрацыi каштавала велiзарных высiлкаў змякчыць наступствы "жорсткiх" рашэнняў жорсткага лiдэра нашай дзяржавы для насельнiцтва, - сцiпла сказаў прэм'ер-мiнiстр. - Дый цяпер я займаюся тым жа...
   - Гэта значыць, удзельнiчаць у сiлавой аперацыi па вызваленнi Брэста ад бандфармаванняў вы не збiраецеся?
   - Сiлавыя аперацыi - не мой профiль. Тут я не кампетэнтны, прабачце. Але, калi б мне было дазволена выказаць сваё меркаванне... Тэхнiчнае меркаванне тэхнiчнай асобы... Я бы прапанаваў наогул адмовiцца ад такой аперацыi, - сказаў ён. - Магчыма, ёсць i мiрныя шляхi вырашэння сiтуацыi... Усёткi, гэта нашы людзi...
   - У вас усё?
   - Усё, - адказаў прэм'ер-мiнiстр.
   - Танкавыя калоны брата выйдуць на марш заўтра, - проста паведамiў Георгiй.
   - Значыць, зноў прыйдзецца рамантаваць дарогi, - уздыхнуў пажылы гаспадарнiк.
  
   22.
   Былы кiраўнiк адмiнiстрацыi прэзiдэнта прабраўся ў блакадны Брэст з дапамогай "сталкера". Так звалi нелегальных гiдаў, якiя падахвочвалiся па сакрэтных сцежках i катакомбах праводзiць у горад усiх, хто жадаў. З прычыны таго, што шматлiкiя берасцейцы арганiчна не маглi займацца нiякай легальнай дзейнасцю, яны неадкладна пераарыентавалiся з кантрабанды на Захад на незаконную мiграцыю з Усходу.
   Брэст ужо некалькi месяцаў нагадваў сярэднявечны вольны горад. Тут нароўнi хадзiлi беларускiя i расiйскiя рублi, грыўнi, эўра i даляры. Крамы i кафэ працавалi кругласутачна. У тэатрах iшлi палiтычныя п'есы i перфомансы. "Свабодны тэатр", якi вярнуўся з эмiграцыi, паказваў п'есу пра смерць студэнта ад прыклада ў Гароднi. А састарэлы апазiцыйны рэпер Вiнцэнт збiраў моладзь у модных клубах на песнi пра супрацiў. Брэсцкi тэлеканал штовечар збiраў апазiцыйных палiтыкаў на шматгадзiнныя ток-шоў у жывым эфiры. Асноўнай тэмай была канфiгурацыя ўлады пасля ўзнаўлення дэмакратыi ў краiне. Палiтыкi спрачалiся, цягнулi коўдру на сябе, i прасвету ў гэтым пытаннi не было. На вулiцах выразна адчуваўся пах марыхуаны.
   У спецпасланца была прызначана сустрэча ў адным з модных рэстаранаў горада. Агульная палiтызацыя адчувалася i тут: на сцэне выступаў Лявон Вольскi, а за суседнiмi столiкамi сiтуацыю эмацыйна абмяркоўвалi кампанii, якiя складалiся з маладых беларусаў, палякаў, амерыканцаў i бельгiйцаў.
   Кiраўнiк адмiнiстрацыi замовiў пiва. Дзве дзяўчыны за суседнiм сталом абмяркоўвалi, што, мабыць, хутка прастытуцыю легалiзуюць i канкурэнцыя ўзрасце. Яны з цiкавасцю паглядзелi на спецпасланца, але ён адмоўна пакруцiў галавой. Тады яны пераарыентавалi сваю цiкавасць на замежнiкаў.
   Нарэшце, насупроць яго сеў падпалкоўнiк службы бяспекi прэзiдэнта, якога ён калiсьцi паслаў з мiсiяй да Колi.
   - Дакладайце становiшча, - загадаў яму былы кiраўнiк адмiнiстрацыi пасля дзяжурных прывiтанняў i пытанняў.
   - Усё няпроста, - адказаў падпалкоўнiк. - Пакуль Коля тут быў адзiн, усё яшчэ было нiчога... Але калi тут з'явiлася кодла адстаўных палiтыкаў, апазiцыйных лiдэраў незразумела якiх эпох, богам забытыя маргiналы, гарадскiя вар'яты, прахвосты, якiя пачуялi вялiкiя бабкi або, як яны кажуць, "рэсурсавую базу" - пачалася таўханiна. Яны адразу ж ўтварылi дзясятак "саветаў" i "рад", якiя ўжо паспелi пералаяцца... А дзейнасць iх зводзiцца да аднаго: на кожным рагу крычаць, што толькi яны ўяўляюць праўдзiвыя дэмакратычныя сiлы Беларусi, дый драць з Колi грошы, хто колькi зможа.
   - Гэта зразумела, - сказаў экс адмiнiстратар. - А што еўрапейцы?
   - Пакуль тут была мiсiя Еўрасаюза i АБСЕ - усё было цiха. Усе паважна хадзiлi на iхнiя прыёмы, пiлi iхняе шампанскае, фатаграфавалiся на фоне iхнiх сiнiх сцяжкоў, пацiскалi рукi Мiкалаю Аляксандравiчу. Але некалькi дзён таму мiсiя з'ехала ў Брусэль, на раду мiнiстраў Еўразвяза, - ён уздыхнуў. - I тут усе як з ланцуга сарвалiся... Хто ў лес, хто ў агарод... Хто прапаноўвае абвясцiць Брэст незалежным, як Тайвань, хто да Польшчы далучыць, хто за вайну, хто за байкот, хто за перамовы, хто за моцную ўладу, хто за парламенцкую рэспублiку, хто за надзвычайнае становiшча, а адзiн дык наогул за тэакратыю накшталт Ватыкана... Маўляў, святароў не пакрыўдзяць...
   - А Коля?
   - Мiкалай Аляксандравiч? А што ён? - пацiснуў плячыма прэзiдэнцкi ахоўнiк. - Ён за тое, каб усiм лепш было...
   - Гэта рэдкi выпадак, - заўважыў спецпасланец. - У дзяржаўных справах звычайна заўсёды камусьцi дрэнна. Як ён адрэагаваў на вестку аб бацьку?
   - Разнерваваўся. Мне здаецца, ён вельмi хвалюецца за бацьку. Ён заўсёды iм захапляўся як чалавекам, хоць i часта быў не згодзен з яго метадамi кiравання, - адказаў падпалкоўнiк. - Ён быў вельмi засмучаны, калi браты з iм так паступiлi. Пiсаў iм лiсты, але адказы прыходзiлi вельмi грубiянскiя. Калi бы не рэпрэсii супраць бацькi, то наўрад цi Коля пагадзiўся бы ўзначалiць дэмакратычны супрацiў. Уз'яднанне з бацькам яго цiкавiць не менш, чым рэвалюцыя. А можа, нават больш...
   - Мы перавезлi старога ў Кобрын i схавалi, - распавёў былы кiраўнiк адмiнiстрацыi. - Некаторы час пасля пераезду ён быў вельмi дрэнны... Мы сур'ёзна яго лячылi, але цяпер ён трохi акрыяў. Далей чакаць мы не можам. Да мяне дайшлi чуткi, што браты вырашылiся на сiлавы варыянт i iх аб'яднаны корпус ужо на маршы да Брэста. Часу вельмi мала... Трэба арганiзаваць сустрэчу прэзiдэнта i сына.
   - Тут, у Брэсце?
   - Самi мы не перацягнем старога праз блакаду, - сказаў спецпасланец. - Гэта з дзясятак кiламетраў пешшу па лясах i катакомбах. Гэта нерэальна. Сустрэчу трэба арганiзаваць у Кобрыне. Патрэбна вайсковая аперацыя па яго эвакуацыi. Скажы гэта Колi.
   Падпалкоўнiк кiўнуў i пачаў набiраць нумар на тэлефоне.
   У гэты момант дзядуля Вольскi заспяваў старэчым тэнарам ваяўнiчую песню, якую былы кiраўнiк адмiнiстрацыi асабiста забараняў i выкарчоўваў з iнтэрнэту. Ён паслухаў куплет i падумаў, што песенька нiчога, нiштаватая...
   Аперацыю, распрацаваную брэсцкiм МУС, службай бяспекi Колi i нямецкiмi i польскiмi ваеннымi кансультантамi, пачалi ў пяць ранiцы. Тры БТРы, фургон хуткай дапамогi i пяць "натаўскiх" бронемашын лёгка прабiлi блакаду ў раёне Мухаўца. Там стаяў батальён пяхоты прызыўнiкоў - прышчаватых i вечна галодных васемнаццацiгадовых хлапчукоў са старымi "калашамi", якiя разбеглiся, ледзь угледзеўшы "натаўскую" калону.
   Коля ехаў у адной з машын. Былы кiраўнiк адмiнiстрацыi сядзеў побач. Наперадзе - падпалкоўнiк i назiральнiк ад НАТО.
   Спецпасланец кiдаў на Колю асцярожныя позiркi. Коля памужнеў i змянiўся: кароткая стрыжка, модныя акуляры, набытыя ў Бельгii, наварочаны смартфон, але галоўнае - нешта новае ў выразе аблiчча. З аднаго боку бацькоўская сiла ў нерухомых, правiльных, анёлападобных рысах. З другога -- кранальная сцiпласць i нават сарамлiвая дабрыня ў вачах. Ён не выглядаў на свае трыццаць сем гадоў, максiмум на трыццаць... Коля дастаў бутэльку вады, адкрыў яе, глынуў сам i жэстам прапанаваў папiць спецпасланцу. Экс кiраўнiк адмiнiстрацыi здзiвiўся. Ягоны бацька нiколi бы так не паступiў. Гэта было выключана. Стары прэзiдэнт заўсёды падкрэслiваў няроўнае, падпарадкаванае становiшча ўсiх, хто быў вакол яго.
   Дасведчаны службовец думаў, як жа так атрымалася, што гэты хлопец аказаўся мацнешы за свайго бацьку i братоў i адмовiўся ад абсалютнай улады? Адмовiўся ад тых фантастычных спакус, якiя дае ўладанне цэлай дзяржавай i яе народам, дзеля простых чалавечых прынцыпаў. Спецпасланец думаў, што Коля здрадзiў бацьку яшчэ больш, чым браты, таму што яны паступiлi менавiта так, як паступаў калiсьцi сам стары прэзiдэнт з людзьмi, якiя далi яму ўладу, а Коля - паступiў па-iншаму. Ён здрадзiў самой любовi бацькi да ўлады. Ён адкiнуў усё тое, чаму бацька вучыў яго з маленства, штодня на працягу амаль паўвеку, дэманструючы правiльныя паводзiны сваiм прыкладам. Бо ўжо ў пяць-шэсць гадоў Коля бачыў i ведаў такое, чаго не ведаў i не бачыў нiводзiн, нават самы высокi службовец у краiне... Ён быў увесь час побач, i ён павiнен быў увабраць i пераняць гэты бацькаўскi запал, але ён адмовiўся... Ён паказаў, што яго асабiстае сумленне мацней за бацькоўскую мару. Зараз спецпасланец зразумеў, што менавiта так раз'юшыла старога, прымусiла перагледзець даўно вызначаны план i крануцца розумам...
   Пытанне было ў iншым: калi Коля пераможа, колькi пратрымаецца гэтае сумленне... Бо гэты малады чалавек, хоць i пражыў усё жыццё пры ўладзе, нiколi яе па-сапраўднаму не сербануў... Нiколi не адчуваў наркатычнага ап'янення ад яе, калi ўсе вакол, уся краiна выстройваецца перад табой па струнцы i ў парыве любовi бухаецца на каленi. I чым мацней ты яе хвастаеш, тым мацней яна цябе любiць. I як iмклiва ў гэты момант тухнуць i становяцца няважнымi пачуццi iншых людзей, у тым лiку i тых, хто яшчэ зусiм нядаўна быў табе блiзкi...
   Праз гадзiну калона ўжо заехала ў Кобрын. Мясцовае МУС спачувала паўстанцам, таму што начальнiкамi раённай мiлiцыi, натуральна, былi сваякi абласных брэсцкiх начальнiкаў. Кiраўнiцтва РУЎС адразу ж знiкла: хто злёг у лякарню з гiпертанiчным крызам, хто з'ехаў на "злачынствы" ў падаленыя вёскi. I хоць нiякiх злачынстваў там не было, iх неадкладна зымiтавалi - спалiлi нечую адрыну i пастралялi нейкiх кароў, каб потым можна было адчытацца.
   Старога прэзiдэнта хавалi ў старой хацiне на ўскраiне Кобрына. Коля ўвайшоў у хату, але бацькi там не знайшоў. За сталом сядзеў толькi п'яны прэс-сакратар у зашмальцаванай майцы-"алкагалiчцы" i ледзь варочаў языком.
   - Любата! Коля, - прамыкаў прэс-сакратар так, нiбы гэта было бачанне белай гарачкi.
   - Дзе бацька? - спытаў Мiкалай Аляксандравiч.
   Прэс-сакратар нявызначана развёў рукамi i iкнуў.
   - Быў дзесьцi тут, - нарэшце, выдушыў з сябе былы тэлекiлер. - Мусiць, ён у полi... Ён жа аграном...
   Коля з агiдай паглядзеў на гэтае быдла, затым павярнуўся да падпалкоўнiка.
   - Абшукайце ўсё вакол, наўрад цi ён далёка, - загадаў ён.
   - Не ён - яны... З iм цэлая вясёлая кампашка: вырадак i сляпанда! Бррр, - яго вiдавочна цягнула званiтаваць. - А мы ж без цябе засумавалi, Колька. Ты ж заўсёды пры татку быў... А дзе твой залаты пiсталецiк, Коля? Май на ўвазе, магчыма, прыйдзецца адстрэльвацца...
   I тут яго ўсёткi званiтавала.
  
   23.
   У гэты ж момант ванiтаваў i прэзiдэнт Ўсходняй Беларусii Раман. Толькi вырыгваў ён не таннае "бырла", а бутэльку рэдкага каньяку, i не на падлогу, а ў залаты ўнiтаз, усталяваны ў яго прэзiдэнцкай рэзiдэнцыi ў палацы Жылiчы Магiлёўскай вобласцi. Жыжка лiлася з яго магутным струменем, i з прычыны не вельмi ўдалага дызайну ўнiтаза пырскi адскоквалi ад сценак жолаба i разляталася ва ўсе бакi. Ён устаў, хiстаючыся, падышоў да рукамыйнiцы, паглядзеў на сваё змардаванае аблiчча ў люстэрка i затым шчодра плюхнуў ў яго ледзяной вады...
   Усё было гнюсна, i жыццё не прыносiла яму больш радасцi. Ён раптам усвядомiў, што быў значна шчаслiвейшы, калi проста займаўся бiзнэсам пад крылом у таты, жывячы спакойна, шчаслiва, без усякай адказнасцi i гемарою. Ён меў усё, што жадаў у матэрыяльным плане. Жадаў мiльёны даляраў - меў мiльёны. Жадаў дзясяткi мiльёнаў - адзiн татаў указ, i меў дзясяткi... У апошнiя гады ён нават сам быў не ў курсе, колькi зарабляў, таму што мог дазволiць сабе абсалютна ўсё. А галоўнае, Рома мог проста нiчога не рабiць, бавячы час у гулянках з сябрамi-спартоўцамi. Нiхто не патрабаваў ад яго лёсавызначальных рашэнняў, нiхто не прымушаў яго ўвязвацца ў канфлiкты, ваенныя аперацыi, працаваць з дакументамi, прымаць дэкрэты...
   Было ў Ромы i другое засмучэнне. Ужо некалькi дзён Ганна пазбягала сустрэчы з iм. Не, яна тэлефанавала то з Менска, то з Гароднi i грузiла яго нейкiмi дадзенымi, ваеннымi выкладкамi, аператыўнымi зводкамi, а ён проста хацеў з ёй сэксу. Яна прывучыла яго да гэтых сеансаў, да гэтай тэрапii па падвышэннi самаацэнкi, калi ён раптам адчуў побач з сабой упэўненага чалавека i сам сiлкаваўся гэтай упэўненасцю. Можна сказаць, што ён закахаўся.
   У гэты дзень да яго iзноў ехаў губернатар Гароднi - самы давераны пасланец старэйшага брата. У яго была няпростая мiсiя: любым коштам прымусiць Рамана прыняць непасрэдны ўдзел у вайсковай аперацыi па вызваленнi Брэста. Георгiй не збiраўся браць на сябе ўсю адказнасць у непазбежным кровапралiццi, становячыся ў гэтым выпадку пудзiлам для ўсёй сусветнай супольнасцi, i пакiдаць Рому "белым i пухнатым". Яны павiнны быць там абодва. Сiмвалiзаваць адзiнства беларускага народа перад ворагам.
   Георгiй яму патэлефанаваў, але Рома быў п'яны i ў дэпрэсii. Сярэднi брат сказаў, што ён хворы i адмовiўся ехаць. Затым яго спрабавала пераканаць Ганна, таму i трымала на галодным сэксуальнаму пайку з надзеяй, што ён не вытрымае i паедзе да яе "на перадавую". Але страх Ромы перад неабходнасцю забiваць людзей пакуль яшчэ быў мацнейшы. Апроч таго, нават у п'яным чадзе яго мозг разумеў, што фармальна крызiс вылiўся на тэрыторыi Георгiя - у iншай дзяржаве, а жаданне падгадзiць брату за яго дробныя паскудствы нiкуды не дзелася. Калi брат выйграе бiтву за Брэст, то ўсё проста вернецца на кругi свая - Рома дапамог братку, чым мог. Затое калi прайграе - то статус Рамана ў вачах народа павысiцца ў разы... Нiякага "генацыду" яму не прышыюць. А ўжо з Колем ён як-небудзь дамовiцца. У вынiку, менавiта Рома даў бацьку магчымасць спакойна жыць у "Гарадцы" i загадаў клапацiцца, каб там было цёпла, сытна i бяспечна...
  Мiсiя губернатара была апошнiм шанцам уцягнуць яго ў вайну. Уласна кажучы, з-за гэтага аперацыя "Закон i парадак", як яна афiцыйна звалася, усё нiяк не пачыналася, хоць асноўныя сiлы аб'яднанага корпуса рэгулярных войскаў, МУС i штурмавых брыгад БРСМ ужо былi сканцэнтраваныя каля Брэста. Усе чакалi канчатковага рашэння прэзiдэнта Ўсходняй Беларусii аб асабiстым удзеле ў ёй...
  Губернатар чакаў больш за дзве гадзiны, пакуль, нарэшце, Рома яго не прыняў. Кабiнет у магiлёўскай рэзiдэнцыi ўяўляў сабой хаатычную мешанiну з дарагой мэблi, тэлевiзiйных панэляў, спартовых трэнажораў i вечна адкрытага бара.
  - Я нiкуды не паеду, - адразу заявiў яму прэзiдэнт.
  Губернатар быў да гэтага гатовы. Ён спачатку перадаў яму пакет афiцыйных дакументаў, якi Рома, не гледзячы, кiнуў на стол. Справа пайшла лепш, калi губернатар уручыў яму падарунак ад брата - бутэльку эксклюзiўнага вiскi, адмыслова набытага на аўкцыёне за дванаццаць тысяч даляраў. Слова за слова, бутэльку тут жа адкаркавалi... Афiцыянткi неадкладна прынеслi закускi: талерку пармскай вяндлiны, ракавыя шыйкi, чорную iкру. Пасля першага куфля вiскi - саладжавага, з прысмакам дубовай бочкi, з лёдам i лыжкай iкры, настрой Рамана Аляксандравiча палепшыўся.
  Пачалася мужчынская гутарка.
  - Разводзiцца думаю. А чаго, i бацька мой так паступiў калiсьцi з мамай... Потым сышоўся з лекаркай i нарадзiў сабе любiмчыка... Чым я горшы? Усе ведаюць, прэзiдэнту ўсё маральна... Яму ўсё можна... Гэта там, на Захадзе ў цябе абавязкова павiнна быць побач каханая жонка, кодла дзяцей... У нас краiна развядзёнак. У нас i палюбоўнiцы досыць... Што, не?
  Губернатар нявызначана кiўнуў...
   - Ты ведай, дзеля Ганны я гатовы на ўсё, - перахiлiўся прэзiдэнт праз стол, ледзь не перакулiўшы бутэльку. - У Ганне ўсё сышлося, прыгажосць, розум, сiла... Яна будзе мне дапамагаць кiраваць краiнай... Яна не здрадзiць. Не падвядзе. Не зламаецца...
  - Так, i Георгiй Аляксандравiч таксама кажа...
  - Што? - падняў на яго вочы Рома.
  Губернатар зразумеў, што патрапiў у кропку i падлiў яшчэ вiскi. Засталося зусiм трохi...
  - Не, я разумею, гэтай жанчынай нельга не захапляцца. Ганна Мiкалаеўна рэдкая прыгажуня i разумнiца, - сказаў гарадзенскi губернатар. - А якi яна план распрацавала - старыя генералы за галовы хапалiся... Якая малайчына. Тактык i стратэг...
  - Калi брат аб ёй так казаў? - раўнiва пацiкавiўся прэзiдэнт.
  - Ды ўвесь тыдзень... Не буду ад вас хаваць, ён спадзяецца яе перавабiць у вас.
  - Перавабiць?
   - Так. Таму i пагадзiўся на прызначэнне яе кiраўнiком аперацыi. Гэта замануха... Вядома... Георгiй Аляксандравiч жадае, каб Ганна Мiкалаеўна працавала ў яго, на Захадзе, i драбязнiцца дзеля гэтага не мае намеру, - сказаў губернатар. - Ён наўпрост ёй гэта сказаў. Пераходзiце, маўляў, Ганна Мiкалаеўна, да нас, калi ў брата вам некамфортна будзе... Мы вам усё-усё забяспечым.
   - Падонак, - раўнуў Рома. - Ён жа ведае, што яна мая. Мая!
   - Георгiй Аляксандравiч лiчыць, што ў такiх справах - кожны сам за сябе, - прагаварыў амбасадар. - Сэрцу, гэтак мовiць, не загадаеш...
   Раман некалькi секунд сядзеў моўчкi. Ён паглядзеў за акно, дзе калом стаялi голыя дрэвы, затым на стол, абстаўлены iкрой, прошутто i ракамi i гучна шморгнуў носам...
   - Скажы мне шчыра, ён да яе прыставаў? - нарэшце спытаў Раман.
   Губернатар сербануў вiскi i паглядзеў на змучаны, заганны твар прэзiдэнта.
   - Ён жа, як юрлiвая жывёла, бачыць спаднiцу, лезе да яе... Ён да яе прыставаў? - паўтарыў ён сваё пытанне.
   - Прафесiйная этыка, субардынацыя мне не дазваляюць абмяркоўваць асабiстае жыццё кiраўнiцтва, - сцiпла адказаў губернатар.
   - Значыць, асабiстае жыццё... ёсць, - прашаптаў прэзiдэнт.
   Губернатар глынуў вiскi.
   - Ну... вы далёка, вы не жадаеце быць побач з ёй у гэты найскладаны момант, - пацiснуў плячыма пасланец Захаду. - Якая бы моцная яна не была, яна усёткi жанчына... А жанчына заўсёды слабейшая за мужчыну. Яна жадае, каб хтосьцi быў побач з ёй у цяжкую хвiлiну...
  Некалькi хвiлiн Раман разрываўся на яго вачах. Баязлiвасць змагалася ў iм з рэўнасцю. Пачуццё самазахавання - з гонарам. Для прыняцця рашэння яму прыйшлося дапiць бутэльку да канца. Калi ён адправiў у глотку апошнi "шот" шасцiдзесяцiгадовага скотчу, Раман, хiстаючыся, прыўстаў на крэсле i загадаў рыхтаваць ягоны картэж.
   Губернатар Гароднi выдыхнуў з палёгкай i зараз ужо з чыстым сумленнем даеў тое, што заставалася: iкру, вяндлiну i ракаў...
  
   24.
   Па чорным зiмовым полi насiўся снежны пух... Пераход восенi ў зiму заўсёды ў Беларусi быў непрыемным i трагiчным.
   Стары прэзiдэнт у кажусе iшоў па гэтым полi, пакiдаючы сляды кiрзавых ботаў на корцы чорнай змёрзлай зямлi. Яго суправаджалi Мiкiта, былы старшыня КДБ i апошнi асабiсты ахоўнiк. Прэзiдэнта, здаецца, не бянтэжылi нi зiмовае надвор'е, нi бессэнсоўнасць такога шпацыру. Ён стала разважаў аб дзяржаўных справах, нiбы яго як заўсёды атачалi дзясяткi карэспандэнтаў i начальнiкаў. Стары прэзiдэнт не мог без павучальных гутарак з народам, i з тых часоў, як яму перакрылi ўсе магчымасцi такiх зносiн у рэальнасцi, ён стаў праводзiць шматгадзiнныя прэс-канферэнцыi ў сваiм уяўленнi.
   - Вось гэтую гаспадарку мы падтрымаем... Што? Для гэтага патрэбны грошы? Гэта не праблема. Я прэзiдэнт, я магу надрукаваць. Вы толькi падумайце, мы гэтыя грошы надрукуем... Нават не на паперы, - чаго паперу марнаваць? Проста на рахунак нацбанку перавядзём, безнаяўнымi... Бо што гэта такое ў наш час надрукаваць грошы? Лiчбы ў адным кампутары замянiць i ўсё. Нуль прымаляваць. Што гэта нам каштуе? Нiчога... Але мы iх куды ўкладзём, вы вось гэта падумайце. У зямлю! У кармiцельку. I яна нам, замест гэтых нулёў i лiчбаў бесцялесных, якiя, як хачу, так i тасую - яна нам дасць пшанiчку рэальную, авёс, рапс, бурак i моркву...
   Ён казаў пераканана, як заўсёды з людзьмi, вочы яго гарэлi, нiбы ён жадаў прапалiць сваiм позiркам нябачных скептыкаў. Ягоныя фразы разам са снежнай крупкай даляталi да астатнiх яго спадарожнiкаў.
   - Вось заходнiкi крычаць, маўляў, эмiсiя робiць усiх бяднейшымi. А навошта яно, гэтае багацце, патрэбна? Што ты, есцi яго будзеш? Гэтыя грошы па мяшках, па матрацах гнiць будуць? - пытаўся незразумела ў каго прэзiдэнт. - Есцi ты будзеш бульбачку, якая вось тут вырасце. На полi, на зямлiцы... А галоўнае, што мы без чужой дапамогi сваю вытворчасць крэдытуем, падтрымлiваем, у селянiна прадукцыю купiць можам, заводы пераабсталяваць... А простаму чалавеку гэтае багацце ў панчосе на што? У магiлу яго ўсё роўна не забярэш. Ну напакавалi бабулькi гэтыя панчохi мiльёнамi, а ўнукi-забулдыгi папрапiвалi усё... I што? Каму ад гэтага лепш? Вы ўспомнiце як у Савецкiм Саюзе было... Жыў савецкi чалавек адным днём - i шчаслiва жыў! А вадзiлiся грошыкi, дык свядомыя людзi iх зваротна дзяржаве пазычалi. Бралi пазыкi безатсоткавыя там, аблiгацыi выйгрышныя. Не трэба чалавеку шмат грошай на руках! Без гэтага былi шчаслiвыя. Таму што краiна наперад iшла. Спадарожнiкi запускалi! Якую авiяцыю мелi! Самi недаядалi, а паўсвету кармiлi...
   Ён абярнуўся i павучальна падняў палец.
   - Цалкам згодны, таварыш прэзiдэнт, - натхнёна падтрымаў яго стары генерал. - Я сам памятаю, атрымлiвалi колькi - сто рублёў, сто дваццаць, у камуналках-iнтэрнатах жылi, а служыць Радзiме жадалi ў тысячу разоў больш, чым цяперашнiя - з кватэрамi, машынамi, льготамi... Цяпер толькi пагоны атрымаюць, i адразу пачынаюць гойсаць, вышукваць, дзе б урваць, дзе цяплей...
   - Гэтае ўсё неразуменне нашага беларускага грамадства, - перапынiў яго стары прэзiдэнт. - Нашага беларускага шляху развiцця. Няма ў нас месца такiм, якiя ставяць сябе вышэй за дзяржаву. Свае iнтэрасы прасоўваюць наперад маiх... Я пра сябе кажу не проста так, будзем шчырыя, я ведаю дзяржаву як нiхто. Яна ўва мне сядзiць i ные... Я вось часта думаю, чаму развалiўся Савецкi Саюз? Чаму загiнуў кубiнскi сацыялiзм, карэйскi камунiзм, джамахерыя i iсламская рэвалюцыя? Гэта ж былi моцныя сiстэмы, заснаваныя на глыбiнных спадзяваннях народаў! Нацыянальных iдэалах i традыцыях, любовi да сваiх лiдэраў i моцных iдэалогiях! Чаму? Што iх загубiла? Захад? Не... Захад нямоглы, калi яму не дапамагае ўнутраны вораг... А што такое галоўны ўнутраны вораг?
   - Апазiцыя? - выказаў здагадку Мiкiта.
   - Не, - гарэзлiва ўсмiхнуўся стары прэзiдэнт.
   - Эканамiчныя крызiсы? - спытаў генерал.
   - I ты не адгадаў, мой бязвокi сябар, - адказаў яму прэзiдэнт i, не дачакаўшыся iншых версiй, даў правiльны адказ сам. - Багацце i культура. З чаго пачыналi Ленiн i Сталiн, калi будавалi сваё стварэнне: яны зрабiлi ўсiх жабракамi i знiшчылi стары культурны пласт... Няўжо хтосьцi думаў, што гэтыя пiсакi: Блок, Гумiлёў, хто там яшчэ, габрэi гэтыя, Мейерхольд, Мiхаэлс былi небяспечныя настолькi, каб iх трэба было расстраляць? Кожны па асобнасцi - яны нiшто... Баязлiвыя iнтэлiгентышкi, кручкатворы, сапляжуi, якiя трэслiся ад позiрку любога ўчастковага. Але ўсе разам яны стваралi тлятворнае асяроддзе, раз'ядаючую асновы веры, асновы дзяржавы... I iх знiшчылi. А другi вораг гэта дастатак. Таму што багацеючы, чалавек становiцца эгаiстам. Iм ужо не пакамандуеш. У iм з'яўляецца iдыёцкi гонар. Ты яму прапаноўваеш месца i працу, а ён адмаўляецца - яму ёсць на што жыць, бач ты, ёсць што есцi, зарплата наша яго ўжо не задавальняе... Можна трымаць яго страхам або прагнасцю, але ў душы ён не будзе цябе любiць, ён заўсёды будзе табой пагарджаць i ненавiдзець... Таму i Кастра, i Кiм, i Мао, i Пол Пот, i вялiкi Ленiн пачыналi з гэтага: зрэзаць культурны пласт нахрэн, як мы зрэзалi радыёактыўныя пласты гомельскай зямлi, выбiць з-пад яго глебу, знiшчыць сымбалi... I не даваць багацець. Толькi тады можна дамагчыся, каб грамадства было сабрана ў кулак... I усё працавала як адзiны механiзм. Тады можна будаваць, будаваць, будаваць: заводы, фабрыкi, культываваць палi, рабiць рыўкi ў будучыню, перабудоўваць гарады... Не можа грамадскi гэты цэмент схапiцца, пакуль там гэтыя бурбалкi, гэтае шалупiнне, гэты бруд, шлак... А мы, вертыкаль, павiнны быць той сталёвай арматурай, вакол якой ён замацуецца. I калi ўсё зацвярдзее, гэта ўжо не здоляць разбурыць нi заходнiя буры, нi ўсходнiя селi...
   Ён засмяяўся i паглядзеў на генерала.
   - Ты бачыш гэты гмах, генерал. Ён цудоўны. Каб яго ўбачыць, вочы непатрэбны... А жадаеш, вазьмi мае вочы... Я дарогу ведаю так добра, што магу весцi народ i без iх...
   - Дык выходзiць, справа ў веры, - сказаў генерал.
   - Я ведаю, бога няма, - адказаў стары прэзiдэнт. - Я зразумеў гэта, калi стаяў са свечкай на Раство або на Вялiкдзень, i назiраў, як папы мармычуць свае малiтвы... Я адчуваў: над iмi - пустэча. Нiчога там няма... А калi i ёсць, iм на нас напляваць. Але вера, так, без веры - нiкуды... I усё, што гэтую веру ў прэзiдэнта, у дзяржаву падрывае, павiнна быць знiшчана!
   Мiкiта першым адчуў нядобрае. Пакуль стары прэзiдэнт разважаў аб адказнасцi народа перад сваiм кiраўнiком, аб служэннi бiзнэсу перад бюджэтам, аб тым, што ўлада - гэта iмператыўны абавязак людзей падпарадкоўвацца сваiм кiраўнiкам, i ўсякi, хто iм не падпарадкоўваецца - вырадак i злачынец, а стары генерал слухаў гэта, як рэлiгiйны фанатык пропаведзь патрыярха - становiшча вакол змянiлася. Мiкiта прыслухаўся, дастаў пiсталет i абярнуўся: у снежным марыве на шэрым гарызонце з'явiлiся чорныя кропкi. Палкоўнiк адразу зразумеў, што гэта салдаты - занадта правiльна яны iшлi ў ланцугу.
   - Праблема, - сказаў Мiкiта. Ахоўнiк азiрнуўся. Гэта быў добры i адданы хлопец гадоў дваццацi пяцi. Усё сваё жыццё ён правёў у казармах: спачатку з бацькам, потым у сувораўскiм, пасля ў памежных войсках, потым ва ўнутраных, ў АМАПе i, нарэшце, у службе бяспекi прэзiдэнта. Ён развучыўся думаць i слепа падпарадкоўваўся любому загаду начальства. Ён навучыўся не слухаць i не чуць тое, што кажуць начальнiкi, затое абачлiва рэагаваў на любы знак небяспекi. I нават тут, у пустым зiмовым полi, ён быў апрануты ў строгi гарнiтур, з яго вуха тырчала спружынка слухаўкi, ў якую, праўда, апошнiя тыднi ўжо нiхто нiчога не казаў, а ў руцэ ён традыцыйна трымаў дыпламат, у якi быў умайстраваны хуткастрэльны ручны кулямёт.
   Ахоўнiк прыгледзеўся i зняў кулямёт з засцерагальнiка. Ён рэальна быў гатовы "пакасiць" кучу народу пры мiзэрнай небяспецы для "аб'екта". Палец лёг на кнопку... Мiкiта таксама падняў пiсталет.
   Але ў гудзе ветра да iх данёсся нечы крык.
   - Спынiцеся! Мы ад вашага сына...
   Прэзiдэнт абярнуўся i паглядзеў на нечаканых гасцей.
   - Сына? Якога з iх? Георгiя? Рамана? Не, я да iх у рукi не жадаю, - прашаптаў стары.
   - Дайце мне ў рукi бомбу, я падарву iх разам з сабой, - залямантаваў былы старшыня КДБ, спрабуючы хоць бы напрыканцы аказацца карысным прэзiдэнту.
   Але стары прэзiдэнт не стаў даваць нiякiх загадаў на гэты конт, а нечакана павярнуўся i ў панiчным страху кiнуўся наўцёкi. Ён бег па раллi, з-пад ягоных ботаў ляцелi камякi прасякнутага калiем чарназёму... Страх надаў яму сiлы, i ён, нiбы сорак гадоў таму на хакейным лёдзе, нёсся наперад, як метэор... Ён падаў, пакiдаючы на снезе i чэрнi адбiткi рук, ён абпальваўся ўдыхамi ледзянога паветра, ён азiраўся, i бачыў у смузе людзей, якiя беглi за iм... Стары не мог разабраць iхнiх слоў i крыкаў, але пачуваўся зверам, якога тураць, цюгакаючы i палохаючы, паляўнiчыя. Яны тураць яго, як зайца. Яны здзекуюцца з яго...
   - Не жадаю ў турму, не жадаю ў турму, - сiпеў на выдыхах першы прэзiдэнт, якi сам адправiў на нары, здаецца, тысячы чалавек за сваё жыццё. - Не жадаю... Не трэба... Не жадаю... Супакою... Дайце мне супакою...
   Ён выў, словы жавалiся ў кашу, стары пырскаў слiнамi, у якiх з'явiўся выразны металiчны прысмак крывi.
   Стары паспрабаваў зрабiць апошнi рывок, але спатыкнуўся на мяжы, i кулём пакацiўся ў роў, якi падзяляў два полi. Перакулiўшыся праз дно, стары з размаху стукнуўся галавой аб iржавую барану, кiнутую тут нядбайным трактарыстам. Парцалянавыя зубы, якiя ставiлi яму лепшыя стаматолагi Еўропы, разляцелiся ў бакi, рот напоўнiўся брудам i крывёй, i апошняе, што ўбачыў ён у перакуленым ракурсе: салдаты ў форме НАТО топчуцца па беларускай зямлi... Стары ўзмычаў, усхрыпеў i правалiўся ў цемру.
  
   25.
   Стары прэзiдэнт не бачыў, як моцныя салдацкiя рукi падхапiлi яго i панеслi да горада. Ён не адчуў, як яго паклалi ў машыну хуткай дапамогi. Як калона без перашкод выехала з Кобрына i накiравалася да Брэста. Стары не чуў гутарак пра тое, што выратавалiся яны цудам, таму што ў гэты самы момант з iншага боку да Кобрына ўжо падыходзiлi танкi, i затрымайся яны там яшчэ на некалькi хвiлiн, дарогi былi бы перакрытыя. Пра тое, што яго прэс-сакратар у п'яным чадзе адмовiўся ад эвакуацыi i застаўся бухаць далей у Кобрыне.
   Цемра перастала быць цемраю, а стала спачатку шэрай, пасля бялявай, нiбы ў яе дадавалi i дадавалi малако. I нарэшце, усё вакол стала белым. Запахла свежымi палявымi кветкамi i ядраным азонам. У белым марыве праступiла постаць ў арэоле святла, i прыгажосць гэтай постацi ўразiла старога прэзiдэнта. Ён не мог сфакусаваць на ёй свой позiрк, але сэрца яго пазнала яе. Яшчэ да таго, як ягоны мозг аднавiў сваю здольнасць думаць i аналiзаваць, ён ужо ведаў, што гэта найблiжэйшы яму чалавек. Гэта Коля. Сын.
   Спачатку старому здалося, што перад iм сядзiць хлопчык. Яшчэ нават не падлетак, а школьнiк. А ў вушах загучаў ягоны далiкатны голас: "Тата, я ж твой любiмы сын, праўда?".
   Позiрк старога прэзiдэнта, нарэшце, здабыў рэзкасць. Ён ляжаў у самай вялiкай палаце Брэсцкай клiнiчнай лякарнi. Усе iншыя ложкi былi прыбраныя. Стаялi вазы з кветкамi, стол з садавiнай, а на крэсле перад ложкам сядзеў Коля. Ён ужо больш за гадзiну чакаў, пакуль бацька прачнецца.
   Некалькi кропельнiц паступова сiлкавалi старога i чысцiлi яго кроў. Медыцынскi кампутар сачыў за яго дыханнем, рытмам сэрцабiцця i крывёй... Былы прэзiдэнт прыходзiў у прытомнасць.
   - Я, мусiць, памёр. Ляжу ў труне, а ты той анёл, што прыйшоў мяне забраць, - прашаптаў ён. Яго вусны варушылiся з цяжкасцю, таму што месцамi былi зашытыя пасля падзення.
   - Ты мяне пазнаеш? - спытаў сын.
   - Ты таксама памёр, Коля? I калi няма нi бога i нi рая, то куды трапляюць душы такiх, як мы? Можа, мы ператвараемся ў бульбачку? Становiмся клубнямi, якiя потым пойдуць пад скваркi i на стол?
   - Не, тата, мы абодва жывыя. Ты ў лякарнi, у Брэсце. Як ты пачуваешся? - Коля паклаў сваю руку на старэчую, зморшчаную далонь бацькi.
   - Я? Кагосьцi яшчэ ў гэтым свеце цiкавiць, як я пачуваюся? Як можа пачувацца мярцвяк? Альбо чалавек, пазбаўлены ўсяго, акрамя свайго ўласнага лядашчага, хворага цела? У маiм жыццi больш няма нiякага сэнсу, - сказаў былы прэзiдэнт. - Скажу адкрыта, калi бы мяне кiнулi ў дол i засыпалi зямлёй, я бы не супрацiўляўся.
   - Тата, мы можам усё вярнуць, - сказаў сын.
   Стары паглядзеў на яго сваiмi маленькiмi, поўнымi слёз вачыма. Ён усмiхнуўся, таму што як нiхто разумеў, што ўсё вярнуць ужо нельга.
   - Я стары дурань, - сказаў ён. - Мне хутка дзевяноста. Я выжыў з розуму, i быў ашуканы ўсiмi... Мяне кiнулi, як быццам я рыззё або ануча... Я бездапаможны i нiкчэмны. Не трэба плакаць, Коленька, не трэба... Я не змагу больш табе нiчога даць: нi новы тэлефон, нi пiсталецiк, нi цацку... Дзiцятка, ты плачаш? А божа... Я раву з табой.
   Сапраўды, Коля румзаў, i з яго велiзарных блакiтных вачэй кацiлiся гэткiя ж буйныя слёзы. Ён роў, як калiсьцi ў Драздах, калi тата загадваў маме з'ехаць назаўжды... Як тады, калi яму, любiмаму сыну прэзiдэнта, не давалi ўвайсцi на нейкую важную нараду, а ён хацеў паказаць бацьку малюначак, якi сам намаляваў, i ён лупiў кулачкамi няню i ахоўнiкаў, драпаўся i выў... Як падчас уроку ангельскай, калi яго прымушалi вучыць словы, а ён крычаў, што ён сын прэзiдэнта, i што ягоны тата ўсiх згноiць у турме. А тата замест таго, каб яго падтрымаць i ўсiх пакараць, сказаў, што настаўнiца мела рацыю... Гэта была трагедыя для дзiцяцi, i маленькi Коля катаўся па падлозе, бiўся галавой аб сцяну i крычаў, што калi вырасце, то адпомсцiць бацьку-здраднiку...
   - Тата, я цябе так люблю, - прашаптаў Коля.
   Малодшы сын нечакана ўзяў яго руку i пацалаваў, залiваючы яе слязамi. Сэрца старога раздзiралася...
   У гэты момант у палату зайшоў былы кiраўнiк адмiнiстрацыi. Ён усмiхнуўся, убачыўшы, што ягоны план прыйшоў да лагiчнага канца: бацька i сын уз'ядналiся. Стары паглядзеў на службоўца, разбiтыя вусны скрывiлiся, верагодна, азначаючы ўсмешку, i затым ён зноў паглядзеў на сына, таму што не мог на яго нагледзецца.
   - Ты ведаеш што, Коленька, давай я падпiшу ўсе дакументы, што вы задумалi. Усё табе перадам, ва ўсiм бласлаўлю. А вы дасьце мне адзiн укольчык або таблетку. Я вып'ю сам, каб нi на кiм не было вiны, - сказаў стары. - Я ведаю, ты мяне не любiш, як i браты. Усёткi яны мяне раздзiралi без вiны, а ты маеш падставу. Я цябе пакрыўдзiў.
   - Не, не, бацька, не, ты лепш за ўсiх. Я цябе люблю, - зашаптаў сын. - Мне нiчога не трэба, толькi каб ты жыў i кiраваў... Ты вярнiся, i зноў стань, кiм быў - вялiкiм прэзiдэнтам Беларусi.
   - I ты прабачыш мне, што я кiраваў жорстка? Што разганяў лайдакоў i "пятую калону"? Усiх, хто кiдаў мне выклiк, саджаў у турму? Душыў дурныя свабоды, якiя народу не патрэбны i толькi псуюць ягоны дух? - пытаў бацька. - Ты мне прабачыш?
   Коля адказаў не адразу. Ён апусцiў вочы, паглядзеў на спецпасланца. Той кiўнуў.
   - Вядома, тата, - сказаў сын.
   Былы кiраўнiк адмiнiстрацыi падышоў з папкай i адкрыў яе. Там ляжалi дакументы, якiя стары мусiў падпiсаць. Гэта было адклiканне подпiсу пад тымi ўказамi, якiя дзялiлi краiну напалам i надзялялi братоў прэзiдэнцкiмi паўнамоцтвамi. Там быў яшчэ шэраг дакументаў, якiя павiнны былi вярнуць краiну ў стан, папярэднi падзелу. Быў i ўказ аб вяртаннi звольненага кiраўнiка адмiнiстрацыi на сваю ранейшую пасаду. Вядома, для таго, каб усё гэта спрацавала, трэба было выйграць супрацьстаянне з братамi. Паперкi не вырашалi нiчога без падтрымкi рэальных iнстытутаў улады, без кантролю над краiнай. Але хоць бы на тэрыторыi аднаго пэўнага горада з'явiлася легiтымная i законная ўлада.
   - Зараз засталося, каб гэтыя пратаколы былi прызнаныя мiжнароднай супольнасцю, i ў нас з'явiцца шанец сфармаваць легiтымны, мiжнародна прызнаны ўрад, - казаў ён, падаючы паперы.
   Спачатку паперы падпiсваў стары, затым Коля. Калi гэта адбылося, зараз ужо зноў кiраўнiк адмiнiстрацыi прэзiдэнта моўчкi пакланiўся i з усмешкай выйшаў. Гэта быў найлепшы дзень за апошнi час.
  
   26.
   Аперацыя па ўзнаўленнi канстытуцыйнага парадку ў Заходняй Беларусi пачалася на досвiтку. Яе распрацавала Ганна. Яна ажыццяўляла i аператыўнае кiраўнiцтва пад кантролем вярхоўных галоўнакамандуючых абодвух дзяржаў: Рамана i Георгiя.
   Штаб аб'яднанай групоўкi войскаў i сiл правапарадку знаходзiўся ў Жабiнцы i атрымлiваў аператыўную iнфармацыю аб дзеяннях войскаў.
   Першы ўдар быў нанесены з Усходу, па прыгарадах Брэста - Братылава, Кошалева, Вялiкiя i Малыя Косiчы, Тэльмы.
   А пятай ранiцы насельнiцтва прыгарадаў папярэдзiлi аб ўдары, якi меўся адбыцца, i далi гадзiну на эвакуацыю жанчын, дзяцей i старых.
   У шэсць ранiцы па ўсiх усходнiх прыгарадах Брэста быў нанесены ўдар сiстэмамi залпавага агню "Смерч", артылерыяй i верталётамi. Абстрэл раёнаў вёўся на працягу дзвюх гадзiн. Знiшчалi прыватныя дамы, аўтамабiлi, гаражы. Па загадзе Ганны адмысловую ўвагу надалi запраўкам i нафтатэрмiналам. Падарвалi i газаправод. Роўна ў восем трыццаць ранiцы абстрэл быў спынены.
   Колькасць ахвяр была на прымальным узроўнi.
   Яе задума спрацавала: калi ў горадзе ўбачылi слупы чорнага дыму на ўскраiнах, выбухi i людзей, якiя беглi ў жаху, замежнiкi кiнулiся да адкрытай Заходняй мяжы. Усе замежныя мiсii абвясцiлi аб неадкладнай эвакуацыi ў Польшчу. За iмi кiнулася наўцёкi i большасць апазiцыйных лiдэраў, якiя вярнулiся з эмiграцыi. Яны пакiдалi свае "саветы" i "рады" i любымi спосабамi спрабавалi ўбiцца ў дыпламатычныя машыны. Перапоўненыя замежнiкамi, палiтыкамi i апазiцыйнымi музыкамi i тэатраламi электрычкi, аўтобусы i машыны неслiся да заходняй мяжы. Памежнiкi прапускалi iх без вiз i надгляду, як уцекачоў.
   Ганна вычакала, пакуль усе яны перасеклi мяжу i ў тры гадзiны дня аддала загад пачаць другi этап аперацыi.
   Два элiтныя мотастралковыя батальёны здзейснiлi кiдок на Захад у раён Вялiкiх Матыкал i адтуль праз Клейнiкi вышлi да памежнага пераходу "Цярэспаль". Байцы захапiлi яго, перакрыўшы любую магчымасць пакiнуць горад i краiну ў заходнiм кiрунку. Мяжа была наглуха зачынена. Войскi неадкладна занялi баявыя пазiцыi, гатовыя адбiць любы напад на краiну звонку. Палякi больш аказваць дапамогу абложанаму гораду не маглi.
   I ў дадзеным выпадку колькасць ахвяр была ў межах разумнага. Ганне паведамiлi, што ў рамках рэалiзацыi двух этапаў усяго па пацверджаных дадзеных загiнула 139 чалавек, з iх толькi два замежнiкi: кулю атрымаў карэспандэнт польскага тэлебачання i нейкi п'яны галандзец, якi выскачыў з крамы "Д'юцi-фры" i пачаў закiдваць салдат бутэлькамi алкаголю. Свае страты таксама былi невялiкiя - каля дваццацi чалавек, чацвёра з якiх загiнулi пад "дружалюбным" агнём аднапалчан.
   Брэст быў узяты ў "абцугi".
   Ужо праз дзве гадзiны - у 17.05 танкавыя калоны ўвайшлi ў горад: адна з Поўдня, са боку Мухаўца. Другая - асноўная - з боку трасы М1. Танкi ўсталi на Варшаўскай шашы i Маскоўскай вулiцы, каля будынкаў аблвыканкама, гарвыканкама i каля Брэсцкай крэпасцi. Пад прыкрыццем танкаў у горад пачалi ўваходзiць часткi АМАПа i БРСМ. Гэта быў самы доўгi этап аперацыi. Па разлiках Ганны поўная зачыстка горада ад усiх небяспечных элементаў зойме ад двух дзён да тыдня. Трэба было праверыць кожны дом, кожную кватэру, адрыну, гараж, офiс. Раззброiць шматлiкiя ўзброеныя фармаваннi, злавiць завадатараў, i галоўнае, арыштаваць Колю.
   Калi на вялiкiм экране з'явiлiся кадры, як з будынка аблвыканкама АМАПаўцы зрываюць бела-чырвона-белы сцяг i сiнi сцяг Еўразвяза, Ганна абярнулася i пераможна паглядзела на братоў.
   Штабам служыла спартовая зала ў Жабiнскай школе, абстаўленая кампутарамi, сiстэмамi сувязi i шыфравання. Туды-сюды бегалi штабныя генералы i ад'ютанты. Раман i Георгiй былi ў ваенных маршальскiх унiформах, якiя даволi моцна адрознiвалiся па фасоне: усёткi для Беларусii дызайн унiформы распрацоўвала кампанiя Юдашкiна, таму яна адрознiвалася фарсiстасцю i празмернай колькасцю залатых эпалет, а Георгiй упадабаў змрочны фрэнч.
   Ганна ў ваеннай форме выглядала цудоўна. Ёй вельмi пасавалi генеральскiя пагоны на грацыёзных плечыках. Яна чымсьцi нагадвала Марлен Дытрых ў яе лепшыя гады.
   - Ну што, хлопчыкi, можам выпiць шампанскага. Мы ў горадзе, - сказала яна.
   Было вiдавочна, што абодва браты нервавалiся. Раман аблiваўся потам, уздрыгваючы кожны раз, калi паведамлялi аб ахвярах сярод мiрнага насельнiцтва. Георгiй наадварот злаваўся, што ўсё iдзе павольна, што не задзейнiчана авiяцыя i тактычныя ракетныя комплексы "Iскандэр". Але Ганна перапыняла любыя спробы змянiць план.
   - Я бы ўсёткi хацеў абгаварыць вашую будучыню, Ганна Мiкалаеўна, - асцярожна пачаў Рома. - Я чуў, вы звязваеце яго з Заходняй Беларуссю?
   Ганна не вельмi была ў гуморы, каб весцi зараз гэтую гутарку. Яна кiнула позiрк на Георгiя.
   - Гэта наша з табой пытанне, Рома, - сказаў старэйшы брат. - Яна будзе працаваць там, дзе мы вырашым. На нашым, прэзiдэнцкiм узроўнi. Iдзiце, Ганна Мiкалаеўна, працуйце...
   Ганна з палёгкай выдыхнула i вярнулася да кампутарнай сiстэмы кiравання войскамi. Там яе ўжо чакаў чарговы ад'ютант з новай iнфармацыяй. Георгiй абняў брата за плечы i адвёў да акна.
   - Ну давай паглядзiм праўдзе ў вочы, братачка, - пачаў ён паблажлiва. - Аня кiруе сур'ёзнай аперацыяй - наводзiць канстытуцыйны парадак. Правiльна? Наводзiць дзе? У Брэсце. У маiм, як казаў баця, калгасе. I тут, ты ведаеш, тыдзеньчыкам не абыйдзецца... Усё, усю гнiлату трэба выкарчаваць. А гэта час... Месяцы, можа, гады... Ну так чаму бы ёй не перайсцi пакуль сюды на сталай аснове? - з усмешкай спытаў старэйшы брат.
   Георгiй ведаў, што Рома ўсё жыццё яго баяўся i вельмi рэдка iшоў на адкрыты канфлiкт. Ён ужо пайшоў у Гошы на паваду адносна бацькi, затым вылучыў войскi, потым прыехаў сам, i вось зараз фактычна аддаў яму Ганну...
   - Гоша, я кахаю яе. Хачу, каб яна была са мной, - нечакана прызнаўся Рома i паглядзеў на брата з усёй сваёй пранiзлiвай наiўнасцю.
   - Не твайго поля гэта ягадка. Я яе ўжо пакаштаваў. I ведаю, што ёй трэба. Не твой зморшчаны агурок, а адчуваць побач з сабой мужыка, якi яе аб'ездзiць, - адказаў шчырасцю на шчырасць Георгiй.
   - Ты з ёй спаў?
   - Вядома, я яе трахнуў. У першы ж вечар i трахнуў, - кiўнуў Гоша.
   -Трахнуў?
   - Ну а што мне з ёй, у хакей гуляць? Вядома, справа жыццёвая...
   Твар Ромы сказiўся ад болю. Ён сцiснуў вусны так, што яны збялелi, у вачах з'явiлiся слёзы.
   - Ну-ну, Ромка, не трэба iстэрыкi, - сказаў старэйшы прэзiдэнт. - Яна ж шлюндрай аказалася. Нiчога, колькi такiх у цябе будзе. Не першая i не апошняя... Затое я табе кожны месяц скрыню "Блю Лэйбла" дасылаць буду i пераможнiцу конкурсу прыгажосцi. А сёння адзначым перамогу. Па-сапраўднаму, па-братэрску! Так! Братачка!
   Георгiй павярнуўся i ўбачыў старога прэм'ер-мiнiстра, якi мучыўся каля сцяны.
   - Гэй, мы сёння будзем баляваць! - крыкнуў яму прэзiдэнт.
   - Ужо ўзгадняю меню, - кiўнуў прэм'ер-мiнiстр.
   - I яшчэ, там у нас... трупы ёсць... Дык вось, адшукайце сродкi, усiх хаваем за дзяржаўны рахунак. Хай людзi ведаюць, мы не злапомныя, i дзяржава заўсёды дапаможа, - сказаў Георгiй.
   - Усiх? - скiс прэм'ер-мiнiстр.
   - Усiх. Усёткi гэта нашыя людзi, - усмiхнуўся Георгiй. Ён зноў прыцiснуў да сабе Рому i пакалашмацiў яго па лысаватай галаве...
   Увечар, калi ў горад ужо ўвайшлi атрады АМАПа i добраахвотныя брыгады БРСМа, у Жабiнскай школе iшоў баль. Некалькi фур падвезлi напоi для ваеннага кiраўнiцтва аперацыi. З Менска прыехалi выязныя каманды з лепшых рэстаранаў.
   Раман некалькi разоў спрабаваў пагаварыць з Ганнай, але яна адказвала, што пакуль не гатова абмяркоўваць свае планы. Толькi калi спакой у краiне будзе ўсталяваны канчаткова, а ворагi знiшчаны - тады яна будзе гатова падумаць i аб сваiм асабiстым лёсе. Хоць яе пераморгваннi з братам сведчылi, што яна ўжо падумала.
   Два браты сядзелi побач, увасабляючы непарушнае адзiнства беларусаў перад вонкавым ворагам. Рома глушыў усё, што яму налiвалi ў шклянку. Георгiй наадварот - як заўсёды пiў толькi мiнеральную ваду. Выступалi артысты, гэтым разам з патрыятычным рэпертуарам.
   Георгiй сказаў тост аб перамозе над цемрашаламi i антыдзяржаўнымi сiламi, аб поўнай падтрымцы беларускага народа i аб вечным братэрскiм сяброўстве. Ён глынуў воды, але яна аказалася цёплай, амаль гарачай, i ад гэтага нясмачнай. Ён падклiкаў сцюарда.
   - Халодненькай мне прынясi, - кiнуў ён.
   Далей тост прамовiў Раман. Прэзiдэнт Беларусii гаварыў няўпэўнена, губляў думку i хiстаўся. Асноўны сэнс яго прамовы зводзiўся да таго, як многаму ён навучыўся ў брата, што неўзабаве яны вырашаць апошнiя супярэчнасцi, якiя часам былi ў iхнiх адносiнах, i дзве краiны зажывуць душа ў душу. Нiводзiн з iх не згадаў бацьку або малодшага брата, якiя ў гэты момант знаходзiлiся ў Брэсце.
   Ганна сядзела наводдаль, i кожныя пятнаццаць хвiлiн ёй прыносiлi новыя зводкi з Брэста. Сiтуацыя там пагаршалася з кожнай гадзiнай.
   БРСМаўцы i ўнутраныя войскi праводзiлi зачыстку горада. На вялiкiх вулiцах пад прыкрыццем танкаў нiхто не рызыкаваў аказваць iм супрацiў. Там было пустынна i цiха. Затое ў дварах i пад'ездах, ва ўстановах i кватэрах сiлы правапарадку сутыкнулiся з адчайным супрацiвам мяцежнiкаў. Па горадзе, як пажар, распаўсюджвалiся чуткi, што БРСМаўцы збiвалi старых, жанчын i падлеткаў без разбору. Што яны ўрывалiся ў кватэры i "экспрапрыявалi" грошы, незаконна здабытыя ў перыяд анархii, што бiлi вiтрыны i кралi з крам усё, што маглi панесцi, урывалiся ў рэстараны, забiралi выручку, разбуралi ўсё, патрабуючы бясплатных алкагольных напояў. Фактычна, яны прынялiся рабаваць, узрушаныя чуткай аб казачных сумах валюты, якiя раздаў Коля сваiм паплечнiкам... Праўда тыя, хто рэальна атрымаў вялiкiя грошы, былi ўжо ў Польшчы, i пад экспрапрыяцыю патрапiлi зберажэннi звычайных кантрабандыстаў.
   Георгiй хацеў, каб Брэст больш не вылучаўся перад iншымi гарадамi сваiм нахабным, злачынным багаццем, сваiмi крамамi, палiцы якiх ламiлiся ад танных замежных тавараў, сваiмi моднымi кафэ i рэстаранамi. Яму больш не павiнны зайздросцiць. Ён павiнен быў вярнуцца на той узровень, на якiм знаходзiлiся ўсе астатнiя гарады ў краiне...
   На адну ноч усiм удзельнiкам аперацыi па навядзеннi канстытуцыйнага парадку было абяцана поўнае вызваленне ад крымiнальнай адказнасцi.
   Гэта ап'янiла вызвалiцеляў. Сапраўды, АМАП i маладыя штурмавiкi канчаткова страцiлi i страх, i сорам. Падазроных людзей жорстка збiвалi i рабавалi. Многiя з iх былi проста выпадковымi мiнакамi. Былi зафiксаваны некалькi выпадкаў згвалтаванняў.
   Асаблiва люта прадстаўнiкi прапрэзiдэнцкай моладзi бiлi i падпальвалi дарагiя iншамаркi, якiя берасцейцы бязмытна завезлi ў горад ў апошнi месяц.
   У адказ на гэта з вокнаў i падваротняў у iх паляцелi кактэйлi Молатава, iм стралялi ў спiну з паляўнiчых стрэльбаў i траўматыкi, у цёмных пад'ездах рэзалi кухоннымi нажамi, адбiралi зброю i ўжо з яе расстрэльвалi прадстаўнiкоў законнай улады.
   Азвярэнне назiралася з абодвух бакоў.
   БРСМаўцы даведалiся, дзе жыве той самы суддзя, з якога ўсё пачалося, уварвалiся ў яго кватэру на вулiцы Янкi Купалы i забiлi яго. Яны забралi ўсе яго зберажэннi, тэлефон i ноўтбук. Гвалтаваць яго жонку маладыя людзi не сталi, таму што яна была ўжо сталай жанчынай, таму ёй проста праламалi чэрап гантэллю.
   Адстрэльваючыся, загiнуў i мiлiцэйскi начальнiк, якi падтрымаў паўстанне, праўда, прыхапiўшы з сабой дваiх маладых байцоў унутраных войскаў з Гароднi.
   Мiкiце каштавала шмат высiлкаў, каб выратаваць ад ашалелай прапрэзiдэнцкай моладзi сляпога генерала. Для гэтага яму прыйшлося прыдушыць аднаго БРСМаўца, насадзiць на штыр другога, i забраць ў iх адмысловыя бэджы, якiя яны насiлi, каб адрознiвацца ад жыхароў Брэста. З гэтымi бэджамi яму ўдалося адвесцi старога з небяспечнага раёна i схаваць у бакоўцы ўжо разрабаванай крамы.
   Увесь гэты час стары ныў.
   - Навошта ты мяне ратуеш, Вася? Ты сам ратуйся. Сляпога старога яны не крануць, - казаў ён. - Мы ж вучылi iх савецкiм iдэалам... Паважаць старых, ветэранаў, дапамагаць нямоглым... Яны ж давалi клятву.
   - Калi б вы бачылi, што адбываецца наўкол, вы бы самi сабе вочы выкалалi, Сяргей Мiхайлавiч. Мы - ворагi, - адказваў Мiкiта. - А ў ворага - старасць, немач, iнвалiднасць, безабароннасць, ягоныя правы - гэта проста подлы спосаб уцячы ад адказнасцi. Калi яны вас пазнаюць, то не пашкадуюць. Гэтая ноч усё спiша...
   Мiкiта накiраваўся да выхаду, але голас старога спынiў яго.
   - Чакай. Ты не такi просты, як здаешся, Вася. Альбо ты святой, Вася, альбо табе нешта трэба? Калi ты чакаеш, што ў мяне ёсць чым табе заплацiць - то ў мяне нiчога няма, не назапасiў нi на замежны рахунак, нi на таемныя кватэры, нi на дарагiя машыны. Нават вачэй у мяне няма, каб позiркам падзякаваць табе. У чым твая мэта, Вася.
   - Я не Вася, - сказаў Мiкiта.
   - Хто ж ты?
   - Я Мiкiта, ваш пляменнiк i палкоўнiк Камiтэта дзяржаўнай бяспекi Рэспублiкi Беларусь, - ганарлiва адказаў яму Мiкiта. - I я з вамi, таму што даваў прысягу служыць. Таму што гэта абавязак чэкiста. Таму што мы павiнны абаранiць краiну, забяспечыць яе дзяржаўную бяспеку. Таму што афiцэры КДБ нiколi не здаюцца!
   Мiкiта замоўк. Стары ўсё зразумеў i ўсмiхнуўся.
   - Мiкiта, - працягнуў ён нягучна. Ён падышоў да свайго былога вучня i пераемнiка i абняў яго. - У мяне ёсць шмат чаго табе распавесцi, сынок.
   Яны размаўлялi некалькi гадзiн, пакуль залiты крывёй горад шалеў за вокнамi. Былi чутныя стрэлы i крыкi, дзесьцi бiлi шкло i забiвалi людзей. Але яны абмяркоўвалi найважнейшыя рэчы...
   За гэтую ноч у Брэсце загiнула каля тысячы чалавек.
  
  
  27.
   П'янка ў Жабiнцы завяршылася пад ранiцу. Раман заснуў проста за сталом, i яго аднёс у ложак яго асабiсты ахоўнiк. Георгiй пайшоў спаць яшчэ раней, адчуўшы моцную стомленасць.
   Ганна як быццам прадчувала, што ў гэтую ноч здарыцца нешта надзвычай важнае. Iнтуiцыя яе не падманула -- каля чатырох гадзiн ранiцы ёй паведамiлi, што ў гарадской клiнiчнай лякарнi выяўлены стары прэзiдэнт i Коля. Яна загадала блакаваць паверх i, не сказаўшы нiчога братам, села ў бронемашыну i накiравалася туды. Яна хацела арыштаваць завадатараў рэвалюцыi асабiста. Для гэтага ў яе было ўжо ўсё падрыхтавана: пастанова аб арышце, аператар КДБ, якi ўсё гэта здыме, камера ў адным са следчых iзалятараў Брэсцкай вобласцi, куды адвязуць арыштантаў супрацоўнiкi адмысловага аддзела КДБ на сваiм чорным мiкрааўтобусе.
   Коля правёў гэтую ноч з бацькам, як i ўвесь папярэднi дзень. Яго папярэджвалi аб магчымай сiлавой аперацыi. Калi ракетчыкi i артылерыя "прасавалi" ўсходнiя прыгарады Брэста, да яго ў лякарню адзiн за другiм прыязджалi заходнiя дыпламаты, прапаноўваючы вывезцi яго ў Польшчу. Коля адмовiўся. Ён разумеў, што як лiдэр рэвалюцыi павiнен быць з людзьмi, якiя паверылi ў яго, да канца. А галоўнае, ён не жадаў кiнуць бацьку, якi не мог паехаць на Захад, таму што тысячы апазiцыянераў толькi i чакалi магчымасцi расправiцца з iм у Гаазе, як з Мiлошавiчам. Нiхто з дыпламатаў не мог даць старому гарантыi недатыкальнасцi, а некаторыя суддзi ўжо намякалi, што неадкладна выдадуць ордэр на яго арышт, каб учынiць паказальнае судзiлiшча над чарговым зрынутым "дыктатарам". Коля верыў, што, у вынiку, атрымаецца пераканаць братоў забяспечыць старому годную старасць, хай нават гэта будзе азначаць турму для самога Колi.
   Яму далажылi, што мяжа зачынена, i ў горад увайшлi танкавыя калоны. Коля папрасiў сваiх сiлавiкоў не ўступаць у прамое баявое сутыкненне. Ён занадта добра ведаў Гошу i разумеў, што таму патрэбна была толькi падстава для маштабнага кровапралiцця. Сiтуацыю здолелi ўтрымлiваць да вечара, але з надыходам цемры ўсё выйшла з-пад кантролю. Тая сярэднявечная жудасць, якая была загнаная i схаваная ў глыбiнi душы добрага, талерантнага, цярплiвага беларускага народа, раптам вырвалася, ператвараючы яшчэ ўчора еўрапейскiх i iнтэлiгентных людзей у звераватых забойцаў. Людзi ўжо не слухалi нiякiх начальнiкаў i кiравалiся выключна голасам сваёй iдэалагiчнай нянавiсцi, прагнасцi, зайздрасцi, юрлiвасцi i помсты.
   Коля ўвесь гэты час размаўляў з бацькам. Ён распавядаў аб тым, як журботна i цяжка яму жылася на Захадзе. За ўсё яго жыццё, ён i дня не пражыў як звычайнае дзiця або падлетак. Заўсёды побач былi ахоўнiкi, нянi, заўсёды ўсе яму iмкнулiся дагадзiць, падпарадкоўвалiся. У яго не было сяброў, таму што нiхто не ставiўся да яго як да чалавека. Ён быў сын прэзiдэнта. Недатыкальнае бажаство.
   У Бельгii яму ўпершыню прыйшлося жыць жыццём звычайнага чалавека. Кватэра ў доме, дзе жылi iншыя незнаёмыя людзi. Паездкi без ахоўнiка. Яму прыйшлося самому хадзiць у краму, самому здаваць вопратку ў пральню, самому плацiць за свой тэлефон, нават ездзiць часам у грамадскiм транспарце, дзе абсалютна чужыя людзi знаходзiлiся з iм у незвычайнай блiзкасцi. У гэтыя моманты ён адчуваў прылiвы панiчнага жаху. А раптам гэты незнаёмы чалавек проста абернецца i тыцне яго нажом, i нiхто яго не абаронiць? Першы час ён галадаў, таму што не было прыслугi, якая бы прынесла яму бутэрброд або каву. Ён не мог сябе прымусiць пайсцi ў краму, купiць прадуктаў i прыгатаваць з iх што-небудзь, а ў рэстаранах яму было чамусьцi сорамна i няўтульна.
   Гэта была страшная ломка. Звычайнае жыццё аказалася значна больш складаным, чым ён думаў, i значна больш пакутлiвым.
   Затым ён распавёў аб тым, што вырашыў вярнуцца на радзiму любым коштам. Коля распавёў, як схапiлiся на Захадзе за нясмелыя выступы ў Брэсце. Як яму вылучылi шматмiльённую фiнансавую падтрымку i самых дасведчаных дараднiкаў, як прымусiлi ўсе астатнiя апазiцыйныя сiлы яго падтрымаць. Як ён прайшоў некалькi курсаў навучання дэмакратыi, дзе яму даводзiлi, што не асоба кiраўнiка павiнна забяспечваць развiццё краiны, а сама сiстэма, дзякуючы збалансаванасцi, гарантавала ўстойлiвае развiццё грамадства. Там яму распавядалi, як разбэшчвае абсалютная ўлада. Як бяднее i дэградуе насельнiцтва ў такiх дыктатурах. Колькi злачынстваў, няшчасцяў i несправядлiвасцяў нясе для людзей любы дэспатызм. Чаму так важныя правы чалавека, i што самае галоўнае права - гэта права змянiць урад, калi ён перастае падпарадкоўвацца свайму народу. Як важна для чалавека свабодна думаць i выказвацца. I што калi ў краiне ёсць розныя пункты гледжання - гэта добра. I караць за iншадумства не трэба. I што не iснуе нiякай "пятай калоны", таму што калi людзi жадаюць змянiць уладу, магчыма, праблема не ў iх, а ва ўладзе. I гэта ты, як кiраўнiк, нешта зрабiў не так.
   Стары слухаў гэтыя трызненнi паблажлiва. Дурная лiберальная ерась не магла яго крануць - гэта ўсё была толькi прыгожая казка. Няма нiякай дэмакратыi. Не iснуе ў прыродзе. Няма тых, хто мае рацыю. Няма нiякай свабоды. Нiчога з гэтай бязглуздзiцы няма. Ёсць толькi адно правiла: захапiўшы ўладу, яе трэба ўмацаваць i нiколi нiкому не аддаваць. Аж да скону. Хто жадае яе адабраць - вораг, якi павiнен быць бязлiтасна знiшчаны i раздушаны. I нават калi перадача ўлады выглядае законнай i мiрнай - гэта толькi ўяўнасць. Кожны наступны кiраўнiк знiшчае спадчыну папярэдняга. Яго ўласны лёс - таму маляўнiчы прыклад. А Коля заўсёды быў летуценнiкам. Ён любiў фантазiраваць у дзяцiнстве i потым доўга верыў у свае фантазii... Стары ведаў: гэтай зямлi патрэбен гаспадар.
   Яны паспелi ўспомнiць маму Колi, яе беззапаветнае каханне да прэзiдэнта i смерць у выгнаннi, калi ў палату ўвайшлi ўзброеныя аўтаматамi супрацоўнiкi АМАПа ў бронекамiзэльках i чорных масках. Пераканаўшыся, што небяспекi няма, яны крыкнулi - "чыста!".
   Пасля гэтага ў палату ўвайшла камандзiр аб'яднанай групоўкi войскаў генерал-маёр Ганна Мiкалаеўна ў суправаджэннi аператара КДБ i некалькiх супрацоўнiкаў адмысловага аддзела КДБ i глаўўрача лякарнi.
   Яна з усмешкай павiтала Колю i старога прэзiдэнта. Пасля гэтага яна адкрыла папку i зачытала пад вiдэакамеру роўным, спакойным голасам пастанову аб арышце. Коля абвiнавачваўся ў дзяржаўнай здрадзе i арганiзацыi масавых беспарадкаў. Стары ўсмiхнуўся. Апошнi раз артыкул аб арганiзацыi масавых беспарадкаў ужывалi пасля прэзiдэнцкiх выбараў у 2010 годзе, калi па ёй асудзiлi большасць лiдэраў апазiцыi. I вось зараз яго любiмы сын Коля ставiўся ў адзiн шэраг з iмi. Але поўную аналогiю з тым непрыемным годам стары прэзiдэнт адчуў, калi пачалi абмяркоўваць ягоны лёс. Ганна абвiнавацiла старога ў крадзяжы "Газэлi" - уласнасцi калгасу "Гарадзец". Спачатку глаўўрач сказаў, што дыягназ старога несумяшчальны з яго перасоўваннем за межамi лякарнi. Ганна папрасiла выключыць камеру i адвяла глаўўрача ў калiдор. Праз некалькi хвiлiн глаўўрач вярнуўся i, утаропiўшыся ў падлогу, на камеру паведамiў, што медыцынскiх супрацьпаказанняў для арышту былога прэзiдэнта няма. Ён абсалютна здаровы.
   - Магу я ўбачыць братоў? - спытаў Коля.
   - Баюся, гэта немагчыма, - холадна адказала Ганна.
   - Я прашу вас толькi аб адным, Анечка, не раз'ядноўвай нас, - узмалiўся першы прэзiдэнт. - Я так вiнаваты перад iм, перад Колем. Я павiнен замалiць сваю вiну. Мы толькi пачалi гутарыць, а нам яшчэ ёсць гэтулькi ўсяго, што сказаць... У чым павiнiцца... Я вас вельмi прашу, калi ёсць для вас хоць нешта святое... У адной камеры мы ўсё перажывем. Усе рэвалюцыi, i ўсе катаклiзмы. Але каб з сынам разам.
   - Добра, - пагадзiлася Ганна. - Гэта я магу задаволiць.
   Чацвёра дужых хлапцоў у скураных куртках паднялi старога проста на коўдры i вынеслi з пакоя. Следам за iм адвялi i Колю, папярэдне надзеўшы на яго наручнiкi. Iх вывялi на вулiцу i пасадзiлi ў чорны мiкрааўтобус. Ганна перадала iнструкцыi таму самаму супрацоўнiку КДБ, якi з'еў апошнюю вiнаградзiну на апошняй прэзiдэнцкай лазе.
   Аўтобус са спецнумарамi ў суправаджэннi дзвюх бронемашын знiк у цемры, а Ганна пайшла спаць з пачуццём добра выкананага абавязку.
   Ранiца пачалося для Брэста бадзёрай праграмай гарадскога тэлебачання. Тэлевядучыя з трохi стомленымi тварамi i напружанымi, ненатуральнымi ўсмешкамi паведамiлi, што ў горадзе ўсталяваны канстытуцыйны парадак, i сiлавую аперацыю супраць бандытаў падтрымала абсалютная большасць берасцейцаў. Аб ахвярах паведамiлi мiмаходзь, маўляў, ад бандыцкiх куль i нажоў пацярпела вялiкая колькасць доблесных супрацоўнiкаў мiлiцыi i добраахвотнiкаў, якiя коштам свайго жыцця ратавалi маёмасць гараджан i абаранялi iх ад супрацьпраўных дзеянняў бандфармаванняў i польскiх дыверсантаў. Натуральна, паказалi некалькi "народных" бабулек, iнвалiдаў i шматдзетных мацi, якiя ад усёй душы дзякавалi за ўсё Георгiя Аляксандравiча i Рамана Аляксандравiча. Быў афiцыйны каментар прэзiдэнцкай прэс-службы i кадры аператыўнай вiдэаздымкi арышту галоўнага завадатара беспарадкаў - Мiкалая. Што дзiўна, пра арышт былога прэзiдэнта карэспандэнты нiчога не сказалi. Другiя кадры аператыўнай здымкi дэманстравалi схованкi з наркотыкамi i незлiчоныя арсеналы зброi, якiя прыналежылi апазiцыянерам, i нават iхнi нататнiк з планам паўтарыць тэракт у Менскiм метро. Паказвалi кадры з вiдэакамер назiрання на мяжы, на якiх замежнiкi i апазiцыйныя бонзы "драпалi" з краiны пад здзеклiвыя i зневажальныя каментары штатных прапагандыстаў. Нешматлiкiя звярнулi ўвагу на безуважлiвы позiрк тэлевядучых. Гледачы не маглi бачыць, што побач з тэлесуфлёрамi стаялi супрацоўнiкi КДБ, i гэта трохi бянтэжыла нават дасведчаных тэлевядучых.
   Георгiй Аляксандравiч гэты эфiр не бачыў. Уночы стомленасць змянiлася дзiўным нядужаннем, якое перад свiтанкам прывяло да нястрымнага паноса i наймоцнай млосцi. Натуральна, лекары адразу выказалi здагадку: атручванне. Узялi аналiзы мачы i кала. Але нiякiх шкодных рэчываў там не выявiлi. Ганна паспела наведаць яго ў гэты момант, распавесцi аб поўнай перамозе ўрада i арышце Колi. Сiл на сэкс у Георгiя не было, на працу таксама, Ганна абяцала наведаць яго ўвечар i з'ехала ў Брэст.
   Мiж тым стан прэзiдэнта пагаршаўся. Асабiсты лекар запатрабаваў неадкладную шпiталiзацыю. Ранiцой Георгiя на яго верталёце перавезлi ў клiнiчную лякарню Брэста. Яго паклалi ў тую самую ВIП-палату, дзе яшчэ некалькi гадзiн таму ляжаў яго бацька. Нi антыбiётыкi, нi прамыванне страўнiка, нi ачыстка крывi нiчога не давалi. На працягу ўсяго дня ягоны стан пагаршаўся.
   Раман таксама прыехаў у Брэст, паездзiў па горадзе ў бронемашыне, а затым заняў цэлы паверх лепшай брэсцкай гасцiнiцы, дзе замкнуўся i запiў.
   Увесь гэты час Ганна асабiста прымала ўдзел у зачыстцы горада. Былi арыштаваны сотнi чалавек: практычна ўся ўладная вертыкаль Брэста, усё кiраўнiцтва сiлавых ведамстваў, суддзi, кiраўнiкi гарадскiх СМI, прадпрыемстваў i ВНУ - усе, хто працаваў са змоўшчыкамi i атрымлiваў ад iх грошы. Далей трэба было разабрацца, каго пускаць па "ўгалоўцы", каго па "адмiнiстратыўцы", каго на "раскулачванне" - вызваленне ад адказнасцi за пакаянне, стукацтва i вельмi вялiкi выкуп. Абраць завадатараў для паказальных судоў. Яшчэ сотнi чалавек абвясцiць у вышук. Да канца дня твары апазiцыянераў i iхнiх саўдзельнiкаў змяшалiся для яе ў адну чалавечую кашу...
   З Масквы i Тэль-Авiва ў Брэст ужо ляцелi лепшыя лекары. Увечар кансiлiум лекараў сабраўся ў першы раз. Яны агледзелi хворага, якi ў вынiку бясконцай дыярэi i ванiтавання моцна страцiў у вазе. Апроч таго ў яго выявiўся яшчэ адзiн сiмптом - у Георгiя пачалi выпадаць валасы. Здагадка лекараў была страшнай: прэзiдэнта атруцiлi з дапамогай нейкага радыёактыўнага iзатопа. Патрапiўшы ў арганiзм з ежай, ён жорсткiм альфа-выпраменьваннем руйнаваў кроў i цела, нiбы вандал з кувадлай, якi трапiў у шкляны офiс i крушыў усё наўкол. Гэтае выпраменьванне немагчыма было спынiць. Чырвоныя крывяныя цельцы гiнулi на вачах.
   Iзатоп нельга было вывесцi, немагчыма нейтралiзаваць, супраць радыяцыi не iснавала супрацьяддзя. Радыёлагiчнае даследаванне паказала, што гаворка iдзе аб Палонii 210. Гэтае рэчыва было ў мiльён разоў больш небяспечным, чым цыянiсты калiй, а для смяротнага зыходу досыць было траплення ў арганiзм усяго 0.01 грама. Па горадзе адразу ж папаўзлi чуткi, што прэзiдэнта атруцiлi заходнiя спецслужбы, каб спынiць аперацыю "Закон i парадак". Успамiналi аналагiчны гучны выпадак з Лiтвiненка ў Лондане напачатку 2000х, якога тады атруцiла расiйскае ФСБ.
   Справа Лiтвiненка сапраўды наштурхнула зламыснiкаў на спосаб забойства, але толькi гэта былi не мiфiчныя заходнiя спецслужбы, а малодшы брат Георгiя - Рома. Гэта ён падчас ўчорашняга банкету падсыпаў яму ў ваду радыёактыўны iзатоп, альфа-выпраменьванне якога ў iмгненне вока нагрэла ледзяную мiнералку ў шклянцы. У думках ён пракаментаваў смяротны глыток так: "Гэта табе за Аню, i за Астравец... Жары цяпер сваю атамную энергiю, сука!" У гэтых словах была доля праўды, таму што Палонiй быў атрыманы з радыёактыўных адкiдаў Астравецкай АЭС. Ранiцой Рома амаль раскаяўся, паехаў у Брэст, каб наведаць брата, але не здолеў сябе прымусiць, кружыў вакол лякарнi, а ў вынiку зачынiўся ў гасцiнiчным люксе i запiў яшчэ горш чым раней. Не вытрымаўшы пакут сумлення, ён загадаў збiрацца... Увечар ягоны картэж быў гатовы да вяртання ў Беларусiю.
  
   28.
   Георгiй ужо не мог гаварыць, калi яго наведаў стары прэм'ер-мiнiстр у белым халаце, разам са знакамiтым прафесарам-радыёлагам. Прэм'ер з болем паглядзеў на свайго начальнiка - мужчыну яшчэ ў самiм росквiце сiл, якi ляжаў лысы, бязвусы, худы i змардаваны... Пад iм была вутка, i туды няспынна нешта цякло з агiдным слiзкiм гукам... Прэзiдэнт толькi мыкаў, не ў сiлах адкрыць рот.
   - Георгiй Аляксандравiч, прабачыце, што турбую вас на бальнiчным, але лiчу неабходным вас праiнфармаваць. Я атрымаў заключенне кансiлiума, вось прафесар тут, вынiкi несуцяшальныя, - сказаў ён як мага мякчэй. - Гэты радыёактыўны элемент, Палонiй 210, якi, распадаючыся, вылучае моцнае альфа-выпраменьванне. Яно выпальвае вас знутры, i навука яшчэ не ведае спосабу, як яго дэактываваць. У вас вострая прамянёвая хвароба ў апошняй стадыi. Тут усё падрабязна апiсана, але, думаю, не варта... Вядома, мы выклiкалi спецыялiстаў з адмысловым абсталяваннем, экспертаў, крымiналiстаў, правялi расследаванне.
   У вачах Георгiя гарэў знак пытання. Стары прэм'ер, здаецца, сам палохаўся таго, што цяпер прагучыць. Ён уздыхнуў i працягнуў.
   - Сляды палонiя былi выяўлены ў вашай шклянцы. Патрапiў ён туды падчас банкету. Мы праверылi ўсе бутэлькi з вадой - яны чыстыя... Слядоў радыёактыўнага заражэння мы не выявiлi. Затое слабы след быў выяўлены на нажы, якi выкарыстаў... ваш брат. Гэта Раман Аляксандравiч падсыпаў вам Палонiй у ваду.
   Ён замоўк, даючы час пацяжэламу розуму Георгiя прааналiзаваць гэтую навiну. Ён нiяк не адрэагаваў, толькi ў яго вачах нешта патухла, а потым там задрыжала сляза...
   - Прабачце. Я разумею, наколькi гэтая цяжкая вестка, - з жалем сказаў прэм'ер-мiнiстр. - Мне вельмi шкада. Гэтага нiхто не мог чакаць. Усё, што я скажу далей, вынiкае з гэтай сумнай падзеi.
   Стары прэм'ер уздыхнуў i адкрыў чырвоную скураную папку.
   - Вось... Паводле заключэння лекараў, ваш дыягназ не сумяшчальны з выкананнем паўнамоцтваў прэзiдэнта. Таму сёння было прынята рашэнне аб прызнаннi вас недзеяздольным па медыцынскiх паказаннях, - ён паглядзеў на прафесара, той кiўнуў. - Далей. Мы выкрылi злачынца. Падазраванага. Гэта ваш брат, Раман Аляксандравiч. Яго вiзiт да нас быў неафiцыйным, братэрскiм, гэтак мовiць, i таму паводле Венскай Канвенцыi на яго, як на кiраўнiка дзяржавы, не распаўсюджваецца дыпламатычны iмунiтэт. Мы прынялi рашэнне затрымаць яго, што ў дадзеную хвiлiну i ажыццяўляюць нашы кампетэнтныя органы. Ну тут, думаю, вы не будзеце супраць. Такiм чынам, ужо на днях будзе прынята рашэнне аб адхiленнi яго ад пасады, з прычыны здзяйснення асаблiва цяжкага злачынства: замаху на забойства, а да таго часу, магчыма, ужо i забойства. Але гэта, можа, ужо i не так важна. Таму што толькi што Еўразвяз i ЗША афiцыйна прызналi падзел Беларусi неправавым. Гэта значыць, з пункту гледжання мiжнародна-прававой рэальнасцi, Заходняй Беларусi i Ўсходняй Беларусii больш не iснуе, як i органаў улады, сфармаваных у вынiку гэтага падзелу. А iснуе толькi Рэспублiка Беларусь i ранейшыя органы кiравання.
   Ён зноў уздыхнуў i, як бы трохi перапрошваючы, развёў рукамi.
   - Такiм чынам, прэзiдэнтам зноў прызнаны ваш бацечка. Але i ён не можа выконваць абавязкi, на тых жа дзвюх падставах: супраць яго ўзбуджана крымiнальная справа. I ён хворы. Вось ёсць заключэнне аб ягоным здароўi, зробленае ўчора тут, - ён прабег вачыма па другой паперы. - I зноў дыягназ - старэчы маразм, хвароба Альцгеймера i мазаiчная псiхапатыя не дазваляюць яму больш займаць пост прэзiдэнта краiны. Недзеяздольны. У нас унiкальная сiтуацыя, Георгiй Аляксандравiч, падзiвiцеся, у краiне тры афiцыйныя прэзiдэнты - i ўсе тры недзеяздольныя. Такiм чынам, паводле канстытуцыi, калi першая асоба дзяржавы не можа выконваць свае абавязкi, уся паўната прэзiдэнцкай улады пераходзiць да кiраўнiка выканаўчай улады - гэта значыць прэм'ер-мiнiстру. То бок да мяне.
   Ён з палёгкаю выдыхнуў i замоўк, нiбы паўмёртвы Георгiй мог яму нешта адказаць.
   Георгiй глядзеў на яго, не мiргаючы. Нават паведамленне аб смерцi адышло для яго на другi план. Да яго яшчэ некалькi фраз таму стала даходзiць, што проста на ягоных вачах ажыццяўляецца дзяржаўны пераварот. Ён не мог зразумець, як гэты стары, лакей, тэхнiчны службовец, пустое месца, аб якое i бацька, i ён сам тысячу разоў выцiралi ногi, якi толькi i ўмеў iнспектаваць фермы i будаваць дзiцячыя сады, абвёў iх усiх вакол пальца. Ён жа падмяў iх усiх: i бацьку, i ўсiх трох братоў, якiя душылiся за ўладу. Ён адабраў ў iх гэтую ўладу адным рухам, як адбiраюць у дзяцей упадабаную цацку. За адным разам адхiлiў усю сям'ю. Як гэта магчыма? Хто яму дапамог?
   Нiбы адказваючы на яго нямое пытанне, стары прэм'ер-мiнiстр збочыўся, i Георгiй убачыў за яго спiнай кiраўнiа адмiнiстрацыi прэзiдэнта.
   - Вось чалавек, дзякуючы якому мы ведаем апошнiя мiжнародныя навiны, - сказаў ён. - Вялiкi патрыёт нашай краiны. Дыпламат. I цяпер зноў кiраўнiк прэзiдэнцкай адмiнiстрацыi Рэспублiкi Беларусь.
   - Я жадаю вам ачуняць, - шчыра сказаў кiраўнiк адмiнiстрацыi. - Нiхто не заслужыў такiх выпрабаванняў, што бы вы не зрабiлi ў сваiм жыццi.
   - Як вы i прасiлi, мы пахаваем усiх за дзяржаўны рахунак, - сказаў прэм'ер-мiнiстр. - У нас будзе чалавек, якi будзе займацца ўсiмi цырымонiямi, гэтак мовiць, дзяржаўных пахаванняў. Калi ў вас будуць нейкiя пажаданнi, як i што, ён усё зробiць...
   Ён жэстам паклiкаў кагосьцi, i ў палату зайшоў прэс-сакратар былога прэзiдэнта. Ён змянiўся: гладка выгалены, у дарагiм гарнiтуры i з пранiзлiвым позiркам кплiвых вачэй, нiбы ён быў ужо ў жывым эфiры.
   - Гэта будзе вельмi стыльна i ўрачыста, - паабяцаў прэс-сакратар. - Я асабiста буду весцi тэлетрансляцыю на ўсю краiну...
   Вусны Георгiя напружылiся i задрыжалi. Ён хацеў нешта, калi не сказаць, то паказаць iмi... Але нiчога ў ягоным целе яго больш не слухалася. Усярэдзiне ўсё гарэла, нiбыта ядзерны рэактар быў ў ягоных вантробах. Зноў пачуўся гук вадкасцi, якая пацякла ў судна...
   - Георгiй Аляксандравiч, вы не турбуйцеся. Мы пакараем злачынца, - упэўнена сказаў кiраўнiк дзяржавы. - Мы прыцягнулi для гэтага лепшыя сiлы i досвед, якi не раз нас выбаўляў у цяжкiх сiтуацыях.
   Георгiй убачыў, як з дзiўнай усмешкай з-за спiны прэм'ера выйшаў стары ў генеральскiм мундзiры. Яго грудзi палалi ордэнамi, а вачнiцы зеўралi чарноццем. Гэта быў Старшыня Камiтэта Дзяржаўнай Бяспекi Рэспублiкi Беларусь. Ён павярныў свой твар у бок ложка, нiбыта мог бачыць радыяцыйнае свячэнне, якое знутры забiвала Георгiя, i ад аднаго гэтага позрку пустых западзiн усё цела напаўнялася невыносным болем.
   Картэж Рамана ад'ехаў ад гасцiнiцы i спешна накiраваўся на Ўсход. Ён сам быў у жудасным настроi, i ўвесь час дакараў сябе за слабасць. Яму нават захацелася сустрэцца з Колем i з бацькам, каб распавесцi iм усё i апраўдацца. Раману здавалася, што толькi яны здольныя яго зразумець.
   Яго перахапiлi на выездзе з горада. Некалькi танкаў перагарадзiлi дарогу. Ахова была гатова адкрыць агонь i ваяваць за свайго прэзiдэнта да канца, але калi на бранiраваны "Паршэ" накiравалi танкавыя гарматы, ахова апусцiла пiсталеты. Кдбэшнiкi накiравалiся да прэзiдэнцкай машыны. Iх вёў намеснiк старшынi камiтэта - палкоўнiк Мiкiта.
   Ён падышоў да машыны i пастукаў у бранiраванае шкло.
   - Адчынiць! Iменем Рэспублiкi Беларусь, вы арыштаваныя па падазроне ў замаху на забойства, - сказаў ён.
   За танiраваным шклом нiчога не варухнулася. Ён пастукаў яшчэ раз, тады ў акне з'явiлася рука, якая паказала сярэднi палец.
   Рука знiкла. Мiкiта ўжо падумаў аб тым, што разразаць бранiраваную машыну - гэта складаны i доўгi працэс. Ён нахiлiўся да машыны, i раптам на шкло пырснула ружова-бардовая жыжка. Мiкiта здрыгануўся. Рома, нарэшце, канчаткова паддаўся сваёй дэпрэсii i стрэлiў сабе ў галаву, але гук нiхто не пачуў - у нямецкiх машын была выдатная гукаiзаляцыя.
   Гэтую навiну i паведамiў Георгiю стары генерал.
   Старэйшы сын глядзеў на гэтую чацвёрку, якая стаяла над iм, як анёлы пекла: прэм'ер-мiнiстр, кiраўнiк адмiнiстрацыi, старшыня КДБ, прэс-сакратар, старыя грыбы, пенсiянеры, iнвалiды... Яны дамовiлiся аб усiм, яны ўсё ведалi, яны ўсё спланавалi... Пакуль маладыя лаялiся, яны заўсёды былi ў хаўрусе. I зараз яны стаялi над iм i ўсмiхалiся.
   У Мiкiты заставалася апошняя справа. Ён сеў у машыну i паехаў. Мiкiта ледзь паспеў, таму што ахоўнiк Ромы, якога Ганна даўно завербавала, патэлефанаваў ёй i паведамiў, што адбылося. Ганна ўсё зразумела. Пераварот ужо адбыўся, улада перайшла ў iншыя рукi, i нiякiх шанцаў на тое, каб застацца, не было. Гэта была тая вайна, дзе палонных не бяруць. Яна выйшла пасля допыту рэктара Брэсцкага ўнiверсiтэта, спусцiлася ўнiз i села ў машыну. Калi яна ўключыла фары, то заўважыла наперадзе старую "Ладу", у якой сядзеў абязвечаны кiслатой чалавек. Яна нiколi не бачыла гэты твар, але вочы, iх выраз, iх бляск яна пазнала. Гэта быў Мiкiта.
   Машыны стаялi адна насупроць другой метрах у пяцiдзесяцi. Ганна ўсё зразумела i прышпiлiлася. Яны нацiснулi на газ адначасова. Машыны панеслiся адна на адну i сутыкнулiся лоб у лоб на паўдарозе. Капоты спляжыла ўсмятку. Пырскi шкла, шмаццё кузава, рухавiка разляцелiся ва ўсе бакi. Машыны развярнула, i чорную кiнула на слуп, скамячыўшы ўсю левую частку кузава.
   Мiкiта адкрыў вочы першым. У ягоным твары тырчалi вострыя аскепкi шкла, але яму было ўсё роўна. Нервы даўно былi атрафаваныя, i болю ён не адчуваў. Толькi адчуў, што па твары i шыi ўвесь час нешта цякло. Ён адшпiлiў рамень бяспекi i з цяжкасцю выйшаў з машыны. Да аўтамабiля Ганны было метраў дзесяць. Мiкiта мiнуў гэтую адлегласць, валакучы вывернутую ступню. Ганна так i сядзела за рулём у пакарабачаным кузаве. Наўзрок было цяжка вызначыць, што ў яе зламана. Яна не рухалася, але вочы былi адкрыты i вусны варушылiся...
   - Я рада цябе бачыць, Мiкiта, - сказала яна.
   - Навошта ты ўсё гэта зрабiла? - спытаў Мiкiта.
   - Таму што я хацела давесцi ўсiм, што жанчына можа быць кiраўнiком дзяржбяспекi, - сказала яна. - Але я цябе кахала. Я не ведаю, навошта я так усё сапсавала...
   - Дзе яны? Дзе прэзiдэнт i Коля?
   - Яны павезлi iх...
   - Куды?
   Яна, здаецца, сама не магла ўспомнiць гэтае месца.
   - Ты мяне кахаў? - замест адказу спытала яна.
   - Што?
   - Скажы, ты мяне кахаў...
   - Так, - сказаў ён.
   - Iвацэвiчы, пятая калонiя, паспяшайся, - прашаптала яна, закрываючы вочы, каб не адкрыць iх ужо нiколi. Дыханне яе спынiлася. Яе арганiзм сплыў крывёй ад унутраных пашкоджанняў, несумяшчальных з жыццём, хоць звонку яна выглядала цудоўна, як нiколi...
   Мiкiта спяшаўся. Вератлёт прызямлiўся ў калонii ўжо праз сорак хвiлiн, але ён усё роўна спазнiўся.
   Людзi Ганны задушылi Колю ў адной з камер. Яго задушылi вяроўкай, пасля падвесiлi, каб зымiтаваць самагубства. Гэта быў загад Ганны. Да гэтай методыкi звярталiся вельмi рэдка, толькi ў тых выпадках, калi легальны ход справы альбо пагражаў сур'ёзнымi ўскладненнямi, альбо мог ператварыць падследнага ў сапраўднага героя. Коля, што на волi, што ў турме, быў занадта небяспечны. Ён быў сымбалем iншай Беларусi, чалавекам, на якiм сышлiся iдэалы Захаду i любоў народа. У гэты час стары прэзiдэнт быў у суседняй камеры i чуў, як душылi яго сына. Коля крычаў, прасiў лiтасцi, угаворваў раздумацца, клiкаў бацьку i братоў... Стары бiўся ў сцяну, праклiнаў усiмi вядомымi праклёнамi, драпаў бетон пазногцямi, грыз яго апошнiмi зубамi, але зрабiць нiчога не мог.
   Супрацоўнiкаў КДБ арыштавалi, чаму яны шчыра здзiвiлiся, бо не заўважылi за сабой нiчога благога. Гэта былi простыя хлопцы, адзiн з Чэрвеня, другi з Лёльчыц, трэцi з Баранавiчаў, яшчэ адзiн быў мiнчуком i нават вучыўся ў Маскве. Яны не супрацiўлялiся, таму што ведалi, што гэта нейкая памылка.
   Мiкiта не пусцiў старога прэзiдэнта ў камеру. Толькi калi праз гадзiну верталёт прывёз новы ўрад, пасля невялiкай нарады, бацьку пусцiлi да нябожчыка сына. Стары прыдзiрлiва агледзеў цела, ён памацаў пульс, паслухаў сэрца, паспрабаваў адчуць дыханне. Зноў i зноў ён дакранаўся да ягоных рук, ног, твару. Ён спрабаваў асцярожна яго абудзiць...
   - Яго задушылi, - прашаптаў стары.
   - Ён сам павесiўся, - крыкнуў малады кдбэшнiк, але яго вывелi.
   - Яны яго задушылi, а потым павесiлi, як ляльку, - сказаў спакойна стары прэзiдэнт. - Небарака, мой сынок, мой зайка... Маленькi мой. Не дыхае. Дзiўна, усiм падонкам i гнiдам, быдлу i свiнням, "пятой калоне" - iм можна жыць, але не табе, сынок. Цябе ўжо не будзе... Ты сонейкам маiм быў гэтулькi гадоў. Я дазваляў табе ўсё. Хацеў паслухаць гэтых ашалелых адмарозкаў - "Ляпiсаў", мы разам слухалi. Хоць iх задушыць сваiмi рукамi быў гатовы, але дзеля цябе слухаў. Слухаў, мой Коленька... Па пяць, па дзесяць разоў... Любiў глядзець забароненае кiно, прыдуманае "пятою калонай" - глядзелi "Вышэй неба", i ты плакаў, калi там хлопчык дзяўчынку кахаў... Я дазваляў табе не падпарадкоўвацца i думаць самому. Трываў папрокi... Калi ты вiнавацiў мяне за мацi. Я ўсё трываў, як трывае сэрца, якое любiць. I я ведаў, што ты памыляешся, але таксама мяне любiш. Сёння майму цярпенню прыйшоў канец. Мы сыходзiм... Мая сям'я сыходзiць. Вялiкi прэзiдэнт, i тры яго волаты.
   Ён паглядзеў на сваiх былых падпарадкаваных, абвёў iх арлiным позiркам i ўсмiхнуўся.
   - Дзякую вам усiм, - сказаў стары прэзiдэнт i памёр.
  
   29.
   Першага прэзiдэнта Беларусi i трох яго сыноў пахавалi ў радавым сяле на Шклоўшчыне. Народ так i не даведаўся, што адбылося на самай справе. Не даведаўся ён аб радыёактыўным атручваннi Георгiя, самагубстве Рамана, задушэннi Колi i смерцi ад гора старога прэзiдэнта. Натуральна, для народа была прыдумана прыгожая легенда аб тым, што яны сталi ахвярай змовы ў КДБ, якi ўзначальвала Ганна Мiкалаеўна, завербаваная польскай выведкай. Iхнюю смерць аплаквалi разам з трупамi двух тысяч грамадзян, якiя загiнулi падчас хваляванняў у горадзе Брэсце. Гэта была вялiкая нацыянальная жалоба, якая шмат у чым прыглушыла палiтычныя рознагалоссi.
   Прэс-сакратар iзноў вярнуўся на тэлебачанне i правёў некалькi блiскучых жалобных ток-шоў, дзе сябры i блiзкiя загiнуўшых успамiналi хвалебныя моманты з iх жыцця. Натуральна, самае вялiкае ток-шоў было прысвечана старому прэзiдэнту i звалася "Залаты век". Скончылася яно фота-калажам з жыцця першага прэзiдэнта пад песню яго ўлюбёных "Пясняроў".
   Газета "СБ. Беларусь сегодня" выпусцiла жалобны нумар, змясцiўшы на перадавiцу фатаграфiю шчаслiвай сям'i: прэзiдэнт з трыма сваiмi сынамi, перакрэсленую чорнай паласой i загалоўкам: "Сям'я, якая выратавала Беларусь".
   Сайт "Хартыi 97" тыдзень адкрываўся яркай анiмiраванай застаўкай са святочным салютам, а на перадавiцы дванаццаць тысяч чалавек пакiнулi вiншавальныя каментары.
   Еўрапейскiя палiтыкi каментавалi сiтуацыю стрымана, але з фiласофскiм падтэкстам: "Нiякая дыктатура не можа доўжыцца ў Еўропе вечна", i пасмяротна ўручылi Коле прэмiю iмя Сахарава.
   Дасведчаныя крынiцы сцвярджалi, што Пуцiн, калi даведаўся пра тое, што адбылося ў Беларусi, вельмi доўга рагатаў.
   Беларусы - не той народ, якi ўмее доўга смуткаваць па сваiх стратах. Да новага года ўсе задумалiся: а што ж далей?
   Прэм'ер-мiнiстр выступiў па тэлебачаннi, абвясцiўшы аб уз'яднаннi краiны i скасаваннi ўсiх органаў, адмене ўсiх рашэнняў i законаў, якiя былi прыняты ў эпоху падзелу. У той жа дзень сцяна, якая падзяляла Менск, была знiшчана i яе, як i калiсьцi Берлiнскую сцяну, расцягнулi на платы для дач. Новы год мiнчукi сустракалi ўжо ў агульным горадзе.
   Беларускiя СМI адразу ж знайшлi мапы i гiстарычныя даследаваннi, якiя даказвалi, што нiякага падзелу на Захад i Ўсход нiколi не было, а Беларусь павiнна iснаваць выключна адзiнай дзяржавай у межах 1991 года.
   Прэм'ер абвясцiў аб амнiстыi для ўсiх палiтычных эмiгрантаў i ўсiх, хто быў асуджаны ў мэтах дзяржаўнай бяспекi. Ён сабраў мiнчукоў на мiльённы аб'яднальны мiтынг i на ўсю краiну зачытаў даклад, якi выкрываў рэпрэсii колiшняга ўрада. Шматлiкiя беларускiя i замежныя СМI тады яго параўналi з эпахальным дакладам Хрушчова на Дваццатым з'ездзе КПСС.
   Наперадзе было самае цяжкае: прывiд 1994 года - першыя для ўзноўленай дзяржавы сумленныя i дэмакратычныя выбары прэзiдэнта...
   P.S. Першым выставiў сваю кандыдатуру на выбарах, якiя мусiлi адбыцца, гарадзенскi губернатар: малады, перспектыўны палiтык з перыферыi, якi абвясцiў, што пераможа карупцыю, адновiць сацыяльную справядлiвасць для простых людзей, адродзiць прамысловасць i сяло i выклiкаў на адкрытыя тэледэбаты старога прэм'ера...
 Ваша оценка:

Связаться с программистом сайта.

Новые книги авторов СИ, вышедшие из печати:
О.Болдырева "Крадуш. Чужие души" М.Николаев "Вторжение на Землю"

Как попасть в этoт список

Кожевенное мастерство | Сайт "Художники" | Доска об'явлений "Книги"